Zenaat ve insanlarğa davranış aqqında
5 yıldızlı otel qurmaq mümkün, lâkin sıñırcıda 5 yıldızlı tebessüm körmek pek qıyındır
Yevgen Glibovitskiy
Ukraina Evro-2012 ötkerilmesine yaqınlaştı. Çoqusı siyasetçiler, cemiyet erbapları ve adiy vatandaşlar ileride bizni tek Avropada degil de bütün dünyada nasıl qabul etecekleri Ukraina çempionatnı nasıl keçirecegine bağlıdır dep tüşüneler. Futbol bayramı ve yañı stadionlar aqqında güzel sözler arasında musafirlerimizni sıylacaq ve olar nasıl teessuratlar ile evlerine qaytacaqlarını temin ete bilecek insanlar sıq sıq allarda körünmey ve eşitilmeyler. Olar ise – trolleybus ve avtobus aydavcıları, yataqhanelerde hızmetçiler, qavehaneler ve restoranlarda hızmetçiler, vokzallarda kassirler, ava limanlarında sıñırcılar ve daa çoq digerleri.
Yaqında maña İstanbulğa barmaq qısmet oldı. Ulu camiler, muzeyler ve mimarcılıq abidelerini ziyaret etüvden ğayrı, dostlarım ile bir çoq çeşit insanlarğa rastkeldik. Anda emiyet bermegen üç körüşüv, şimdi, vatanğa qaytqan son biri-birine qoşulıp Ukraina ve Türkiyede zenaat ve insanlarğa davranış meselesine başqaca baqmağa imkân berdi.
Birinci körüşüv Avropa ve Asiya arasında dolaşqan, yolcular paromında olıp keçti. Men seyahat dostum ile bir şeyler aqqında laqırdı etkende kogerteden 50-55 yaşında erkek tabaqta çay teklif etip keçti. Beycinden belli oldı ki, o parom hadimi edi. Adam aman-aman er bir yolcunıñ yanına kelip, çay teklif ete edi. Dostum, babası qadar yaşında olğan insan böyle etip yürgeni ve hızmet etkeninden qolaysızlanam, dep söyledi. Lâkin adamnıñ yüzü küle edi, bizge yaqınca olğan gençlerge çay satıp, o şaqa ete edi ve bir şeyler aqqında qızğınlıqnen ayta edi. Oña baqqanda köresin ki, o, özünden 20 ya da 30 yaş küçük insanlar arasında yürmege qolasızlanmay edi.
Ekinci körüşüv Bospor keçiti yanında kezgende oldı. Endi qaranlıq tüşti, biz bu ulu konstruktsiyanı seyir etmekte edik. Apansızdan tufan kibi, 40 yaşlarında bir adam peyda oldı ve türkçe bir şey aqqında davuş ile tez-tez aytıp başladı. Başta o bizden ne istegenini añlamadıq, amma soñra ayaqqap temizleyiciniñ açılıp qapalğan cemidançığını kördik. Narazılığımızğa baqmadan, adam özüne ‘qurban’ qıdırıp başladı. En kelişken ayaqqaplı insan yalıñız men edim, ve artıq, yarım daqqadan son, o endi çevikliknen balağımnı qatlamaqta edi. Qarşı çıqmaqnıñ faydası yoq edi, sonra ise biz adamnıñ aşağı baqmadan bile, ayaqqabıma de balavuz, de krem silgenini közetip turdıq. Aynı zamanda o, şaqalar ayta, vaqialar tarif ete ve arqadaşlarımnı bayağı şenlendire edi. Bitirgen soñ, o şu yerde yarım saat bulunğanı qadar bizge küleryüznen elini salap turdı, bir arada ise yanımızğa kelip bizni epimizni nasıldır yerli tatlı yemegi ile sıyladı.
Körüne edi ki, insan öz işini yalınız begengeninden becermey edi. O içün, böyle bir çoq renkli olmağan işten şou yapmaq pek emiyetli edi.
Üçünci vaqia kene de çay ile alâqalı. Biz çoq insanlı İstiklal soqağı yanında bin qavehanelerinden birinde otura edik, añaneviy qara türk çayını içe edik. Çaynı nasıl yapqanları aqqında laf etip başladıq, ve bu ceryanğa ‘içten’ baqmaq istedik. Hızmetçi ricamıznı normal qabul etti ve bir daqqadan son biz çay yapılğan masa üzerinde tura edik. Büyük elektrik çaydanlıq yanında 60 yaşlarında adam tura edi. Türkçe qırımtatarca qarıştırıp biz istegenimizni añlattıq. Ricamız onı quvandırdı, ve o, demlemek içün çaynıñ kerekli miqdarı, suvnıñ arareti ve azır içimlikniñ qoyulığından başlap, aqiqiy çaynıñ azırlanma ceryanını añlatıp başladı.
Çaynı azırlağan zamanında esledim ki, o, eline qaynağan suv tüşkenine asıl da diqqat ayırmay. Laf laftan, adam artıq 40 yıl devamında çay yapqanını söyledi! Qırq yıl o, öz işinen oğraşa, ve ikâyesini nasıl musbet duyğular ile aytqanına baqsaq köremiz ki, o içün bu yalıñız bir iş degildir, bu – ayat vazifesidir. Çay yapmaq.
Bundan da ğayrı, bütün bu insanlar zenaatını yahşı becereler, olar er bir müşterige muim bir musafirge kibi davranalar ve boylece olarnı keyfiyetli servis yapmaq ıntılışı birleştire. Añlaşıla ki, boyle bir davranış türklerge has olğan bir çizgige bağlı olması şart degil. Türkiye akimiyeti keyfiyetli hızmetni pek yüksek yerge qoya, çünki turizm – büdjetniñ en kelirli maddelerinden biridir. Bundan da ğayrı, eger turistke nezaketnen davransañ, qaba söz aytmasañ ve onı ‘sağmağa’ tırışmasañ, o, daa ziyade parasını qaldırıp keter degen añlayış da bar. Söz kelimi, qırımlı turistik saanıñ hadimleri bunı asıl da körmek istemeyler, olarğa köre kurort mevsiminiñ esas maqsadı – olğanı qadar çoq para qazanmaqtır, aynı zamanda bu insan kelecek sene kelirmi, yoqmı, ya da kene şu Türkiye veya Mısırğa ketmege qarar berirmi degen meseleler ise olarnı asıl da qasevetlendirmey.
Anda bulunırken, bir çoq duyğular ve teessuratlar bu vaqialar arasında paraleller ketirmege imkân bermey. Soñra qayttıq. Uçaq ötkerilecek şeerlerinden biri, Donetske yaqınlaşa edi. Bizni darma-dağın uçuş yolaqlı, sıtıq çıraylı ava limanı qarşılamaqta edi. Pasport nezaretine tek uçağımıznıñ 100 yolcusı bar edi. 6 pencereden añane olaraq tek ekisi çalışmaqta edi. Biz nevbetimizni beklep tahminen 30 daqqa turdıq (İstanbulnıñ Atatürk adına ava limanında biz 15 daqqalar turdıq, andan bir sutkada 90 biñge yaqın yolcu keçe). Niayet, ukrain ava limanınıñ ‘tuvğan’ hadimlerine pasportnı teslim etmek vaqtı kelgende, añladım ki, bizge Türkiyege qadar, ve asıl da bir çoq medeniyetli memleketlerge qadar daa pek uzaq. Pasportımnı tutqan insannıñ yüzünde ayretke ketirgen çeşitli emotsiyalar ve duyğular qarışqan: pervasızlıq, kibirlik, açuv (maña degil, bütün dünyağa), can ağrısı, can sıqqısı. Körüne edi ki, bu insanda öz zenaatına bir tamçı qadar sevgisi, musafirlerge de bir tamçı qadar ürmeti yoq.
Qırımğa qaytıp, men bu üç İstanbul körüşüvi aqqında çoq tüşündim. Tüşündim ve başımda aqrabamnı, dostlarım ve tanışlarımnı birer-birer közden keçirdim. Ve añladım ki, zenaatını sevgen ve o ile bütün omür boyunca oğraşmağa azır olğan pek az insannı bile ekenim. Aqmescit qavehanesinde oturıp, tasavur etmek qıyın ki, hızmeti iç biri küleryüzlü ve müşteriler ile qonuşıp 40 yıl devamında işinen oğraşmağa razı olmaz. Mında, ekseriyetle, qabalıq ve açuv körmek mümkün. Aynı zamanda özün ne qadar küleryüzlü ve nezaketli olsañ da, cevap olaraq daa çoq pervasızlıq, ya da qabalıq alırsıñ. Ve elbette, mında pek az insan hızmetçi zenaatını ‘aqiqiy’ zenaat olaraq qabul ete. Ekseriyetle, bu iş, studentler içün biraz para qazanmaq imkânıdır. Diger hızmet etici zenaatlar da aynı böyle alda. Almaniyada, misal olaraq, azbar hızmetçisi olmaq içün, oqumaq kerek ve bu zenaatqa başqa zenaatlarğa kibi ürmet ile baqalar.
Elbette, çoq millionlı İstanbulnıñ episi sakinlerine hızmet saasında çalışqan, tek bir qaç insan ile apansız körüşüvlerge köre, qıymet kesmek qıyındır, amma tamam böyle körüşüvler şeer, memleket sımasını yaratmaqtalar. Men içün bu sıma zenaatını sevgen insanlar ile bağlı. Olar, müşteri qaldıracaq parasından daa emiyetlidir dep tüşüngen professionallardır. Aynı zamanda turistke dair yalıñız hızmetçi hadimler muqayt degildir. Yolda keçken bir insandan kerekli yonelişni soramaq yeterli, seniñ şu añ tarafdarıñ peyda ola. Nasıldır bir sebepten qonuşqanımız aman-aman er bir insan ne yerden kelgenimiz, tilni qayda ogrengenimiz, İstanbulğa ne maqsat ile kelgenimiz ile meraqlana edi. Soqaqlarda yürgen insanlarnıñ çırayları atta başqa, bizimkileri kibi sıtıq degilmi, ne…
İnanmaq ister edim ki, Ukrainada, Qırımda öyle bir zaman kelir ki, musafirler mından qaytqanda aqıllarında qaba hızmet ve açuvlı yüzlerni degil de, küleryüzlü ve merametli professionallar qalır. Buna çoq şey kerekmey – yapqan işiñni sevmek yeterlidir.
Emir ŞEVQİ