1648 senesiniñ mayıs ayında Poloniya at ordusı getman Nikolay Pototskiy ve getman Martın Kalinovskiy yolbaşçılığında Joltıye Vodı (Sarı Suvlar) degen yerge getmannıñ oğlu Stefan Pototskiyge yardımğa aşıqa edi. Çigirinden uzaq olmağan bir yerde qan ile aqqan jolnerge rast keleler. Onıñ ketirgen haberi getmanlarnı şaşırta: Stefan Pototskiyniñ ordusı Joltıye Vodı yanında 26 (16) mayısta bütünley yenildi. Özü ise zornen qurtarıldı. Tafsilâtlı soravdan soñ, Pototskiy bildi ki, Bogdan Hmelnitskiy ve Tugay-bey yolbaşçılğındaki kazak-qırımtatar ordusını oğlu yenip olmadı. Ondan da ğayrı, ağır yaralanğan edi, esirlikke tüşken edi, anda da ağır yaralardan öldü. Öyle haberden soñ, Poloniya getmanları kazak ordusınıñ yoq etilmesi aqqında degil, öz ordusınıñ qurtarılması aqqında tüşünmek kerek edi. Olar artqa qaytmağa qararına kelip, Gorodişçe şeerinden Korsun qale-şeer tarafına qaytmağa başladılar, Belaya Tserkov qalesinde saqlanmağa istey ediler.
Amma Belay Tserkov qalesine yetip olmadılar. Poloniya ordusı Korsun tarafına ketkeni aqqında haber qarşı tarafına qadar tez yetti. Hmelnitsikiy ve argın Tugay bey, üç kün raatlanğan soñ, 20 mayıs künü aşıqıp Korsun tarafına kettiler. Yolda kazak ordusına yañı otrâdlar qoşula ediler. Dört künden soñ birleşken ordular endi Gorodişçe yanında tura ediler.
Aynı vaqıtta Poloniya ordusı, Korsunge yetip, Ros özeninden keçti ve yüksek bayırda toqtadı, özenden uzaq olmağan yerde. Şeer ealisi kazaklar tarafını tutqanlarını bilip, Pototskiy öz askerlerine şeerni yıqıp, yaqmağa emirini berdi. Poloniya askerleri toqtadılar, çünki yardımğa altı biñ askerli ordusı ile knâz Yeremiya Vişnevetskiy kele yatqanı aqqında haber kelgen edi.
Poloniya ordusınıñ tam sayısı belli degil edi. Kazak yılnamecileri 20-26 biñ aqqında aytalar, Poloniya menbalarında 5 biñ kösterile. Silâ ile yahşı teminlengen ordu edi, amma onıñ areketini pan arabası yavaşlata edi.
Birleşken orduda ise 15 biñ kazak ve or beyi yolbaşçılığındaki 4 biñ qırımtatar bar edi, aylanma yolunen kete edi, Steblevodan, Korsunge ğarptan yaqınlaşa edi.
25 mayıs künü Hmelnitsikiy Maksim Krivonos yolbaşçılığında 6 biñ kazak toplap, Kvitki ve Steblevden Poloniya lagerini aylanıp keçken yoldan yolladı. Aylanma yolunıñ esas sebebi – Poloniya ordusınıñ tahmin etilgen yolunda tuzaq qurmaqtır.
Polâklar ise yahşılqnı beklemey ediler. Eki getman ilerdeki areketlerge dair añlaşıp olamay ediler. Ukrain tarihçisi N.Kostomarov yazğanı kibi, Pototskiy ve Kalinovskiy biri birinen dost munasebetlerde degil ediler, añlaşıp olamay ediler, bir birine qarşı emirler bere ediler. Onıñ içün, Korsun yanında bayırlarda büyük ordu körüngende, Poloniya lagerinde aleket başlandı. Olarğa öyle tez yeteceklerini belkemey ediler.
Aman-aman birden qırımtatar ve kazak at ordusınıñ ucumları başlandı. Polâklar okoplardan ata ediler. Amma bu yardım etmey edi. Mudafaa içün yer kelişmey edi. Em de Poloniya ordusına qaçaqlar sıfatında bir qaç insan yollanıldı. Kostomarov bu aqqında böyle yaza: “Tutulğan kazaklar polâklarğa Hmelnitsikiy ordusınıñ sayısı ve küçü aqqında qabartıp ayta ediler. Pototskiy duşmandan qaçmğaq içün uyğun olğan yoldan ketmege emir etti.
Polâklarğa yolunı Hmelnitskiy tarafından yollanılğan rus köstere edi. Bunınen beraber, polâklar qayda keteceklerini bilip, kazaklar yolbaşçısı dağdan “Krutaya Balka” uvasına tüşkende, dağnı kesmege emir bere, polâklarnıñ yolunda mania qurmaq içün”. Yollanılğanlardan birisi – Nikita Galagan (yılnamelerden birinde başqa kazaknıñ adı keçe – Samiylo Zarudnıy).
Steblevde Krivonosnıñ otrâdı Rosnı keçe ve Gorohova Dubrova hutorınıñ yanına kele. Hutornıñ yanında deren, orman ile ösken, keñ balka bar edi. Balkanıñ tübi bataqlıq edi, Korsun tarafı ise yağmurlardan eşilgen edi. Bu balkadan Boguslav yolu keçe edi, tamam bu yerde Krivonos tuzaq qurmağa qararına kele.
Kazaklar balaban ağaçlar kesip, mania qurdılar. Yolnı çuqurlarnen qazdılar, yuqarıda toplar qoydılar.
26 (16) mayısta tañda tuzaq azır edi. Tuzaq evelden Steblev ealisi yardımınen qurulmağa başlağanı tahmin etile.
Büyük ordudan qorqıp, polâklarnıñ bir qısmı qaytmaq qararına keldiler. Başta keri çekilme tertipli kete edi, amma kazaklar ve, hususan, qırımtatarlar polâklarğa daa da küçlü basa ediler, aleket yarata ediler.
Gorohova Dubrova hutorından uzaq olmağan yerde polâklar balkağa tüşmege başladılar, bu vaqialardan soñ bu yer Kesilgen yar adını taşımağa başladı. Qurulğan tuzaqlarğa tüşip, arabalar yerinde turıp olmay ediler, atlarnen beraber tığırlana başladılar. Qarşıdan Krivonosnıñ topları urmağa başladılar.
Poloniya ordusında panika başlandı. Askerlerniñ çoqusı qaçmağa başladı. Amma qaçacaq yer yoq edi, çünki er taraftan Hmelnitskiyniñ esas küçleri basa ediler. Tuğay-beyniñ at ordusı ise poloniya jolnerlerini oqlarnen urdı.
Getman Hmelnitskiy ordusınıñ qısmı polâklarnıñ artından ketti, amma esas otrâdlar poloniya otrâdlarını sarıp aldı. Sol taraftan Hmelnitskiyniñ askerleri, sağdan – Tuğay-beyniñ aqrabası, yaş cesür yigit Müftüze Abdulla Çelebi yolbaşçılığında qırımtatarlar.
Kesilgen Yar yanında polâklar endi sarılğan ediler, amma Hmelnitskiy daa bekley edi. Jolnerler balkanıñ bataqlı tübine yetkende, kazakalr basmağa başladılar.
Polâklarnıñ otrâdları bataqlıqqa tüşip, batmağa başaldılar. Ondan da ğayrı, olar qazılğan dağğa köterilip olamay ediler, em de toqtamadan toplar ura ediler. Arttaki otrâdlar bütünley qısılğan ediler: ögden bata yatqan arqadaşları, arttan olarnıñ üstüne arabalar tüşe ediler.Çoq sayılı polâ klar ordusı ezilgeni içün uruşıp olamay ediler. Poloniya ordusı tuzaqqa tüşti.
Kesilgen Yardaki uruş dört saat içinde Reç Pospolitanıñ ordusını bütünley yoq ettiler. Uruş tahminen kündüz saat eki-üçlerde bitti. Askerlerniñ çoqusı öldi. Esirlikke 80 yüksek vazifeli asılzade, şu cümlede Pototskiy ve Kalinovskiy getmanları, 127 ofitser, 8520 jolner alınğan edi. Kazaklar araba, 41 top, çoq silâ tutıp alğan ediler. Qırımtatar atlılar qaçaqlarnıñ artından 30 km kettiler. Bütün ordudan esirlik ve ölümden tek 1,5 biñ insan qurtarıldı.
Neticede Poloniya ordusı yenildi. Eki getman da Tuğay-beyge esirlikke tüşken edi, olarnı Bahçisarayğa esirler olaraq yollamağa istey edi. Bu uruş Azat cenkiniñ birinci yıllarında aqiqiy triumf edi.
Açıq sual qala. Ne içün böyle yahşı vaziyette, polâklarnıñ ordusı yoq etildi, Varşavağa yol açıq, Hmelnitskiy uruşlarını toqtatıp, ordusını raatlanmağa yibere? Bunıñ bir qaç sebebi bar edi. Birinci – Hmelnitskiyden eñ küçlü askerleri kettiler – Zaporojye kazakları ve qırımtatarlar, olarnıñ küçleri ve ustalığı getmanğa pek kerek edi.
(Podvörstka): Bu uruşlar aqqında daa da tafsilâtlı özüniñ “Seyahatlar kitabı”nda QIIMLI HACI MEHMED SENAİ yaza:
“Bundan evel endi qısqan aytılğan edi ki, islam askerleri, ulu emirleri tarafından yollanılıp, yani Tuğay-bek tarafından, ve Qırımnıñ başqa belli insanlarınen zaporojye kazaklarına yardımğa kelip, eki kere lâh gâurlarınıñ polklarını urğan ediler ve olarnı qılıq keskinligi ve silâ ateşinen öldürgen ediler.
Amma belli köpekler, Poloniya qralına nazirler, başqa vazifeler ve sıñırlar yanındaki rayonlarınıñ yolbaşçıları vazifelerinde hızmet etip, ükümdar yanına toplanıp, ve yaqındaki Bar qaleniñ getmanı yanında, meşur ve kibbar gâur Potosskiy yanında, olardan çoqusı ise yigirmi dört silâlı, yahşı askerler yardımı ile eki yüzge yaqın qaleni zapt ettiler, er bir qalede eki yüz-üç yüz atlıları bar edi, er birisi büyük yerlerniñ saibi edi. Bu, belli ve meşur getmanlar Kalanovski, Çinoveski, Aderbolski, Balbaneski, ve komissar, ve olar kibi dinsiz ve kibbar insanlar, yani lânet şaytannıñ çarlığı, er birisiniñ hazine ve ordusı bar edi, ve ileride yollanılğan hazret sahibkirannıñ ordusını körmemezlikke ala ediler, ğalebege inanıp, uruşmağa qarar berdiler, ve hazret padişah bu yerge islam ordusı ile yetip kelgende, ve bunı yaqın olğanı içün bilgende, ve qaviy olmaq içün sebepleri olğanda, islam gazileri urandan şiirlerge köre sıraalrnı tizdiler: “olar qaviy bina kibi”, ve eminliknen islam duşmanınıñ yüzü ögünde turdılar”. Bu kün ulu bir uruş olıp keçti. Umumen, ğalebeniñ bu künü – cumadi-ul-evvel ayınıñ üçünci künü, şaitan tarafından yürsetilgen Poloniya ordusı, din içün tatar-küreşçilerniñ basqısına dayanmayıp, yoq etildi, ğalebe qazanmaq istekleri qaçmaq istegine çevirildi. Aqılsız gâurlar islam askerleriniñ frontından keri çekilip, qaçmağa başladılar. Bütün belli arbiy yolbaşçıları ve getmanlar esirlikke, tilkiler kibi, tüştiler, bütün arbiyligi ise qılıçlar ile yoq etildi”.
Gulnara Abdulayeva