2010 senesi mayısnıñ 27 künü Qırım müendislik ve pedagogika universitetiniñ konferents zalında Bütündünya qırımtatar kongressi çerçivesinde teşkil olunğan qırımtatar tiliniñ latin grafikasına keçirilüvi meselesine bağışlanğan tögerek masa ötkerildi.
Tedbirde Miliy meclis reisi Mustafa Cemilev, Kongressniñ Koordinatsion keñeşiniñ azaları, belli qırımtatar alimleri ve cemaat erbapları işitrak ettiler. Azerbaycan, Romaniya, Türkiyeden musafirler, olarnıñ arasında “Ovidius” universitetiniñ professorı, Qaradeñiz regionı universitetler assotsiatsiyasınıñ icra müdüri Eden Mamut, Azerbaycan ilimler akademiyasınıñ Tilşınaslıq institutınıñ müdür muavini, professor Mesud Mahmudov, Baku devlet universitetiniñ türkşınaslıq kafedrasınıñ professorı Magerram Mammadov, Baku devlet universitetiniñ dotsenti Alimusa İbragimov, muzakerede faal iştirak ettiler.
Tedbirde “Qırımtatar tiliniñ imlâ ve punktuatsiya qaideleri” leyhası taqdim etildi, bu leyha Bütündünya qırımtatar kongressiniñ avalesi ile QMPU esasında Adile Emirovanıñ yolbaşçılığında iş gruppası (f.i.d., prof. İ.Kerimov; p.i.n., dotsent E.Abibullayeva; f.i.n., dotsent E.Ganiyeva; f.i.n., üyken oca N.Seityağyayev; f.i.n., oca L.Selimova; üyken oca N.Abdulvaapov; oca N.Seydametova; oca Ş.Abduraşitova) tarafından tertip etildi.
Tedbir ketişatında qırımtatar ve türk filologiyası fakultetiniñ dekanı, dotsent Enise Abibullayeva qırımtatar tiliniñ latin grafikasına keçirilüvi aqqında maruza ile çıqışta bulundı ve bu meseleniñ tarihını tarif etti. Hususan, o qayd etti ki, latin grafikasına keçüvde bu leyha — birinci adımdır. Daa qayd etti ki, latin grafikasınıñ Ukraina tasil sistemasına kirsetilmeniñ üç yolu bar. Birinci – aynı vaqıtta em kirill, em latin grafikasını qullanmaq, ekincisi – latin grafikasını qanunlı yapmaq ve evolütsiya yolunen onı tasil sistemasın akirsetmek, üçünci – ilmiy araştırma merkezlerde ananeviy ve elektron dersliklerni azırlamaq. Enise Abibullayeva qayd etkeni kibi, bu yollar yardımınen qırımtatar tili saqlanır ve zenginleşir, em de Qırımda yaşağan qırımtatarlarnıñ diaspora ile bağları qurulıp, qaviyleşir.
İş gruppasınıñ yolbaşçısı Adile Emirova qayd etkeni kibi, qırımtatar tili sisteması bozulmağan allarda imlâ ve punktuatsiya qaidelerniñ mükemmelleştirüvi içün bu yahşı bir imkândır. O, qırımtatar yazısı latin grafikasına keçkeni munasebetinen muzakereni talap etken suallerni belgiledi: H h arifniñ imlâsı ev ifadelegen sesi; ö, ü fonemalarnıñ yazılışı ve telâfuzı; türlü alınma sözler ve şahıs isimlerniñ imlâsı ve ilh.
Baku devlet universitetiniñ türkşınaslıq kafedrasınıñ professorı Magerram Mammadov Azerbaycannıñ latin grafikasına keçüv tecribesine paylaştı. Hatırlatayıq ki, Azerbaycan latin grafikasına 2001 senesi keçti.
“Ovidius” universitetiniñ professorı, Qaradeñiz regionı universitetler assotsiatsiyasınıñ icra müdüri Eden Mamut öz çıqışında qayd etti ki, Romaniyada tatar tiliniñ latin grafikasındaki elifbe qullanıla. O, dünyanıñ farqlı köşelerinde yaşağan qırımtatarları içün umumiy qaideler toplamınıñ qabul etilmesi ne qadar müim olğanını qayd etti. Peyda olğan tartışmalarnı toqtatıp, qarar çıqarmağa çağırdı. Ve qarar çıqarılğanınen Romaniyada işke başlacaqlarını ayttı: kerekli qanunlar qabul etilecek, taqdim azırlanacaq ve tasil sistemasına elifbeniñ kirsetilmesi boyunca iş başalnacaq.
Tedbir ketişatında V.İ. Vernadskiy adına TMU qırımtatar tilşınaslığı kafedrasından, Baku devlet universitetiniñ türkşınaslıq kafedrasınıñ professorı Magerram Mammadovdan, belli qırımtatar tarihçısı, Biklent universitetniñ (Ankara) dotsenti Hakan Qırımlıdan, Buharest universitetiniñ türkşınaslıq kafedrasınıñ professorı Aciemin Bavbekten, şair, Buharest universitetiniñ türkşınaslıq kafedrasınıñ professorı Yusuf Nevzattan leyha boyunca kelgen taqrizler oquldı.
Latin grafikasına keçirilüv boyunca iş devam etecek, kelgen ihtar ve teklifler işlenilecekler. Leyhanıñ tasdiqlanması küzge planlaştırıla.