7 iyün künü Bağçasarayda ‘Ocalar keñeşi’ cemaat teşkilãtı tarafından ‘Tiklenüv’ Halqara fondunıñ destegi ile amelge keçirilgen ‘Tolerant derslikler- tolerantlı cemiyet’ leyhanıñ çerçivesinde yapılğan araştırma neticeleri boyunca iş seminarı olıp keçti.
Gülnara Bekirova kiriş sözünde ukraina tarihi bayağı mifleştirilgeni ve mündericesine köre etnotsentrik olğanını qayd etti. Ukrainada bir çok halq ve milletler yaşağanına baqmadan, mektep dersliklerinde olarnıñ tarihleri aman-aman açıqlanma. Ya da pek deñiştirilgen, birtaraflı, menfiy mizac taşığan malümatlar berile. Tarihçınıñ fikrine köre, böyle vaziyet devlet etnosiyaseti yoq olmasından dolayı yüz bermektedir.Demek, bir taraftan Ukraina öz çoq milletliginen ğururlansa, diger taraftan onen ne yapacağını bilmey.
Elvedin Çubarov ise orta umumtasil mektepleri içün gumanitar fenler boyunca derslik metinlerinde milliy ve diniy azlıqlarğa dair tolerantsız munasebetler bulunması boyunca araştırmanıñ neticelerini taqdim etti. Elvedin ağa qayd etkeni kibi, 52 derslik talil etilgen edi. Bazı neticelerini diqqatıñızğa teklif etemiz. Meselã, ‘Ukraina tarihına kiriş:umumtasil oquv yurtlarınıñ 5 sınıf talebeleri içün derslik’ kitabınıñ muellifi Viktor Mısan, qırımtatarlarınıñ zulumlığını ayrıca qayd etmek içün talebelerge böyle muracaat ete:’Qırım yarımadası Türkiyege bağlı edi. Türkiye devleti daa quvetli olıp Qırım hanlığını özüne tabi ete edi. Türk-tatar ziyalıları öz topraqlarını ….seferlerinen artıra ediler. Ukrain topraqlarına ise ayrı meraq köstere ediler. Türk-tatar ordularınıñ askerleri avcı kibi ediler. Olar insanlarnı ‘avlay’ ediler. Yaş, quvetli erkeklerni qurucılıqta, hocalıqta işlete ediler. Balalar, qadın ve qartlarnı ev hocalığında işlete ediler.Biñlernen esirlerni Qırım ve Türkiye bazarlarında sata ediler. Busurmanlar bedel aluv maqsadınen ziyalı qorantalarnıñ azalarını sıq- sıq qırslay ediler.
7 sınıflar içün ‘Ukraina tarihı’ derslikniñ muellifleri Smoliy V.A., Stepankov V.S. Qırım Hanlığınıñ içtimaiy strukturasını tasvir eterek, yañı qırımtatar cemiyetiniñ artta qaluvını, zayıflığını qayd etip, soñra qomşu territoriyalarğa qarşı tecavuzını añlata.
‘ XVI as. başına qadar tatarlar köç ayvanasravcılığınen oğraşa, eñ sade ziraatçılıq tek- tek şekillene edi. Olar serbest olıp, mırzalarğa tek bazı vergilerni töley ediler. Arbiy işke büyük diqqat ayırıla edi. Erkeklerni balalıqtan asker olaraq terbiye ete ediler. Qırım ordusınıñ areketçiligine köre iç aqranı yoq edi: bir künde 120 km qadar keçe bile ediler. Hocalıq hanlıqta ealiniñ maddiy ihtiyaclarını temin etip olamay edi. İnsanlar aç ve fuqare ediler. Bu sebepten, vaziyetlerini eyiliştirmek içün tatarlar qomşu topraqlarına yağmacılıqnen oğraşa ediler, insanlarnı esirge alıp, soñra qul bazarlarında sata ediler.’
‘XIX-XX aa., XXI asırnıñ başında yüz bergen vaqialar ve tarihiy esnas tek ukrain toprağında ve ukrain halqnıñ vaziyeti ve inkişafı noqta-i nazarından baqıla. Ukraina siyasiy milletiniñ şekillenmesinde iştirak etken diger halqlar ve etnik gruppalar ne içündir muelliflerge sanki meraqlı olmayıp, tasvirden tış qalalar. Böyle kibi yanaşuv mektep dersliklerini ‘temizley’ ve olarnı oquğanda memleketimizniñ etnik ve menediy renkligini añlamağa imkãnsız ola.’-dep qayd ete Elvedin aga. Yazıq ki, qırımtatarlar bu dersliklerde sebepsiz unutılğan. Olar ne siyasiy-içtimaiy areketlerniñ tasvirinde,ne içtimaiy- iqtisadiy vaziyetinde, ne de medeniy vaziyet ve diniy hayatlarına dair malümatlarda, Gaspriskiyniñ faaliyetinen bağlı milliy tiklenüviniñ başlamasında bile añılmaylar. Seminar iştirakçileri ‘Mektep dersliklerinde milliy ve diniy azlıqlarğa dair tolerantsız munasebet’ mevzusında tögerek masanıñ azırlanuvı boyunca meselelerini muzakere ettiler.
Nariman Celãl