Belli ki, maarif qadimiy olsun, zemaneviy vaqıtlarda olsun adiy adamnıñ közüni açqan, mırzalar ve çar hükümetine hızmet etken mollalarnıñ, akimiyetniñ aqiqiy yüzüni kösterip, şu zaman olar yapqan çeşit teşviqatlarına işandırmay edi. Böyle küreşte öz büyük issesini çoq cemaat erbaplarımız qoşqan edi. Olardan biri qırımtatar milletiniñ ilk maarifçilerinden biri Abdurefi Esadulla Bodaninskiyniñ doğğanına bu künlerde 200 yıl toldı.
Esadulla mırzanıñ oğlu Abdurefi 1810 senesi Berdãnsk şeerinde doğdı. O babasınıñ laflarına kirmeyip, tasil almaq ve ocalıq yapuv yoluna çıqa. Böylece, 1843 senesinden başlap, Abdurefi oca Novorossiysk, Aluşta, Bağçasaray, Aqmescitniñ mekteplerinde rus ve qırımtatar tilini ögrete. O, kerçekten de faaliyetini ocalıq saasından kenişçe tuta ve maarif işlerinen oğraşa.
1863 senesi Noğaysk şeerinde ocalar gimnaziyasını muvafaqiyetnen bitirgen soñ şu oquv yurtunda oca vazifesinde qadırıla. Abduraman Qırım Havace Ve Abdurefi Bodaninskiy çoq yıllar devamında siyasiy, iqtisadiy ve medeniy repressiyalardan horluq çekken halqnıñ ağır şaraitte ğayrıdan tiklenmesine siltem bergen insanlardır.
Abdurefi oca öz üstüne yüklegen vazifesiniñ qocamanlığını pek yahşı añlay edi. Ealinen çalışmaq içün o öz talebelerinden eñ istidatlı soylarını celp ete, olarğa derslerniñ usuliyetini ve programmasını belgiley edi. İleri mollalarnıñ qoltutuvında ananeviy milliy oquv yurtlarınıñ programmalarını kenişlemege imkãn tapa.
1827 senesi fevral 14 künü Aqmescitteki gimnaziya yanında qırımtatar mekteplerine ders bermek içün ocalar azırlav bölügi açılğan edi.1864 senesinden oña Abdurefi Bodaninskiy müdirlik yapa.
Sabıq Hanlıqnıñ çeşit şeerlerinde ocalıq yapqan Abdurefi Bodaninskiy 1873 senesi, akimiyet qoyğan manialarını yeñip, Odessada ‘Rusça- qırımtatarca elifbeni’ o zaman içün ğayet büyük kölemde- 2000 nushanen derc etmege nail olğan.
Abdurefi efendi Emine şerfe adlı qızğa evlendi. Qorantada beş bala- Tevide, Ali, Abdulla, Alime, Usein dünyağa kele. Onıñ eki ğayet degerli oğlu olğan. Ali- qırımtatar milliy-demokratik inqilãbınıñ teşkilãtçılarından biri, ileri cemaat erbabı edi. Usein- inqilãp iştirakçisi, belli alim, Hansaray müzeyiniñ yaratıcısı ve çoq yıllıq müdiri oldı.
Abdurefi oca 1881 senesi vefat ete.
Şunı qayd etmek kerekmiz ki, ocanıñ faaliyeti ‘Terciman’ devrine qapu açtı. Qırımtatarlar arasında yapqan maarif işlerini onıñ talebesi İ.Gasprinskiy qullanıp, bütün islãm dünyasına darqattı.
Elmara Mustafa