Meclisniñ Prezident Viktor Yanukoviçnen munasebetleri eñ başından qurulmadı desek olur- qırımtatar halqı yañı akimiyet ile resmiy seviyede tek bir kere ağımdaki yılnıñ mayıs ayında körüşti. Ekinci körüşüvni ise Meclis özü red etti. Çünki şu körüşüvge pek belli olmağan qırımtatar oppozitsıon teşkilãtlarınıñ vekilleri davet etilgen edi. Bundan kim daa çoq coyğanını saylavlar kösterdi.
— Yanukoviç özüne qırımtatar şübeli teşkilãtlarını yaqınlaştırğanda nasıl maqsat qoyğan edi? Meclisni yoq etmekmi?
— O öz vaqtında Meclisnen añlaşmağa aqiqaten de tırışqan edi. Biz onen bu seneniñ 13 mayısında körüşken edik, bütün problemlerini muzakere etken edik. Prezident o vaqıt bütün problemlerini çezmege veda etken edi, amma onıñ bir şartı bar edi- onıñ komandasını quvetleştirmege kerek edi. Bunıñ manası şu ki, qırımtatarlarınıñ bütün 8 deputatı Qırım Yuqarı Şurasındaki proprezident koalitsıyasına kirmek kerek ediler. Buña qarşı olaraq, bizim öz ideologiyamız olğanını bildirdik. Koalitsıyağa keçmek qararını bu 8 deputat degil de, milliy qurultay almaq kerek. Em de qurultay bu qararğa qoltutacağı şübelidir.
O vaqıtta Prezident bizge Qırımda Meclisniñ oppozitsıyası olğanını ve olar tek bizlerden degil de, olarnen de qonuşqanlarını açıq- aydın bildirdi. Men ise er vaqıt, ebet, oppozitsıyasız olmaz, amma kerçek temsil organı sayılğan Meclis ve siz munasebet qurğan teşkilãtlar farqlı şeylerdir, dep ayta edim.
-Yanukoviçnen körüşüvlerniñ inceliklerini siz Levoçkinnen muzakere etken ediñiz. Körüşüv olmağan soñ o siznen bağlanmağa tırıştımı?
— Yoq, kimse telefon açmadı. Amma aman -aman birden Levoçkinden Mustafa Cemilev öz eksilgen nufuzını kötermege istey, Meclis reisi vazifesini saqlamağa istey kibi laflar eşitildi. Tüşünmeyip aytılğan laflar. Amma Levoçkin bir şeyde tek haqlı ki, bu qalabalıqtan soñ Meclisniñ nufuzı kerçekten de alçadı. Biz belli bir derecede halqımıznıñ şerefini qorçaladıq, tabi olmadıq.
-Ya neni coydıñız?
— Devlet başınen konstruktiv bağımıznı coydıq. Prezidentniñ yañı fermanında böyle yazılğan: vekiller şurasınıñ 19 adamdan ibaret tertibi bütünley prezident tarafından belgilene- 8 adam Meclisten, daa on bir diger teşkilãtlardan. Belgilengen organ nasıl etip temsil organı olur eken?
Bu hucur bir şey ve biz böyle oyunlar oynamağanımıznı bildirdik. Neticede bağımız yoq oldı. Amma yaqında niayet Qırım Baş naziri Vasiliy Carti ile sübetimiz olıp keçti. O ise kerçekten hata olğanını ve onı tüzetmek kerekligini tanıdı.
-Cartınen ne vaqıt körüştiñiz? Daa ne muzakere ettiñiz?
— Saylavlarğa eki afta qalğanda. Biz oña doğrudan ayttıq-akimiyet siziñ tarafıñızdadır. Onıñ içün bu vaziyetten nasıl çıqmañıznı tüşüniñiz. Prezidentke o yaqında çıqarğan fermanını deñiştirmege qolaysız olğanını añlaymız. Amma bu fermanğa kirsetken teşkilãtlar içün başqa bir şey tüşüniñiz. Niayet Cartınen saylavlar neticelerinden soñ daa bir kere körüşecegimizge qarar berdik. Er alda akimiyet Meclis çoq şeyni coyar, deputatlıqqa ise şübeli gruppalarnıñ vekilleri kirer dep esaplay ediler. Amma olmadı.
— Yerli saylavalrdan soñ Cartınen endi körüştiñizmi?
E, bazarertesi künü, 15 noyabrde ekinci kere körüştik. Sübetimiz Qırımda kadrlarnıñ tayin etilmesi aqqında yürsetildi. Bu mevzu bizge hoş kelmedi. Olar(regionlar) o vaqıtqa endi er şeyni belgilediler. Spiker ve vitse spiker regionlar Firqasından teklif etile edi. Siz istegeniñiz kibi böle bilesiz, amma medeniyetli cemiyette öyle yapılmay dep ayttıq. Cartı ise, biz yolbaşçılarnı firqa printsipi ile degil, milletine köre degil, professional alãmetine köre saylaymız, dep qayd etti. Olarnıñ namzetleri, misal olaraq, Refat Çubarovdan daa quvetli olğanına şübelenem. İşte, böyle bir sübetimiz oldı.
-Munasebetiñizni istegeniñiz kibi qaytarıp olamadıñızmı?
-Bilmeyim. Pek istegimiz yoq. Amma olar teşşebbüs kösterseler biz red etmemiz. Aslı da menimce, olarnıñ munasebet qurmaq degil de, daa çoq idare etmek niyetleri bar, biz ise bunı istemeymiz. Prezident ile mayıstaki körüşüvden soñ o, kerçekten, problemlerni çezmege istegenine inanğan edim. Strasburgta Yanukoviçten qırımtatarları aqqında ne tüşüngenini sorağanda, o doğrudan ayttı: şunı aytmaq kerek ki, soñ 5 yıl içersinde olarnıñ problemlerini çezüvde ciddiy bir adımlar yapılmağan. İşte çalışacaqmız.
Prezident kerçekten de konstruktiv şeylerni teklif etti. Misal olaraq, Nazirler kabinetine sürgün etilgenlerniñ içtimaiy problemlerini çezüv programmasını 2011-2015 seneleri işlemektir. Sürgün etilgenleriniñ haqlarınıñ tiklenüvi boyunca qanun leyhasını soñunace işlemek (bu menim leyham №1555) ve onı Yuqarı Şurasınıñ baqılmasına çıqarmaq.
— Siz şimdi Yanukoviç aqqında sanki eki farqlı adam aqqında ikãye etesiz. Birinci adam- Strasburgta çıqışta bulunğan ve mayısta Meclisnen körüşken soyu, ekincisi ise- vekiller şurası aqqında fermannı deñiştirgen adam. O ne imzalağanını bilmedi yoqsa?
— Yanukoviç öz adamlarına ziyade işandı ğaliba. O, ciddiy siaysetçi olsa, büyük strategik hata yapılğanını añlar. Eñ azdan, adliyeciler oña halq vekilleri belgilenmegenini añlatmaq kerek ediler. Bu yerde aslı büyük bir adliyeci olmağa şart degildir. Bu elementar mantıqtır. Olar nasıl ve nenen tüşüngenini men bilmeyim. Amma bu vaziyetten çıqmaq kerek.
— Aytqanıñızğa köre, Meclis boyunca işni Levoçkin ve Cartı idare eteler. Bu yerde Yanukoviçniñ alãqası olması, olarğa bu ne kerek?
— Meclisni lafqa çıqarmaq içün. Yani şartlarımıznı qabul etmeseñiz, biz digerlernen çalışacaqmız. Tecribeden belli oldı ki, bu digerlerinen olar bir şey yapamadılar ve yapıp olamazlar.
İleride nasıl olacağını özleri çezsinler. Bir yol bar- qırımtatar halqınıñ temsil organını resmiy şekilde, parlament arqalı tanımaq. Şimdi bizim ‘Ukrainada qırımtatar halqınıñ statusı aqqında’ qanun leyhası bar. O qanun olsaydı, vekiller şurasına kimni kirsetmek suali ortağa çıqmaz edi.
— Bu qanunnıñ Yuqarı Şurasına kirmesiniñ şansları ne qadar?
— Yazıq ki, o qabul olunmaz, çünki akimiyetniñ buna iradesi yoq. Esas sual budır: ya ne içün tek qırımtatar halqınıñ vekiller şurası? Diger milletler de öz şuralarını meydanğa ketirmege isteyler. Amma Ukraina territoriyasında tek eki tamır halqı bar. Olarnıñ Ukraina devletiniñ territoriyasından ğayrı diger vatanları yoq. Bular ukrainler ve qırımtatarlardır. Ruslarnıñ Rusiyeleri, ermenilerniñ Ermenistanı bar, bizim ise bir şeyimiz yoq.
Akimiyet ise başqaca yanaşa: Ukrainada 130 farqlı millet bar eken. Anayasada ise ‘ milliy azlıqlar’ ve ‘tamır halqlar’ añlamları farqlı olğanı tam añlaşıla. Amma tamır halqlar ne olğanınıñ izaatı alã daa yoq. Şimdi bu añlamnı aslı alıp taşlamağa isteyler. Bu Nazirler kabineti tarafından azırlanılğan Ukraina siyasetiniñ etnomilliy Kontseptsıya leyhasından bellidir. Biz bu leyhanı Yuqarı Şurasınıñ insan haqları ve milletlerara munasebetler boyunca komitetinde baqıp çıqqan edik ve epimiz onı inkãr ettik, çünki o Anayasa talaplarına uymay.
— Sizni koalitsıyağa çağırğanda barmağañızğa peşman etmeysizmi?
— Aslı da men koalitsiyanıñ tarafdarı edim, amma ‘Naşa ukraina’(‘Bizim Ukraina’) fraktsıyası bütünley añlaşmalı edi. Atta munasip vesiqalarnı imzalağan edim. Bizim de şartımız bar edi- koalitsıyada kommunist olmaycaq. Bundan da ğayrı, bizim devletiniñ inkişafına dair öz ideologiyamız bar, biz Rüsiyege boysunmaq degil de, avroatlantik integratsıyanıñ tarafdarlarımız. Parlament tarafından tayin etilgen hükümet azalarına qarşı narazılıqlarım bar. Misal olaraq, iç işler naziri Mogilöv qırımtatarlarınıñ sürgünligini ve genotsıdni açıqtan aqlay edi. Tasil naziri Tabaçnik qırımtatarlar Qırımda islam devletini ilãn etmek içün NATOdan emirini beklep turğan beşinci kolonnadır ve böyle kibi hucur şeylerni seslendirdi. İşte men olarnen beraber nasıl etip Regionlar firqasına rey bereyim. Bizim bir çoq meselelerge dair öz noqta-i nazarımız bar. Amma Prezident Yanukoviç koalitsiyanıñ deñiştirilmesi şimdi imkãnsızdır ve laf tek şahsiy keçüv aqqında yürsetile bilir dep bildirdi.
— Aslı saylavlardan soñ Qırım nasıl deñişti?
— Siyasiy mühit ebette deñişti. Spiker Gritsenkoğa çeşit munasebet köstermek mümkün edi.Amma onen bir masa başında oturıp, çeşit meselelerni muzakere ete bildim. Ya o bizge Mecliske kele, ya da men oña Yuqarı Şurağa bara edim. Bundan da ğayrı o açıqtan faaliyet köstergen rüsiyeci separatist küçlerge qarşı tura edi. Prezident saylavlarından soñ ise Cartı Gritsenkonı vazifesinden boşatmaq emiri kelgenini bildirdi. Bizge şart qoyuldı: biz onıñ boşatılmasına qoltutmasaq ve koalitsiyağa kirmesek akimiyetke qırımtatarlarını almazlar. Biz rehberlik unvanlarına milletine köre degil de, professional keyfiyetlerine köre tayin etileler, amma qırımtatarlar akimiyette propotsıonal şekilde temsil olmalılar, tek o vaqıtta olar öz haqlarını qorçalay bilirler dep cevap berdik.
Valeriya Kondratova
Foto- Aleksandr Perevoznik
news.liga.net