Oppozitsiya gruppalarnıñ milliy arekette yolbaşçılığını özüne almaq ıntıluvlarınınıñ yıqılma sebeplerini, ilk evelâ, özlerinde qıdırmaq kerek
Bu seneniñ 31 oktâbr künü olıp keçken saylavları öz ambitsiyalar yalanına işanıp ve çastlarına ve fikirdeşelrine inanıp, deputat mandatını qazanmaq niyeti ile saylavcuılarnıñ reylerini qazanmağa başladılar. Saylav kampaniyasınıñ çoqusı iştirakçilerniñ şansları körüne ediler, ve olarnı köre bilgenler pek şaşmadılar.
Qırım Yuqarı Şurasına ve yarımadanıñ başqa yerli şuralarına 2006 senesine baqqanda saylanılğan Milliy Qurultay tevsiye etken namzetler sayısı bayağı azca olacağını saylav kampaniyasından evel belli edi: bu aqqında, yerli saylavlar aqqında yañı qanun qabul olunğan soñ, hususan, Mustafa Cemilev aytqan edi. Tamam qarışıq saylav sisteması, elektorat qol tutuvınıñ eksikligi degil, Narodnıy Ruh Ukrainı partiyasından deputatlar faizını eksiltti. Amma keçken saylavlarda qırımtatar saylavcılarnıñ passivligini de talil etmek kerek.
Qurultay qararına qulaq asmayıp, öz ambitsiyalar ve küçleri köleminen aldatılğan bazı “siyasetçiler” öz namzetligini başqa siyasiy küçlerden çıqarğanlar pek şaşqandırlar. Olarnıñ arasında em Qurultay delegatları, em yerli meclisler azaları bar edi. Lâkin bu adise yardımı ile olar añlarlar ki, siyasiy faaliyetlerindeki yeñişler milliy öz-özüni idare etüv sistemasınıñ qol tutuvı ile kerçekleşti, onsız siyasiy alanındaki ıntıluvları yoq olur ediler.
Qurultay-Meclis sistemasını zayıflaştırmaq içün qırımtatar elektoratını bölmege istegenler saylavlarda şansları az olğanını pek yahşı añlay ediler. Özleri bu vazifeni qoydılar, ya da başqaları, müim degil, qırımtatar halqına zarar ketirdiler. Hususan, qırımtatar cemiyeti şimdi yaramay ruhiy alda olğanını köz ögüne alsaq, böyle al, qırımtatarlar içün esas olğan meseleler az olsa da çezilmegeninden peyda oldı.
Soñki vaqıt Ukrainada olıp keçken siyasiy deñişmeler milliy menfatlar kerçekleştirilmesinde yañı taktik tedbirler arağan qırımtatar milliy areketine de pek tesir ettiler. “Öz” prezidentine işanç ğayıp olğan soñ, Qırımtatar halqınıñ Qurultayı 2004 senesi oppozitsiya lideri namzetine qol tutmağa çağırdı.
“Portaqal inqilâbında” yeñilgen partiya lideriniñ 2010 senesi preizdent olması da vaziyetni ağırlaştırdı. Şimdiki akimiyet partiyasınıñ cemiyet idaresiniñ bütün seviyelerini qaplap almaq istekleri Ukraina ve Qırımda pekingen küçler yerleşüvini boza. Başqa siyasiy küçlerge dair olğanı kibi, qırımtatarlarnıñ temsil qurumına dair öyle kergin davranış kösterilmese bile, amma belli olğan olarnı boysundırmaq ıntıluvları, belki, qırımtatarlarnıñ öz-özüni idare etüv sistemasınıñ vaziyetini ağırlaştıra bileler.
Qurultay ve Meclis içün ağır vaziyetinen milliy areketteki bir sıra siyasiy gruppalar faydalanmağa istediler, özlerini oppozitsiya dep sayalar, yolbaşçıları, ğaliba, yerine ketirilmegen ambitsiyaları içün, alıp olamağan deputat mandatları içün intiqam almağa çoqtan ümüt ete ediler.
Olardan çoqusı siyasiy liderlikke ıntıla diler, soñki yarım yıl içinde umummilliy toplaşuvlar, içtimay teşkilâtlar konferentsiyalarnı ya da tögerek masalar keçirgen ediler. Amma, olarnıñ, qırımtatarlarnıñ öz-özüni idare etüv quurmlarınen bir sırada, milliy inkişafnıñ yollarını teklif etmek ıntıluvlarını talil etsek, köremiz ki, Qurultay ve Meclisni tenqit etmelerden ğayrı iç bir şeynen belli olmağan bu insanlarnıñ ciddiy teklifleri de yoq derecedir.
Milliy areketi startegiyasına dair yañı bir şey oppozitsya teklif etip olamadı. Olarnıñ ilân etken maqsadlardan çoqusı çoqtan berli Qurultaynıñ vesiqalarında belgilengendir. Onıñ çün davalarnıñ çoqusı milliy menfatlarğa irişmeniñ taktik usullarına dair peyda ola ve Meclis ve oppozitasiya munasebetlerniñ şahsiyetler seviyesinde yerleşe.
Oppozitsiyanıñ daa bir aqsanlığı şunda ki, ösümlik çağlarında bile bir qısmı endi akimiyet partiyasınıñ altında qaldı, bunınen olarnıñ ilerideki mustaqilligi sübelidir, başqa qısmı ise öz ömürüni bitire yatqan siyasiy leyhalarnen bağlanıp, yoqluqqa kete bileler.
Saylavlar neticeleri köstergeni kibi, Qurultay ve Meclisniñ oppozitsiyasında turğanlar maqsadlarına irişmek degil de, ne qadar olsa da bu maqsadğa irişip olamadılar bile, tek olarnıñ iştirakleri sebebinden bazı okruglarda, az olsa da rey yetişmegeni içün, Narodnıy Ruhtan çıqqan namzetlerge ğalebe qazanmağa bermedi.
Amma oppozitsiya gruppaları milliy arekette ne qadar saçma şeyler yapmasalar bile, bu vaziyetten qaçınmaq kerek. Milliy arekette olğan qarışıqlıq tıştan yapılıp, yaqın vaqıtta yeñilmez, lâkin ondan çıqqan menfiy effektler aşıla bileler. İlk evelâ, bunıñ içün farqlı gruppalar ve teşkilâtlarnıñ Qurultay ve onıñ iş gruppalarnıñ işinde maksimal iştiragine irişmek kerek, em de Qurultaynıñ qararları milliy areketniñ episi iştirakçileri tarafından qabul olunmalı. Bu esnasta baş rolüni Milliy Meclis oynamaq kerek.
Tamam Qurultay, milliy parlamentaldı olaraq, farqlı siyasiy pozitsiyalar ve baqışlarnıñ bir arağa kelgen yeri, kompromiss çezilüvlerniñ tapılğan yeri olmalı.
Milliy Meclis içün daa prioritet sual – 31 oktâbr saylavlarında olğanı kibi cemiyet içün müin olğan aktsiyalarda qırımtatarlar passivliginiñ aşması. Ğaliba, bu ola bile, eger qırımtatar cemiyetine onı meraqlandıra bilecek yañı siyasiy, içtimaiy-iqtisadiy ve medeniy leyhalar ve aktsiyalar, em de milliy menfatlarğa irişüvniñ yañı tehnologiyaları teklif etilseler. Bunınen beraber qırımtatarlarınıñ işançlarını qazanmaq içün, bu leyhalarnıñ nasıl etip kerçekleştirilecegi de müimdir.
Nariman CELÂL