Şeer ve köylerniñ qırımtatar adlarını belgilegen shemalı harita yaratıldı

11.05.20160:19

Özüniñ nevbetteki leyhası aqqında bizge şu shemalı haritanıñ yaratılmasını teşebbüs etici, Qırımnıñ tarihiy toponimiyası ile meraqlanğan ve bu saada tetqiqatlar keçirgen, Moskvadaki aviatsion institutınıñ İhtimal nazariyesi kafedrasınıñ ocası, Aleksandar Gorâinov tarif etti.

— Qırımnıñ tarihiy toponimiyasını yañıdan tiklev leyhası üzerinde çalışqanda, 3 yıl evelsi toponimik broşüra bastırdım, şimdi de doğrultmalar ve ihtarlar qoşıp, şu broşüra üzerinde çalışmağa devam etem. Onı esnaf broşüra dep adlandırmaq mümkün, çünki anda 1944 senesine köylerniñ tam adları degil de, künümizde qullanma içün teklif etilgen adlar berile.
Bu işte çoq incelikler mevcuttır, meselâ, bir qaç eski köyni bir ad altında birleştirdiler, ya da adlar yeterli derecede tabiiy ve mefküreviy bir şekilde deñişti. Körünip tura ki, bu kibi adlarnı qaytarmağa kereksizdir. Men broşüra yeterli derece körgezme olmağan bir formattır degen fikirge keldim. Lâkin onı bayağı tirajlı olaraq neşir etseñ, onıñ şuña uyğun fiyatı da olur edi. Şundan sebep, onı körgezme sıfatında qullanmaq içün qolay olğan, shemalı harita şeklinde bastırmaq ğayesi peyda oldı. Böyle etip, köy ve şeerlerniñ eski ve zemaneviy adlarınıñ qolay belgilerini köstergen shema meydanğa keldi. Harita dep onı adlandırmaq olmaz, çünki mında fizik-coğrafik obyektler yoq, özenler, göller, dağlar belgilenmegen. Shemanı biz dostum Yusuf Dermenci ile birlikte tizdik. O, episi meskenlerniñ adlarını belgilep, haritanıñ elektron maketini azırladı, haritanıñ mana mündericesi üzerinde ise, aynı şu broşüradan faydalanıp, men çalıştım. Bazı yerlerde masştab aqiqat masştabğa uymay, köyler arasında mesafeler episi yerde doğru kösterilmegen, bazı yerlerde qarşılıqlı yerleşmelerniñ de nuqsanlıqları bar. Biz episi adlarnı sığdırmağa tırıştıq, şu sebepten belgilerni biraz sürmek kerek oldı, bundan dolayı haritanı meskenler arasında olğan mesafeni bilmek, ya da olarğa yol tapmaq maqsadı ile qullanmaq mümkün olmaz. Berilgen işte tek şimdiki zamanda mevcut olğan köyler belgilengen, belli ki, cenkten soñ bir qaç yüz köy yer yüzünden bütünley mahv etilgen ve mında olar belgilenmey. Böyle adlar içün men başqa, daa da masştablı leyhanı közde tutam. Işimniñ esasını 19-ıncı asırnıñ soñu ve 20-inci asırnıñ başına ait eski haritalarnıñ elektron variantları, vesiqalar, ve 1999 senesi çıqqan «1783 senesinden 1998 senesine qadar Qırımda memüriy-territorial deñişmeleri» adlı faydalı neşir kibi menbalar teşkil etmekteler. Soñki añılğan neşirde çar ve sovet zamanlarında meskenlerniñ cedvelge alınuv vesiqaları, adlarnıñ deñişüvi aqqında emirleri ve bu iş içün faydalı daa çoq malümat mevcut. leyha alâ daa tenqit içün açıq, onıñ çoq bir añlamlı olmağan ve davalı meseleleri bardır, men özüm bile bir qaç hatanı qayd ettim, bir yerde ise asıl olmağan yol kösterilgen. Biz episi davalı meselelerni açıq muzakerege çıqarmaq, hatalarnı doğrultmaq areket etermiz ve bolşevistik adlar yerine köylerniñ kerçek adlarını qullanmağa istegen insanlarğa harita fayda ketirsin dep, elimizden kelgenini yapmağa tırışırmız.