Qırımğa ilmiy ziyaret ile kelgengen Avstraliyadaki Nyükasl üniversitetiniñ dotsenti Alan Libert aynı böyle neticege keldi
Libert bey qırımtatar tiliniñ yoq oluv problemasını ve onı çezüv yollarını ögrene.
-Alan, siz qırımtatar tilini saqlamaq içün onı audioğa yazasız. Vaziyet o qadar ağırmı?
— Maña qırımtatarlarınıñ tek 30 % ana tilinde laf ete dep aytılar. Şimdi böyle vaziyet olsa, kelecek nesillerde er alda tilni daa az adam blir. Bu kerçek bir problemadır. Ebette, raqamlar er şeyni añlatamazlar. Til yarın yoq olur dep tüşünmeyim, amma qasevet etmege şey bar.
-Toplanılğan malümatlarnen ne yapacaqsız?
— Birinciden, men çeşit insanlarnıñ nutuqlarını yazıp alam. Men şahsen ise tilniñ imlãsını, nutuqta rast kelgen hatalarnı tedqiq etem.
-Nutuqta nasıl hatalar rast kele?
-Men Türkiyede olğanda, misal olaraq, ‘Mantar çorba’ dep aytqanlarını eşitken edim, amma bu doğru degil, ‘Mantar çorbası’ olmaq kerek.
Böyle kibi misaller çoq. Zaten tilde bu artıq pekitilip qaldı. Bu sade hatalar degil. Til er vaqıt deñişip tura. Maña bu pek meraqlı.
-Siz özüñiz ise qırımtatar tilini bilesizmi?
-Ayrıca qırımtatar tilini aslı bilmeyim. Amma türk tili ve siziñ tiliñiz pek yaqın. Men farqlarını ögrenem.
-Amma ne içün mıtlaq Qırımnı seçkeñiz meraqlı?
-Men türk tillerinen öğraşam. Yañı bir şey körmege istey edim. Rüsiyege de ketmege istegim bar. Doğrusını aytsam, aslı da Qırımğa vizanı almaq eñ qolaydır.
-Qırımtatar halqı çoq felãketler kördi, amma yañı nesil yazıq ki, öz ulu tarihını unuta. Avstraliya yaşları öz tarihına nasıl munasebet kösterler.
-Er yañı nesil öz tarihını daa az bile ve onen daa az meraqlana. Avstraliyada yunanlar bar. Olar öz tarihını, medeniyetini adetlerini Yunanistandaki yunanlardan daa ziyade küteler. Ğurbetlikte bile kim olğanlarını unutmaylar.
-Qırımğa kelmezden evel qırımtatarlar aqqında bir de bir tasavurıñız bar edimi? Neler kördiñiz?
-Men er şeyni begenem. Amma mında qırımtatarlar yaşağanlarınıñ iç bir alãmetini körmeyim. Camilermi, doğru, amma olar er bir müsülman memleketinde bar. Men yanımdan keçkenlerde qırımtatarlarnı tanımayım, atta urbada bile iç bir farq yoq. Misal olaraq, Şotlandiyada aman-aman er kes inglizce laf ete, amma er bir qave hanede işaretler, yazılar em inglizce em şotlanca yazıla. Fikrimce sizde de böyle bir şey olmalı.
-Alan bey, siz qırımtatar tiline dair bir de neticelerni çıqardıñızmı? Nasıl tüşünesiz, ana tilimizni coymamaq içün biz ne yapmalımız?
-Sizge tevsiyeler bermege haqqım bar dep tüşünmeyim, amma er şey o qadar da müşkül degil. Dünyada daa beter vaziyette bulunğan tiller bar. Bu tillerde laf etkenlerni parmaqnen saymaq mümkün. Aslı da ana tiline balalıqtan ögretmek kerek, yaşlarğa ana tiline sevgi ve ürmet aşlamaq kerek. Birden olmasa bile, amma yaşlar bu problemanı añlarlar. Daa 10 yıl evel ekologiya aqqında ciddiy tüşünmey ediler, şimdi ise o aqqında er kes ayta. Til, medeniyet ve tarih aynı böyle vaziyettedir. Qarşıñızda qırımtatarı olğanını körseñiz oña ana tlinde muracaat etiñiz. Evde balalarıñıznen ve biri-biriñiznen kene de ana tilinde laf etiñiz. Sizde er şey olur- Qırım unikal bir yerdir. Ve onı unkal yapqan sebeplerden biri- siz-qırımtatarlarsız.
Arzı Memetova.
İntervyü Jurnalistika mektebiniñ iştirakçisi tarafından azırlanılğan. Leyha ‘İntervyü, netvork’ destegi ile amelge keçirile.