Qırım ükümeti yolbaşçısı Vasiliy Cartınıñ Qırımtatar Milliy Meclis reisi Mustafa Cemilevge topraq meselesi çezilüvinde yardımcı olmaq çağıruvı ile muracaatı añlayışlıdır.
Qırımda peyda olğanından berli Cartı yarımadada olğan meselelerni çezmek niyetini bildire, olardan eñ keskini – topraq meselesidir. Narazlıq alanları Qırımnıñ merkeziy ve cenübiy qısımlarını qaplap aldılar, cumhuriyet akimiyeti ve yerli öz-özüni idare etüv qurumlarınıñ aqsızlıqlarına cevap olaraq.
Bunınen beraber narazlıq alanlarınıñ iştrakçileri topraq aqlarınıñ qorçalavında qattılıqnı defalarca kösterdiler, birleşmege ve radikal olmağa da yetiştirdiler, buna mesele çezilüviniñ uzanğanı da yardımcı oldı. “Topraqnı boşatıñız, soñra topraq berilmesi meselesini çezmege başlarıq” kibi variantı narazlıq alanlarnıñ itirakçilerini, tabiiy ki, işandırmay edi. Topraq alınması içün açıla bilecek mahkeme işleri ve narazlıq alanlarnıñ teşkilâtçılarından biri Daniyal Ametovnıñ apiske alınması bile narazılarğa basqı yapmağa yardım etmedi. Neticede pat vaziyeti.
Bunınen beraber akimiyet başında alâ daa küç qullanuvı ile, 90-cı senelerniñ başında olğanı kibi, topraq meselesini çezmege istegenler turalar. Cartınıñ bu meseleni uquqqoruyıcı qurumlarına teslim etmeg eistegeni boşuna degil, belli olğanı kibi, bu qurumınıñ başında 2008 senesi Ay-Petride bu mesele çezilüviniñ öz usullarını, Qırım militsiyasınıñ başı olaraq, endi köstermege yetişitrgen Anatoliy Mogilöv tura.
Em de Qırım ükümetinde, ğaliba, küç usulı nege ketire bilecegini añlaylar ve şimdi ondan qaçınmağa tırışalar. Tamam onıñ içün de QMC Nazirler şurasınıñ reisi Milliy Mecliske yardım içün muracaat etti.
Meclis qırımtatarlarnıñ aqiqiy temsil qurumı olaraq Qırımda olıp keçken esnaslarğa tesir ete, onıñ içün topraq meselesi çezilüvinde onıñ işitragi lâzim.
Bir taraftan, Milliy Meclis, milliy öz-özüni idare etüvniñ merkeziy qurumı olaraq, narazlıq alanlarında yolbaşçılıq yapmağa pek ıntılmay edi, tek eñ kergin vaqıtlarda kirişe edi, meselâ, Aqmescitte Balaklavskaya soqağında dava çıqqanda. Amma topraq meselesi er vaqıt Meclisniñ diqqatını celp ete edi. Başqa taraftan, bazı narzlıq alanlarnıñ “komandirleri” topraq meslesiniñ çezilüvinde Meclisniñ iştiragine qarşı çıqtılar, çünki, olarnıñ sözlerine köre, “ne meclis, ne onıñ temsilcileriniñ halqnıñ narazlıq alanlarına iç bir alâqaları yoq” eken.
Böyle kibi munasebetke baqmadan, başta Milliy Meclis reisiniñ birinci muavini Refat Çubarov, soñra reisniñ özü de Vasiliy Cartı ile körüşüvlerni keçirdiler ve atta mesele çezilüvine dair umimiy yanaşmalarnı işlettiler. Aqmescit şeeri ve Aqmescit rayonında topraq meselesiniñ çezilüvi boyunca ükümet komissiyası teşkil etildi. Komissiyanıñ yolbaşçısı – QMC NŞ reis muavini G.Psaröv, komissiyağa Refat Çubarov ve Milliy Meclisniñ topraq komissiyasınıñ yolbaşçısı Zevcet Kurtumerov de kirdiler.
Milliy Meclisniñ ükümet komissiyasınıñ işinde işitraginiñ sebeplerinden biri, birinciden, narzlıq alanları iştirakçileriniñ çoqusı topraq meseleleriniñ çezilüvinde “komandirlerniñ” areketsizliklerinen memnün olmayıp, Mecliske keleler; ekinciden, Qırım ükümeti yolbaşçısınıñ bu sualde yardım etmek ricası. Aqmescit şeerinde ve Aqmescit rayonında bu meseleniñ çezilüvini yerinden köçürmek kerekligini añlaylar.
Ondan da ğayrı, Milliy Meclis topraq meselesi çezilüvinde akimiyet tarafından küç qullanmasına yol bermemek içün er vaqıt ğayret ete edi.
Beraberlikte muzakere etken soñ, ükümet komissiyası 2011 senesi 1 martqa qadar sürgün etilgen ve başqa vatandaşlarına ev-mesken qurucılığı içün topraq massivlerniñ belgilenüvi aqqında musbet qarar qabul etmege vazifesini qoydı.
E-Krım haber agentligi bergen malümatına köre, komissiyanıñ oturışında Aqmescit şeer başınıñ muavini Andrey Sekletsov tarif etti ki, General Vasilyev soqağı rayonında 13,7 ga meydanlığında massiv belgilendi, anda 150 insan topraq talap ete, ve Lugovoye qasabasında – 40 ga, 450 insan içün. Aqmescit rayon devlet memuriyteiniñ reisi Vladimir Jivitsa qayd etti ki, rayonda öyle massivler belgilendi: Colman köyünde – 196 ga, Şumhay ve Mamut-Sultanda – 228 ga, Tavelde – 72 ga, Saraylı-Qıyat köyünde – 348 ga, Saraylı-Qıyat sıñırlarından tış – 167 ga, Yañı Sarabuzda – 25 ga. Massivlerniñ sıñırları köy ve şeer şuralarnıñ yaqındaki sessiyalarında baqılacaq. Ondan soñ massivler sıñırlarınıñ Qırım Yuqarı Şurası tarafından tasdiqlanması planlaştırıla.
Aqmescit şeeri ve rayonında topraq meselesiniñ çezilüv esnasınıñ böyle tezleştirilmesi “Avdet” içtimaiy teşkilâtı adından çıqqan bir sıra “alan komandirlerniñ” narazılığını doğurdı. Belli olğanı kibi, bu teşkilât topraq meselesinde öz namını qazanıp, azaları özlerini bir sıra narazlıq alanlarınıñ yolbaşçıları olaraq sayalar. Olar, hususan, topraq meselsiniñ çezilüvinde Milliy Meclisniñ iştiragine qarşı çıqalar. Amma vaziyetniñ terence talilinden soñra narzlığınıñ aqiqiy sebepleri añlaşıla.
Mesele şunda ki, şimdi ükümet komissiyası Aqmescit şeeri ve rayonında topraq alınmasına iddiacılar cedeveliniñ tizilüvinen meşğuldir. Bunınen beraber, Cumhuriyet milletler komiteti ve Cumhuriyet topraq komiteti tarafından azırlanan cedveller farqlanalar, bu munasebet ile komissiya reisi G.Psaröv ilân etti: “Cedvellerde aqiqaten de samozahvatlarda turğanlar olmaq kerekler. Rica etem, birisi qoşulmasın. 2007 senesi cedeveline köre iş tutayıq”. (E-Krım)
Komissiya cedvellerini bir vaqıtları Meclis tarafından tizilgenlerge köre azırlağanı içün de, bazı “komandirler” qarşı çıqtılar. Çünki keçken vaqıt içinde olar öz cedvellerini tizdiler. Em de komissiyanıñ böyle yanaşması olarnı çetke taşlay, tabiiy ki, şahsiy ambitsiyalar bozulalar.
Aynı vaqıtta, Meclis topraqqa iddiacılar arasında dava çıqmamasını istey. Bu ise tek komissiyanıñ açıq ve doğru işi ile ola bilir. Bu munasebet ile Meclis reisiniñ birinci muavini Refat Çubarov qayd etti: “Topraq berilgende, er bir soyad tafsilâtlıca baqılğan soñ, o vaqıt cedeveller ne qadar mükemmel olğanlarını körermiz. Onıñ içün bu cedvellerni tizgenler diqqatlı olmalılar. Biz ise insanlar arasında davalarğa yol bermemege tırışacaqmız, bu cedvellerde öz iştiraklerini bu massivlerde belgilegenler olmaq kerekler. Bizim içün bu, printsipialdir, çünki başqacasına bu insanlarnı tınçlandırıp olamamız”. (E-Krım)
Böyle havfnı köz ögüne alıp G.Psaröv şeerde topraq alıp olamağanlarnıñ Aqmescit rayonında almaq imkânları ola bilecegini qayd etti.
Olğan vaziyet “Avdet” teşkilâtı içinde dava doğurdı. Teşkilâtnıñ faal azalarnıñ bir qısmı teşkilâtnıñ idare reisi Mustafa Mauşev ve Revizion komissyasınıñ reisi İsmail Ablâtipovğa qarşı çıqtılar. Hususan, Mauşev teşkilât azalarnıñ umumiy toplaşuvlarını keçirmek, yañı azalarnı qabul etmek, öz faaliyeti aqqında esabat bermek istemegeninde qabaatlana.
Mustafa Mauşev qabaatlavlarnı red ete. O, qayd ete ki, soñki 3 yıl içinde “Avdet” azaalrnıñ, “narazlıq alanları” işitrakçilerniñ toplaşuvlarını keçire edi ve yapılğan işiniñ esabatını bere edi.
2011 senesi 10 fevral künü olıp keçken “Avdet”niñ toplaşuvında Mustafa Mauşevge ve İsmail Ablâtipovge öz işançlarını bildirdiler ve Milliy Meclis ve QMC Nazirler Şurasınıñ topraq meselesi çezilüvinde teşebbüslerini alğışladılar. Ondan da ğayrı, teşkilâtnıñ işine mania qoyğan insanlarnıñ adları aytıldı – N.Potelov, R.Ebd, S.Gemeci, toplaşuvnıñ fikirine köre, tesis konferentsiyasız özlerini teşkilâtnıñ idaresi olaraq ilân ettiler.
Öyle teesuratlar peyda ola ki, Mustafa Mauşev Milliy Meclis ile işbirlik tutqanı içün ve teşkilât tarafından topraq meselesi çezilüvi esnasına qol tutmaq azırlığı içün, “Avdet”niñ faal azalarınıñ bir qısmı oña qarşı çıqtılar.
Körüne ki, bu vaziyette teşkilât azalarnıñ şahsiy ambitsiyaları ve başqa istekleri de peyda oldılar, çünki bu mesele çezilüvinde esas rol olarğa ait olmaq kerekligini tüşüneler.
Amma meraqlanğan er taraf, niayet, endi bir qaç yıl talap etilgen topraq berilmesi esnasını başlamaq imkânı peyda olğanını tüşünmek kerek. Ve narazlıq alanlarnıñ ayrı “komandirleriniñ” ambitsiyaları vatandaşlarımıznıñ ev qurulması içün topraq almaq ıntıluvlarına mania olmamalılar.
Nariman CELÂL