Siyasiy prognoz

11.05.20160:19

Qırım yañı cemiyetniñ peyda oluv yolundadır
Belli ki, Qırımtatarlarnıñ bir-de-bir akimiyetke kirüv mevzusı boyunca olsun bizim halqımıznıñ müitinde, olsun Qırımda yaşağan başqa halqlar arasında türlü fikirler üküm süre. Kerçekten qırımtatarlarnıñ akimiyetniñ temsilci ve icra organlarındaki kirüvi ve iştiraki Vatanğa qaytuv ve yerleştirüv programmanıñ ve qırımtatar halqınıñ aq-uquqlarını qorçalav usulınıñ terkibiy qısmıdır. Qırımtatarlar Vatanına qaytqan soñ ksenofob, inamsız, qorqu ve göñülsizlik ile tolğan cemiyetke tüşti. Olar adamlarnıñ göñlüne, añına kirip, hronik tabiatını alır eken, cemiyet yaşayışnıñ bütün saalarına köründi. Adamlarnı daima böyle ğayretteki tutqan al ve er angi vaqıt eñ yaramay şekilde çıqa bilecegi qabarcılıq yapqan memurlar sisteması tarafından qoltutulğan, o da ahlâqiy ideallardan pek uzaq. Bu «tabaqa» ve onıñ rolüne er bir cemiyetniñ munasibi türlü.

Umuminsaniy normalar çerçivesinden çıqqan memurnıñ tertipsizligi rus ealisi tarafından böyle kerek olğanı kibi idraq etile. Soñki vaqıt mustaqil olmağan adamlarnıñ çoqusı memurlarğa «añlav» ile baqa. Olar içün memur – ögge alıp ketken ve Vatan qorçalağan adam. Qırımtatar ealisi böyle cemiyet tabaqını yañlış ve aqiqatsız dep saya. Ve razı olmayıp, iç de alışmay. Eali arasında menfiy (negativ) allarğa qoltutqan akimiyet siyaseti qırımtatarlar tarafından olarnıñ milliy duyğularını ıncıtqan ve aq-uquqlarını bozğan siyaset kibi baqıla. Akimiyetke inanmaması ealiniñ başqa qısımlarına da darqala. Şübesiz ki, böyle al Qırım cemiyetinde zıddiyet ile tertip olunğan başlanmadır. Çünki memurlar aqsızlığı halq ve devletler içün er vaqıt faciağa aylanğan edi. 
Bugün-de-bugün Qırım munasebetler quruvında başqa qanunlar ve şekillerni talap etken yañı cemiyetniñ peyda oluv yolundadır. Qavmiy (etnik) faktor mında esas yerni tuta. O iç de bir yuqarıda aytılğan konservativ ekspansiv-tecavuz kütleviy ruhiyatnıñ tınçlandırğan şeyi ola bilmez. Yañı cemiyet:
Bir-de-bir mefküreviy (ideologik) sistema ya da siyasiy küçke bir olmağa ruhset bermez;
Memurlar aqsızlığı sebebinden peyda olğan zıddiyetlerni qavmiy zıddiyetlerge çevirilmesini ögüne ala bilir;
İçtimaiy-ruhiy ğayretni tındırmaq yardım eter;
Bir etnik gruppanı başqa qavmiy gruppağa qarşı çıquvı maqsadınen yaramay tehnologiyalarnıñ qullanılmasısı bitaraf yapar. 
Yıllar devamında devlet paralarını aşağan memur içün bu, elbet de, kelir yerinden marum oluvdır. Şübesiz ki, o bütün bar olğan küçünen bu yerni qorçalar.
Belli ki, kütleviy haber vastaları cemiyet fikrini şekillendire ve onıñ añine tesir eteler. Al-azırda Qırım cemiyeti arasında müsbet (pozitiv) munasebetlerniñ inkişaf etilmesi çoq allarda KHVna aittir. Amma topraq meselesine baqqanda, KHV böyle müim missiyanı üstüne almağa imkân bermey. Olar bir-de-bir deñişmeler ya da cemiyet munasebetlerinde yañı şekillerni istemegen tarafnı alır eken, rus ealisini qorqutmaq başladılar.
Bugün-de-bugün qırımtatarlarğa qarşı informatsion cenk keçirilgeni tasdıqlamaq mümkün. Bazı KHV utanmayıp öz «qara» mütehassıslığını (professionalligini) köstere. Böylece, rus ealisiniñ añına yarımadada qırımtatarlar kibi telüke yoq ve olmaycaq kibi fikir kire. Böyle işlerniñ maqsadı – olmağan duşmannı qıdırıp, Qırım ealisini er vaqıt ğayrette tutmaq ve bu alda öz korporativ iqtisadiy problemlerini çezmektir. 
KHV ukrain cemiyet-siyasiy «göñlü»niñ küzgüsidir ve siyasiy noqta-i nazarnıñ tarafından qırımtatar problemniñ çezilmesi maqsatqa uyğun oluvında şübeleneler. Şu şübelenüv Ukraina akimiyetiniñ qavmiy siyasetinde körmek mümkün. Çünki milliy mesele boyunca olğan qanun aktları qırımtatarlarnıñ statusını milliy azlıqlar kibi taña. Böyle munasebet olarnıñ vekilleri QMCniñ icra ve qanuniy organlarına azar-azar kirilmesi yolunen zıddiyetke aylana ve Ukrainanıñ siyasetinde evolütsion taraftan öz taqdirini özü tayin etüvde mania olıp, kerekli qanuniy aktlarnıñ qabul etilmesini bermey. Kimgedir «Vatan» ve «rus tilinde laf etken» adamlarnı qorçalamaq içün qırımtatar halqını soqaq ve meydanlarda tutmaq pek faydalıdır.
1994-nci senesi qırımtatarlar içün eñ asğariy (minimal) kvotalar yani halqımız içün Qırım parlamentinde 14 deputat yerni taminlegen kompromiss variant tapılğan edi. Amma qırımtatar deputatlarnıñ faaliyeti kommunistler ve rus küçleri tarafından telüke alıp kelgen faaliyet kibi tañıldı. Qurultay fraktsiyası qırımtatar halqınıñ aq-uquqlarınıñ bozuvına qarşı bütün bar olğan parlament usullarınen küreşti. Milliy Meclis faaliyeti qırımtatar halqınıñ olğan opponentleriniñ strategik planlarına keder ete. Qırımtatar halqınıñ temsil etici organı Milliy Meclis ve onıñ Qurultay adlı milliy parlamenti öz siyasiy küçüni quvetlendirdi ve aqırın Ukraina akimiyet siyasetini Qırımda belgilegen küçlü faktorğa çevirile.

Şevket Qaybulla