Ukraina öz bütünlik ve mustaqilligine dayanıp olurmı?
(Nariman Celãl)
2010 senesi Viktor Yanukoviç ğalip çıqqan soñ Ukrainada şekillenmege başlağan yañı Ukraina akimiyeti Ukrainanıñ esas qanunına ve ukrain vatandaşlarınıñ fikrine öz ürmetsizligini numayış etmege devam ete. Bu ise Yanukoviç tarafından saylavlardan soñ devletini birleştirmek istegine iç uyğun kelmey.
Ağımdaki sene aprelniñ 21-inde Harkovde imzalanğan Rüsiye Federatsıyası Qaradeñiz flotunıñ Qırımda yerleşme müddetini 2042 senesine qadar uzatılması, qarşılıq olaraq ise gaz fiyatına 30 faiz endirim boyunca añlaşmanı yañı akimiyet ukraina-rüsiye munasebetlerinde yañı bir tarihiy siltem ve ukraina iqtisadiyatnıñ qurtarılması olaraq tarif etti.
Aynı zamanda, Ukraina Anayasasınıñ 17 maddesinde ‘ Ukraina territoriyasında çetel arbiy bazalarınıñ yerleşmesi yasaq’ olğanına işaret etile. Amma Anayasasınıñ 15 bölüginde, 14 madde- ‘Keçici maddeler’, ‘ Ukraina territoriyasında arbiy bazalarınıñ çetel arbiy şekillenüvler vaqtınca bulunması içün işletilmesi Ukrainanıñ halqara añlaşmaları ile belgilengen tertibinde kira şartı ile olması mümkün’ olğanı közde tutula.
Parlamentte çoqluqnı teşkil etip, Yanukoviç Harkovde imzalanılğan añlaşmasınıñ qabul olunmasını yengilliknen amelge keçirir. Mesele şunda ki, 14-ünci ‘Keçici maddeler’ni bu vaziyette qullanmağa mümkünmi, aceba? Cevabını Anayasa Mahkemesi bere bile ve bermek kerek aslı, amma belli olğanı kibi, 20 aprelde añlaşma daa imzalanmadan evel Anayasa Mahkemesi Anayasanıñ munasip maddeleriniñ izaatlaması aqqında işniñ açılmasında red etti.
Şübeli kãr
Ukrainanıñ Vitse baş- naziri Vladimir Seminojenkonıñ qayd etkenine köre, Ukraina ve Rüsiye arasında yapılğam añlaşmalar neticesinde bayağı kãr ete.
Ukraina akmiyeti esaplağanına köre, gaz boyunca añlaşmalarından Ukraina 2010 senesi 3 milliard dollar kãr etecek, nevbetteki yılları ise- er yıl 4-er mlrd. ‘Böyle etip, 30 mlrd. Grıvna qazanmaq mümkün. Bu da Sağlıq qoruv nazirliginiñ bir yıllıq bücetine teñ kele.’- dedi Seminojenko.
Amma eñ esası şu ki, Harkovde Yanukoviç sanki milliy menfaatlarını tüşünip areket etken. Lãkin ukrain siyasetçileri, ekspert ve sade vatandaşlarınıñ büyük qısmı diger fikirdeler.
‘ Qaradeñiz flotu boyunca mesele olmasa edi, bu añlaşmanı mufavaqiyetli saymağa mümkün olur edi.’- dep fikrini bildirdi energiya meseleleri boyunca ekspert Aleksandr Narbut.
Birinciden, añlaşmanıñ şartlarına binaen, Ukraina, R F Qaradeñiz flotunıñ Qırmda yerleşmesi müddetini 25 yılğa uzattırsa, rus gazına 2019 senesine qadar 30 faiz endirim ala, bundan da ğayrı, Ukraina 2009 senesi 33 mlrd. Kubometr gaz alsa, 2010 senesinden başlap 40 mlrd almağa borclu.
Aynı zamnda da RF Q F Aqyarda yerleşme kirasınıñ fiyatı da arta.
Amma, Harkovdeki press konferentsıyasında Dmitriy Medvedev böyle bildirdi: ‘Añılğan endirim Rüsiye Federatsıya tarafından tölenilecek kira parasınıñ bir qısmı olaraq qabul olunacaq’.
Demek, Ukraina kira parasınıñ arttırılmasından sanki kãr etken paralar ve gaz içün endirimler deyerli bütünley daa büyük kölemde gaz almaq mecburiyetinen ‘aşala’. Neticede ‘Gazprom’ öz paralarınen qala, Rüsiye flotu Qırımda 2042 senesine qadar tura, Ukraina ise nasıl aqçasız oturdı, öyle de oturacaq.
Ekinciden, ‘Ukrainskaya pravda’( ‘Ukraina aqıqatı’) bergen malümatlarğa köre, Ukraina 2009 senesi 53 mlrd. Kubometr gaznı işletti, olardan 20 mlrd. özlerinde işlep çıqarılğan gazdır. Em de eali, bücet ve kommunal muessiselerniñ ihtiyaclarına 23 –ke yaqın kubometr masraf etildi. Yani ukraina vatandaşları ve bücet teşkilãtlarını öz gazınen temin etmek mümkün.
Masraf etilgen gaznıñ qalğan qısmı konkret saipleri olğan, em de olardan büyük qısmı, Regionlar Firqasınıñ vekilleri ya da sponsorları olğan istisal muessiseleriniñ ihtiyaclarına sarf etile. Böyle etip, Ukrainanıñ milliy menfaatlarını sanki qorçalağan prezident komandası neticede öz sponsorlarınıñ biznes meraqlarını qorçaladı.
Üçünciden, gaz fiyatınıñ eksilmesi ebette Ukrainağa elverişli olması kerek, amma neticede aksinesine çevirilecek. Ukraina muessiseleri energiyanı toplağan tehnologiyalarınıñ esasında istisalnı eyiliştirmek yerine eski usullarnen çalışmağa devam eteler. Ukraina ise iqtisadiy cehetten dünya memleketlerinden artta qala.
İşte, tüşüncege dalasıñ. Gaz boyunca añlaşma 2019 senesi bite, soñra yañı fiyat aqqında añlaşmağa kerek olacaq. Rüsiyeniñ talaplarını tahmin etmege mümkün. Qaradeñiz flotu ise Aqyarda 2042 senesine qadar turacaq.
Zaten Yanukoviç ve onıñ safdaşlarını bu qasevetlendirmeycek, çünki 10 yıldan soñ bu suallerge o endi cevap bermez, o vaqıtqa aslı Ukraina muhtar devlet olurmı, o da bir sual.
Beşinci kolonnanıñ ğalebesi.
Qırımda RF Qaradeñiz flotunıñ yerleşme müddetiniñ uzatılması rüsiyecilerge elverişlidir. Hususan Qırımda. Qırımdaki rüsiyecilerniñ areketleri bir qaç temel ğayelerge esaslana: Ukrainanıñ NATOğa kirmesine keder etmek, Qırımda Rüsiye Qaradeñiz flotunıñ qaldırılması, Ulu cenk aqqında özleriniñ ‘aqiqatı’, rus tiliniñ eziyetlenmesi.
Ğarp siyasetçileriniñ Harkov añlaşmalarına dair aytqanlarına köre, Ukrainanı yaqın zamanda NATOğa çağırmazlar.
AQŞ devlet kãtibi Hillari Klinton, Tallinde bulunğanda Ukrainanıñ qararı onıñ tış siyasetiniñ muvazenetine işaret ete, dep qayd etti. NATOnıñ baş kãtibi Anders Fog Rasmussen Rüsiye Qaradeñiz flotunıñ Qırımda bulunuv müddetiniñ uzanğanı Ukrainağa kelecekte Alyans azası olmağa keder etmeycegini bildirdi.
Aslı da Ukraina içün Qıırmda Rüsiye flotu yerleşmesiniñ aktualligi, Putinniñ Qırımda rüsiye flotunıñ yerleşmesi em Rüsiye em de Ukrainanıñ havfsızlığını temin ete degen sözlerine baqmadan bayğı şübelidir. Qara deñizde flotu olğan iç bir memleket Türkiyege ciddiy konkurent olamaz. Bundan da ğayrı soñ zamanda rüsiye- türkiye munasebetleriniñ daa yaqın olunması sezile. Türkiye rüsiye energiya taşıycılarınıñ esas temin eticisi olmağa ve Nagorno-Karabah meselesiniñ özü içün musbet çezilmesinde Rüsiyeniñ destegini almağa ıntıla.
Er alda onıñ içün Qaradeñiz flotunıñ Aqyarda diger vazifelerni eda etilmesi közde tutula.
Tarihke kelgende ise, Ulu vatan cenkinde ğalebeni beraberlikte qayd etüv ve Yuşçenkonıñ Roman Şuheviçke Ukraina qaramanı unvanı berilmesi aqqında qararını lãğu etilmesi Moskvanıñ menfaatına adımlardan birileri sayıla. Nevbetteki adımlardan biri- Ukraina tarihı boyunca dersliklerniñ yañıdan yazılması olacaqtır. Bu aqta Moskvada Ukraina tasil naziri Dmitriy Tabaçnik bildirdi.
Onıñ sözlerine binaen, Ukraina tarihını mekteplerde berüv kontseptsıyası etnotsentrizmge, yani vaqialarnı ayrı etnik gruppasınıñ mevamından menimsenmesine degil de, antropotsentrizm, yani ayrı bir insan idrağından vaqialarınıñ beyan etilmesine esaslanacaq. ‘ Bugünde Ukraina tarihı boyunca derslikler- milliy ve sovet tarihlarnıñ botqasından ibarettir. Mında vaqialar konflikt nazarından baqıla, esas qaraman- devlettir, esas printsıp- ‘biznen beraber olmağanlar- bizge qarşılar’,- dep añlata yañı kontseptsıya muelliflerinden biri, ‘Kiyev- Mogilãn akademiyası’ Milliy üniversitetiniñ tarih kafedrasınıñ müdiri Natalya Yakovenko.
Bunen beraber, bir sıra ekspertler böyle yanaşuvğa qarşı çıqtılar. Olarnıñ fikrine köre, tarihiy vaqialarını talebelerge devlet ideologiyası ve vatanperverlik noqtai- nazarından añlatmağa kerek. ‘ Neytral noqtai-nazarda olmaq- yañı akimiyetniñ tarafını tutmaqtır. Biz tarihnı neytral noqtai-nazarından bermemek kerekmiz. Eñ-evelã ukraina milliy tarihına diqqat ayırmaq kerek!’- dep tasdiqlay, Zaporoj milliy üniversitetiniñ yañı tarih kafedrasınıñ müdiri professor Födor Turçenko.
T.Şevçenko adına Kiyev milliy üniversitetiniñ professorı, tarih ilimler doktorı Vladimir Sergiyçük ise qayd ete: ‘ Ebet, Tabaçnik ukrain mektebine tarihnı körüvniñ sovet modelini kirsetmege tırışacaq.’ Yaqın zamanda qırımtatar talebeleri Stalin, olarnıñ qartbaba- bitalarını 1944 senesi sürgün etip, ne qadar ‘adaletli’, ‘insaniyetli’ yapqanını ögrenecekleriniñ ihtimalı bar.
Söz kelimi, yañı dersliklerniñ yazılmasına öz issesini qırım şovinistleri de qoşmağa istediler. Olar 16 aprelde Aqmescitte uydurılğan ‘tatar’ cinayetleri aqqında miting teşkil ettiler. Mustafa Cemilev Qırımda Ukraina prezidentiniñ temsili Sergey Kunitsınge bu mitingniñ teşkil etkenleriniñ areketlerine qanuniy qıymet kesilmesine destek köstermek ricasınen muracaat etti.
Bundan da ğayrı, yaqında Yuqarı Şurada natsızm ğayelerini teşviq etilmesi içün administrativ tölev sıfatında mesüliyetlikni kirsetken qanun qabul etilgen edi.
Yuqarı Şurasınıñ deputatı siyasetşınas Vladimir Polohalo yañı qanun siyasiy opponentlerge qarşı akimiyetniñ küreşi içün qullanır dep qorqa.‘Ukrainada şimdi olıp keçken vaqialar Ulu Ğalebe aqqında sözlerinen tek örtüle, kerçeginde ise bu- siyasiy ve içtimaiy hayatınıñ sovet misalinde ideologizatsıyasıdır. Amma bu pek havflı: memurlar tarihçılarğa bu ya da diger vaqialarnı nasıl izaat etmege kerekligine işaret eteler. Bu da tarihiy ögrenüviniñ mantığına ters kele. Tarih kene de ideologiyanıñ hızmetçisine çevirile’.
Bu sözlerniñ bir tasdiği olaraq, şunı bildirmege mümkün ki, bu sual boyunca ukrain deputatları OBSYE tarafından 2009 senesi qabul olunğan ‘ Bölüngen Avropanıñ birleşmesi’ rezolütsıyanı aslı diqqatqa almaylar. Mezkür rezolütsıyada bu halqara teşkilãt vesiqalı faktlarğa esaslanıp, kommunistik totalitar rejimini natsızmnen bir etip, onı halqara takbih etilmesine davet etti.
Aksine, Zaporojyede 9 mayısqa Stalinge abide tiklemege isteyler. Bu aqta Avropa Birliginiñ insan haqları boyunca komissarı Tomas Hammarberg öz ayretini bildirdi: ‘Abidelerni zulum akimlerniñ şerefine degil de, qurbanlarnıñ hatırasına tiklemek kerek’.
Büyük geosiyaset
Ukrainadaki Rüsiyeniñ areketleri büyük geosiyasetniñ bir qısmı sayılır. Soñki vaqialar- Poloniya prezidentniñ vefatı, Kirgiziyadaki adiseler- bunı tek tasdiqlaylar.
Elbette, Smolensk yanında aviaqazada, ya da Kirgiziyadaki ‘halq inqilãlıbınıñ’ teşebbüsinde Rüsiyeni kimse qabaatlamay. Amma neticede aynı Rüsiyege bu pek elverişli. Özüni qorçalamaq içün Rüsiye öz etrafında SSSR dağılğanda elinden ketken bufer dairesini yañıdan tiklemege tırışa. Onıñ içün rüsiye yolbaşçılığı NATOnıñ şarqqa taba kenişlengenini böyle telükenen qabul etti. Bunıñ neticesinde raqipleri Şarq Avropanıñ bufer devletlerini qaplap alıp, Rüsiyeniñ sıñırlarına yaqınlaştı. Bu da Ukrainanıñ da NATOğa kirgenine keder etmege mecbur etti.
Aynı maqsatnen Rüsiye Cenüp Osetiya ve Abhaziyağa ırışmege başladı. Balorüsiye ve Litva, zaten Ukraina kibi, Rüsiye tarafından energetik oyunlarınıñ esirinde qala. Latviya ve Estoniyada ise bayağı ruslar yaşay. Niayet öz ‘kremlge qarşı’ mevamınen belli olğan Leh Kaçinskiyniñ vefatı Rüsiyege Poloniyanen munasebetlerini qurmağa musaade eter: Poloniyanıñ baş-naziri Donald Tusk, em de prezident namzeti ola bilecek spiker Seyma Bronislav Komorovskiy Rüsiyege öz yımşaqlığınen belliler.
Bu strategiyanı amelge keçirilmesinde Rüsiye içün Qırğıstanda yüz bergen vaqialar da olduqça emiyetlidir. Rüsiye içün Kirgiziya Rüsiyenen keniş işbirlikte bulunğanı muimdir. Buna ise Çin ve AQŞ keder ete bilirler. Onıñ içün Rüsiye Roza Otunbayevanıñ akimiyetine mümkün olğanı qadar yımşaq baqıp, qarşılıq olaraq Bişkekten dostluq munasebetini qazandı.