Zemaneviy Ukrainanıñ kerçekligi ve ilerilemesi kontekstinde qırımtatar halqınıñ milliy meselesi boyunca Halqara Forum
Eñ- evelã şunı qayd etmege ister edim ki, bugün siyasiy araştırmacılar ve jurnalistlerniñ Qırım Mustaqil Merkezi tarafından keçirilgen ‘tögerek masa’nıñ ‘Qırımtatar halqınıñ integratsıya meselelerini çezüvinde Ukrainağa halqara yardım meselesi’ mevzusı ğayet aktual ve mühimdir.
Belli olğanı kibi, Qırımtatar Qurultayı öz soñ sessiyasında 2010 senesi avgust ayında qırımtatar halqınıñ öz Vatanında haqlarınıñ tiklenilmesi ve onıñ Ukrainada havfsızlığı ve inkişafını temin etilmesi boyunca Halqara forumnı keçirmek qararını qabul etken edi. Er alda forumda, Qırımda qırımtatarlarınıñ haqlarını tiklemesi boyunca meselelerge dair zemane dünya ve Ukraina kerçekliginiñ tesirine nisbeten bir çoq sualler baqılacaqtır.
Amma çıqışımnıñ başında SSSR dağılğan soñ, 1980 senelerinden başlap qırımtatarlarınıñ Vatanına avdet esnasında bir sıra halqara teşkilãtlarınıñ iştirak etkenleriniñ tarihını biraz hatırlatmaq faydalı olur dep sayam.
Şunı mıtlaq qayd etmeli ki, halqara yardım qırımtatarlarınıñ Ukrain cemiyetine olduqça ağır keçken integratsıya esnasınıñ bir çoq menfiy aqibetlerini yoq etmege yardım etken musbet faktor sayılır. Bunıñ parlaq misallerinden biri olaraq, 1996 senesinden 2001 senesine qadar sürgün etilgen qırımtatarlarına Ukraina grajdanlığı berilmesinde qaçaqlar işleri boyunca OON Baş komissarnıñ İdaresi, Migratsıya boyunca Halqara Teşkilãtı, OBSYEniñ iştiragını qayd etmek mümkün.
Bu ğayet emiyetli ve vaqtında yapılğan halqara yardım yarımadada kerginleşken mühitni tınçlandırıp, devlette vaziyetni fenalaştıra bilecek tartışmanıñ aldını aldı. Bugünde zemaneviy halqara yardım leyhalarından Qırım inkişafı ve integratsıyası programması(PRİK) PROON, TİKA tarafından yarımadada amelge keçirilgen gumanitar leyhalarını añmaq mümkün.
Avropa ve Amerika araştırma merkezleri tarafından yarımadaki vaziyetini monitoring şeklinde amelge keçirilgen halqara yardımına da yüksek qıymet kesmek kerektir. Böyle közetüvniñ terkibinde olğan Qırımda qırımtatarlarınıñ vaziyetini, tolerantlıq seviyesini ögrenüv ayrıca emiyetlidir. Böyle faaliyet çeşit tartışmalarnıñ aldını aluv, barışıq, tolerantlıqnıñ inkişafını desteklemektedir.
Körgenimiz kibi, umumen aytqanda, halqara yardım Ukrainanıñ territorial birlik ve mustaqilliginiñ qaviyleşmesine hızmet ete.
Bundan da ğayrı, 2000 senesi aprel ayında Strasburgta migratsıya, qaçaqlar ve demografiya meseleleri boyunca Komitetniñ toplaşuvında qırımtatar halqnıñ haqlarını tiklemesinen bağlı meselelerniñ baqılması halqara cemaatçılıq Ukrainağa ciddiy yardım köstermege azır olğanına şaat oldıq. Neticede Avropa Keñeşiniñ Parlament Assambleyasınıñ tevsiyeleri işlenildi- «REPATRIATION AND INTEGRATION OF THE TATARS OF CRIMEA Recommendation 1455 (2000).
Mezkür tevsiyelerde qırımtatar inkişafınen bağlı meseleler boyunca maddiy cehetinden yardım etmek azırlıqlar bildirilgen edi. Ayrıca da bu tevsiyeler Qırımnıñ iqtisadiy tiklenüvini temin etmesine bütün dünya cemaatçılığı, Avropa Birliginiñ devlet-azalarınıñ yardımı celp etilmesini közte tutqanı qayd etildi. Amma, yazıq ki, PASEniñ qırımtatarlar boyunca berilgen tevsiyelerni Ukraina devleti aslı közge almadı ve bunıñ ile qırımtatarlarınıñ ukraina cemiyetine integratsıyası içün zarur halqara yardım amelge keçirilmedi. Ukrainanıñ bu mevamınıñ sebeplerini açıqlamayıp, şunı qayd etmege ister edik ki, Ukraina mustaqil olğanından berli 20 yıl devamında milliy meselemiz öyle de açıq qalmaqta.
Bugün biz Ukrainağa qırımtatar sualini çezilmesine berile bilecek halqara yardımnıñ kölemleri, şekilleri aqqında laf yürsetemiz. Bu mevzular keçirilmesi közde tutulğan Halqara Forumında eñ çoq muzakere etilecegine eminim.
Lãkin bu leyhanıñ muvafaqiyetli amelge keçirilmesi nevbetteki maddelerden bağlıdır:
· Zemane Ukrainanıñ akimiyeti, siyasiy ziyalılıq, ukraina cemaatçılığı tarafından meseleni añlama terenliginden,
· Şimdiki Ukraina akimiyetiniñ idareli, siyasiy qarar alıp, dünya cemaatçılığına Qırımda qırımtatarlarınıñ haqlarını tiklenüvi boyunca meselelerini çezmege ğayretini numayış etmege azır olğanından,
· Ukraina prezidenti ve onıñ komandasınıñ qırımtatar faktorını Ukraina içün havflı sayğan hurafattan boşanmaq azırlığından,
· Ukraina yolbaşçılığınıñ halqara cemaatçılığı tarafından tanılğan qırımtatar halqınıñ temsil organı Qurultay-Meclis sisteması ile munasebetni devam ettirmege azırlığından.
Halqara forumnı azırlamasına kelgende ise, şunı aytmaq mümkün ki, Qırımtatar Meclisi, Qurultay delegatlarınıñ qararını amelge keçirir eken, artıq bazı tedbirler kördi. Forumnı keçirilüv kontseptsıyası, Ukraina ve Halqara teşkilãtlarınıñ yolbaşçılıqlarına zarur muracaatlar azırlanıldı. Meclisniñ siyasetten tış faaliyeti, reisiniñ körüşüvler cedveli, çetel memleketleriniñ ziyaretleri deyerlik bütünley Forum keçirilmesinen bağlıdır. Esası şu ki, bu körüşüvlerniñ iştirakçileri böyle kibi halqara forumnı keçirmek zarurlığını añlaylar.
Bu fikir biraz hucur körünir belki, amma qırımtatar halqınıñ haqlarını tiklenmesi boyunca Forumnıñ keçirilmesi Ukrainanıñ birligini saqlaması ve qaviyleştirilmesine hızmet ete. Çünki forumnıñ neticesinde nufuzlı halqara teşkilãtlarnıñ qırımtatar milliy meseleniñ çezilmesinde sistemli iştiragı aynı zamanda Ukrainanıñ territorial birligi ve mustaqilliginiñ kefaleti olur.
Körgenimiz kibi, bu Forumnıñ keçirilmesi ukraina politikumı ve cemiyetini teşkirgen bir sınav kibi olacaq. Aynı zamanda da, Forum Ukrainanıñ Avropa cemaatçılığına kirmek ğayretini numayış eter.
Eminmiz ki, Halqara Forumnıñ keçirilmesi qırımtatar halqınıñ taqdirinde yañı siltem olıp, qırımtatarlarınıñ Ukraina taqdirinde rolüni ve ukrain cemaatçılığınıñ Qırım ve qırımtatar halqınıñ taqdirine tesirini yañı qabul etmesiniñ başlanuvı olur.
Diqqatıñız içün sağ oluñız.
Ali Hamzin
Qırımtatar Meclisiniñ tış bağlar bölüginiñ yolbaşçısı
2010 senesi, 14 dekabr, Aqmescit