Şefiqa Gasprinskaya
1886-1975
Jurnalist, cemaat erbabı
Şefiqa Gasprinskaya 1886 senesi Bağçasarayda ulu qırımtatar maarifçisi İsmail Gasprinskiyniñ qorantasında dünyağa keldi. Evde pek güzel tasil aldı. Pek erte çalışmağa başladı. Başta ‘Terciman’ gazetasınıñ basmahanesinde çalıştı, soñra ‘Alem-i nisvan’ adlı qadınlar içün dergi muarririyetiniñ müdiri oldı. 1906 senesi Gasprinskaya belli azerbaycan erbabı Yusuf Nasipbeylige aqayğa çıqa.
1917 senesi qırım delegatsıyasınıñ erkãnında Ş.Gasprinskaya Moskvadaki I Bütünrüsiye müsülman Qurultayında iştirak ete. Biraz soñra o I Qırımtatar Qurultayınıñ delegatı olaraq saylanıla, Aqmescitte açılğan qadınlar içün pedagogika oquv yurtunıñ müdiri olıp çalışa. Direktoriya hükümeti dağıtılğan soñ o, qorantasınen Bakuğa kete, mında pedagogika oquv yurtunda müdir olıp çalışa. Azerbaycanda yüz bergen devrim ve ömürarqadışı qurşunğa tizilgen soñ Gasprinskaya balalarınen Türkiyege icret ete. İstanbulda öksüzler evinde müdir ola, qırımtatar diasporasınıñ içtimaiy hayatında faal iştirak ete, hayriye faaliyetinen oğraşa. 1930 senesi Gasprinskaya qırımtatar qadınlar birligini meydanğa ketire ve onıñ reisi ola. 1961 senesi 26 fevral künü, İstanbulda N.Çelebi Cihanğa bağışlanılğan merasimde Ş.Gasprinskayanıñ ‘Çelebi Cihan şeadeti’ serlevalı maqalesi oquldı.(Mezkür maqale ‘Yıldız’ dergisinde 1995 s. 5-6 sanında basıldı).
Şefiqa Gasprinskaya 1975 senesi, 31 avgustta İstanbulda vefat etti.
Sabriye Seutova (1953-1998)-yazıcı, qırımtatar milliy areketiniñ iştirakçisi
Sabriye Seutova Qazahstanda 1953 senesi 20 oktãbrde dünyağa keldi. Balalıq çağı Özbekistanda keçti. Orta mektebini bitirgen soñ Taşkent pedagogika üniversitetinde qırımtatar tili ve edebiyatı fakultetinde oqudı. ‘Lenin bayrağı’ gazetasında, ‘Yıldız’ dergisinde çalıştı. 1983 senesi SSSR jurnalistler birliginiñ azası oldı. 1988 senesi onıñ ikãye ve povestler cıyıntığı dünya yüzüni köre. 1995 senesi Ukraina yazıcılar birliginiñ azası oldı. Milliy areketiniñ faal iştirakçisi olur eken, akimiyet tarafından yapılğan taqiplerden qorqmayıp, öz halqınıñ haqlarını qorçaluvı oğrunda fikirlerini açıq bildire edi. 1998 senesi Aqmescitte vefat etti.
Hayırlı yaşlar olsun!
Professor İsmail Kerim 55 yaşında!
3 oktãbr künü filologiya ilimler namzeti, professor, qırımtatar ve türk edebiyatı kafedrasınıñ müdiri, Qırımtatar tili ve edebiyatı boyunca İlmiy araştırma merkeziniñ yolbaşçısı- İsmail Kerim 55 yaşını toldırdı.
‘Avdet’ gazetasınıñ muarririyeti can- yürekten onı doğğan kününen hayırlap, icadiy yeñişler tiley.
1917 senesi, 1-2 oktãbr. Müsülman icra komiteti qırımtatar teşkilãtlar vekilleriniñ toplaşuvı keçirildi. Mezkür tedbirde Qurultay keçirmek qararı alındı.
1917, oktãbr-noyabr. Tesis toplaşuvlarğa saylavlar: eserler 52%, Milliy Firqa azaları- 31%, bolşevikler- 7% rey qazandılar. 1917 s., 17 noyabr. Saylavlarda Qurultayğa 76 delegat saylanıldı.
1921 senesi, 18 oktãbr. Bütünrüsiye Merkeziy icra komiteti ve halq komissarlar şurasınıñ V.Lenin tarafından imzalanğan Dekreti ile Qırım ASSR meydanğa ketirildi.
1937 senesi oktãbrde Aqmescit rayonı ‘Krasnıy’(‘Qızıl’) sovhozında diniy faaliyeti içün Kökköz köyüniñ imamı Haci Abla Kerim qurşunğa tizilgen edi.
1961 senesi, 10-11 oktãbr. Taşkent şeerinde Milliy areketiniñ faal iştirakçileri ilk sefer mahkemege oğratıldı. Seferov Enver 7 yılğa, Abduramanov Şevket 5 yılğa qattı rejim ile emek kapmlarğa apske alındılar.
1978 senesi, 15 oktãbr. SSSR akimiyetiniñ ‘Qırım vilãyetinde pasport rejiminiñ qaviyleştirilmesi boyunca qoşma tedbirler aqqında’ №700 nomeralı ve qırımtatarlarnı Qırımdan sürgün etüvini yengilleştirgen qarar qabul olundı.
1987 senesi, oktãbr. Qırım ASSRnıñ 66-yıllığı munasebeti ile qırımtatarlar yaşağan er bir regionlarda miting ve demonstartsıyalar keçirildi.
1990 senesi 8 oktãbrde neşir boyunca Qırım vilãyet idaresi tarafından ‘Vatan’ dergisi resmiyleştirildi. Mezkür neşir ‘Vatan’ adlı Qırımtatar medeniy- maarif ve ilmiy-araştırma merkeziniñ ve qırımtatar alimleriniñ mustaqil profsoyuzınıñ(birleşme) organı oldı. İçtimaiy-siyasiy ve medeniy- tarihiy dergi. Baş muarrir- professor Refik Muzafarov. Qırımtatar ve rus tilinde neşir oluna. Dergi 1990 senesinden 1994 senesine qadar derc oluna. Derginiñ esas diqqatı qırımtatarlarğa doğrulğandır: etnogenez, tarih, medeniyet, tuvğanlar ve qardaş halqlar ile tarihiy- medeniy ve diger bağlantılar.
29 oktãbr 1990 senesi ‘Qırım’ folklor ansambli meydanğa ketirildi.
1990 s., oktãbr. Qırım vilãyet icra komitetinde sürgün etilgen halqlarnıñ işleri boyunca Komitet teşkil oluna. Mezkür komitet repatriantlarnıñ( sürgünlikten Vatanğa qaytqanlar) iqtisadiy abadanlaşuv meselelerini çezilmesinen oğraşacaq.
Oktãbr 1990 s.- mayıs 1991 senesi. Qırımtatarlar yaşağan yerlerde: Qırım, Ukraina, Özbekistan, Orta Asiya, Krasnodar ülke ve RSFSRnıñ diger regionlarda Qurultaynıñ 255 delegatı saylanıldı.
1992 senesi, 1 oktãbr. Krasnıy Ray (‘Qızıl cennet’) köyünde Qırım akimiyetiniñ emri ile topraq damartalarını talap etken qırımtatarlarınıñ kampları berbat etildi. 26 adam vahşiycesine urulıp, belli olmağan yerlerge alıp ketildi.
1992 senesi, 5-6 oktãbr. Aqmescitte Krasnıy Ray köyünde yüz bergen tartışmağa qarşı qırımtatarlarınıñ narazılıq aktsıyaları keçirildi. 6 oktãbrde Qırım Yuqarı Şurası binası yanında bir qaç biñ adamnıñ iştiragı ile piket keçirildi. Militsiya hadimleri ile çatışmalar yüz berdi. Soñra miting şeerniñ merkeziy meydanına keçti, aqşamğa yaqın Krasnıy Ray köyünde alınğanlar azat etildi.
1993 senesi, 14 oktãbr. Qırım Yuqarı Şurasınıñ 14 sessiyası ‘ Qırım cumhuriyetiniñ ‘ Qırım Yuqarı Şurasınıñ saylavları aqqında’ qanunına qoşmalar aqqında’ qanunnı qabul etti. Mezkür qanun qırımtatarlarğa saylavlarnıñ bir müddetine 98-den 14 yer miqdarında Qırım parlamentinde kvotanı berdi.
