Folklor eserleri edebiyatnıñ eñ qadimiy nümüneleridir. Halq ağız yaratıcılığımız ğayet zengin olıp, qıymetli hazinemizni teşkil ete. Halq yırları, atalar sözleri, çıñ ve maneler, aytımlar, lãtifeler, tapmacalar, rivayetler, destanlar ve ,elbette ki, masallarda qırımtatarlarınıñ hayatı, ömür tarzı, ürf adetleri, zekiyligi aks olundı. Folklor janrları arasında masallar ayrıca meraqlı olıp, halq tarafından sevginen diñlenile ve yaşattırıla. Masal- halq tarafından uydurılğan, ağız-ağızdan aytılğan eserdir. Evel zamanları qartana-qartbabalar genç ve balalarını etrafında toplap, halq masallar aytqan ekenler ve böylece halqımıznıñ baht ve serbestlik aqqında olğan ümütleri, erlik küçleriniñ qudreti, Vatanına olğan sevgileriniñ terenligi, cesürlik, merhametlik, dostluq, adaletlik kibi müsbet çizgileri maqtanıla edi.
Masallar ustalıqnen aytılıp, diñleyicilerni em eglendire, em de adaletke, cesürlikke, vatanperverlikke ögrete edi. Böyle bay ve degerli mündericege malik olğan qırımtatar masalları qurulışça sade ve süjetçe meraqlı olalar. Olar er vaqıt insan küreşi, qaramanlıqnı köstergen faktlar üzerinde qurulalar. Masallardaki qaramanlıq çizgilerini taşığan insanlar, adet üzre, çoqusı fuqare, ırğat yaşlar ve er türlü zorluqlarğa töze bilgen er türlü qıyın vaziyetlerniñ astından ustalıqnen küreşip çıqqan, ötkür aqıllı, sabırlı, er adımını tüşünip yapqan adamlardır.
Masallarımızda mevzu ve ğaye cehetinden üç esas gruppa mevcut: hayatiy-turmuş, tılsımlı ve ayvanlar aqqında masallar.
Hayatiy turmuş masallarnıñ sayısı eñ çoqtır. Olarda adiy yigit ya da qıznıñ aqılı, cesareti aks oluna. Çobanmı, fuqare bir yigitmi, qaraman er vaqıt baylardan, padişa vezirlerinden, atta padişanıñ özünden de aqıllı olıp çıqa. Turmuş masallarında esas obrazları müsbet- çoban, hızmetçi, ırğat, faqır, köylü kibi qaramanlar daima üstün çıqalar; menfiy qaramanlar- padişa vezirleri, baylar, saray kişileri, padişa ise adaletsiz, zalım, hıyanet, aqılsız olaraq kösterile.
Tılsımlı masallarda, esasen, insanlarnıñ tabiat küçü ve zulumnen küreşüvi, çeşit hastalıqlardan, ölümden, ağır yaşayış tarzından qurtulıvı aqqındaki arzular aks ettirile. Tılsımlı yüzükler, quşaqlar, yavluqlar ve diger eşyalar masalnı daa meraqlı olmasına hızmet eteler. Baş qaramanlarnıñ cadılar, devler, doquz başlı yılanlar, acderhalar kibi duşmanlarınen küreşkenleri tasvir oluna. ‘Altın başnen hıyar baş’, ‘Tılsımlı taz oğlan’, ‘Üç tılsım’, ‘Ağlağan nar ve külgen alma’ tılsımlı masallarnıñ eñ bellileridir. Ayvanlar aqqında masallar balalar arasında eñ sevilgendir. Olarda baş qaramanlar ve quşlar olğanına baqmadan, olarğa insanlarğa ait bazı hususiyetler de berile ve bu masallar eñ eski zamanlarda peyda olğan ekenler. Qırımtatar masallarında eñ sıq rastkelgen ayvanlar at, qaşqır, tilki, ayuv, qoçqar, acderha, yılan ve çeşit türlü quşlardır. ‘Eyilkke kemlik yapma’, ‘Aqıllı kirpi ve ayneci tilki’, ‘Han ve yılan’ ayvanlar aqqında masallarnıñ nümüneleri olıp, insanlarğa aqılögretici nasiatlarnen tolu yaşayış dersi olaraq qabul etmek mümkün.
Masallarda, şübesiz, Qırımnıñ dülber manzaraları, bağ-bağçalar, bereketli topraqlar, büllür çoqraqlar, güller, bülbüller, dağlar, qayalar, qocaman deñizimiz aks oluna. Qırımnıñ çeşit rayonlarında peyda olğan masallar şive hususiyetlerini saqlap qalğanlar. Qırımtatar masallarınıñ büyük qısmı real bir aqiqat üzerine tizilgen masallardır. Olarda halq ömüri ve beklevleri daa da açıq ve konkret aks olunmaqta.
Masallardaki quvetlerniñ böyle biri-birine qarşı qoyulıp ikãye olunması, olarnıñ aqiqaten de içtimaiy bir adise olğanını ve halqnıñ eñ zengin fikriy baylığı ekenini bir daa tasdiq etmektedir. Masallarda hükümran sınıfına qarşı büyük bir açuv bar. Sultanlardan, padişalardan ve hanlardan tek insanlar degil, atta ayvanlar, yılanlar bile cireneler. Meselã, ‘Han ve yılan’ masalında hannıñ yalancı yüregi, alçaqlığı ve insaniyetsizligi körüne. Hannen yılan qarşı qoyulıp, halqnıñ hanlarğa qarşı, ezicilerge qarşı olğan nefretlerini daa da quvetli ve canlı köstereler. Onıñ içün de masallarda böyle allarğa yer çoq berile. Masallardaki padişalar, sultanlar, hanlar becereksiz adamlar olaraq ikãye olunalar. Yani olar iç bir vaziyetni öz başına çezip olamaylar, eñ ufaq vaziyetni bile vezirlerden sorap, aqıl tanışıp yapalar. Bu yerde bile hükümran sınıfına qarşı büyük siyasiy kinaye ve teren tenqit bar.
Masallarda padişalar er daim yeñileler. Olarnı yeñgen emek adamları ırğat ve fuqare yaşlar olalar. Adeti üzre, eki, ya da üç doğmuş ağa-qardaş olalar. Al etici qaramanlıq ise daima kiçikte qala. O , aqıllı,idareli yigit olaraq kösterile. Bu al aman-aman bütün halqlarnıñ masalları içün umumiy ve tabiy çizgidir. Bu alnı ‘Qorqmağan Kiçik oğlan’ qırımtatar halq masalında, ruslarnıñ ‘Norka zver’ ve gurcilerniñ ‘Paşkunç’ adlı masallarında açıq körmek mümkün.
Masallarda büyüklerniñ başlağan işleri daima kiçikler, yaşlar tarafından devam ettirile. Bu al dünyaca belli, emiyetke lãyıq epos eserlerde daa açıq ve quvetli aks olunğan. Eposlardaki batırlarnıñ qaramanlıqları nesilden- nesilge keçip devam ete. Ekseriyetnen, duşmannıñ tışqı ücümlerini qattı olaraq yeñmek qaramanlarnıñ nesiline- oğullarına qala. Bunıñ canlı misali qırımtatar halqınıñ ilk eposlarından birisi olğan ‘Edige’ eposında aydın körüne.
Qırımtatar masallarındaki bir çoq ayvan ve quş obrazları da daima müsbet qaramanlarnıñ yeñişlerine yardımcı quvet olaraq añılırlar. Bularnıñ episi aqiqat ve baht oğrunda alıp barılğan küreşniñ ne derecede quvetli ve azamatlı olğanını köstermek isteginen bağlıdır. Masallarda müsbet olaraq berilgen insan obrazlarında zorluqlarda yardım köstericilerden biri de adetten tış bir quvetke, acayip mücizelerge malik olğan insanlardır.
Masallarımızda dinge ve mollalarğa qarşı keskin kinaye ve qarşılıq duyğusı körüne. Kinayeli masallar özleriniñ qurulışları cehetinden diger masallarğa nisbeten ğayet qısqa bir biçimde olurlar. Böyle masallarğa ayrıca diqqat etilmesi kerek olğan mühim bir al olsa, o da, dinge, dincilerge- qadı ve mollalarğa qarşı olğan küreşte qadın-qızlar da faal iştirak eteler. Qadın-qızlar obrazı halq ağız yaratıcılığında serbestlik oğrunda küreşken faal ve maneviy cehetten küçlü, aqıllı, küreşçi, serbestlik sevgen, yeñilmez, tam aqiqatlı insan olaraq kösterile. Masaldaki qızlarğa küçlü idare ve qaramanlıq çizgileri mensüptir. Bu halqnıñ qadın-qızlarğa olğan real ve aqiqiy baqışıdır.
Masallarda, umumen, halq ağız yaratıcılığında ve yazılı edebiyatta sevgi daimiy ve esas mevzulardan biridir. Sevgi masalları büyük poemalar şekilinde olalar. Böyle masallar, ekseriy allarda, nazm şeklinde olalar. Meselã, ‘Qozukürpeç’ bu kibi masallardandır. Masallardaki sevişken yaşlarnıñ yüreklerinde olğan aqiqiy, temiz, samimiy sevgi ile aile qurmaq ve samimiy ömür etmek içün çıqalmaz zorluqlarnıñ astından büyük bir ustalıqnen çıqabilgen, padişalarnı yıqabilgen bir yaşlar olalar. Halq masallarındaki sevgi, insannıñ eñ gizli duyğusı ve zarlanuvı olaraq öz yüksekligine köterile ve diñleyicilerge ruh ve ğayret bere, insanlarda yaşamaq aşqını arttıra. Bu sevgi yalan bir sevgi degil de, emekdar halqnıñ, ezilgenlerniñ sevgisi- aqiqiqy insanlıq sevgisidir. Şu cebepten bu sevgini kimse bir türlü baylıqnen de bozmaq ve satıp almaq mümkün degil.
Masallarımızda yahşılıq ve doğrulıq yamanlıqnı yeñe, aqiqat ve adalet üstün çıqa, lãkin bu masal. Kerçek hayatta ise adaletsiz allar yüz bermekteler, baylarnıñ toymazlığını kimse yeñip olamay. Milletimizge zıt kelgen insafsızlıq, tembellik, pahıllıq etrafta yüre, belki de, şu sebepten zamanımızda asırlar boyu yaşaycaq masallar peyda olmaylar.
Aliye Seferşa.