Kökke bağışlanğan ömür

11.05.20160:19

“Biz onıñ genetik izi, onıñ genetik hatırası, onıñ genetik ruhı olamız”, — qayd etti öz çıqışında QMPU rektorı Fevzi Yakubov 29 dekabr künü universitetniñ konferents-zalında olıp keçken Sovet Birliginiñ eki defa Qaramanı, uçucı Amethan Sultanğa bağışlanğan kitap, fotoalbom, malümat saytınıñ taqdimnamesinde.

Tedbirde Qırım MC Milletlerara munasebetler ve sürgün etilgen vatandaşlarnıñ meseleleri boyunca cumhuriyet komitetiniñ reisi Edem Dudakov, onıñ muavini Emine Avamileva, QMPU’niñ rektorı Fevzi Yakubov, Qırımtatar Milliy Meclisniñ temsilcileri Zair Smedlâyev, Ali Hamzin, “Yıldız” mecmuasınıñ muarriri Dilâver Osmanov, Amethan Sultan ailesiniñ ekimi Safiye Kasse, “Vatan Qanatları” qırımtatar uçucılarınıñ teşebbüs gruppasınıñ reisi Nuri Beytullayev, “Maafirçi” assotsiatsiyasınıñ azaları, milliy areketniñ veteranları ve cemaatçılq iştirak ettiler. Taqdimnameniñ iştrakçileri qısqa (51 yıl), amma qaramane ömür keçirgen, tek özüni degil de, öz ailesini, tuvğan yerlerini ve halqını şereflegen efsaneviy uçucı aqqında öz hatırlavlarınen paylaştılar.

Fevzi Aliyev, Uryane Kencikayeva Amethan Sultanğa bağışlanğan yırlarnı icra etip, musafirlerge bayram müitini yaşattılar.

Qırımtatar sanatlar muzeyi ve Qırım MC Milletlerara munasebetler ve sürgün etilgen vatandaşlarnıñ meseleleri boyunca cumhuriyet komiteti teşkil etken tedbirde Amethan Sultan aqqında “Doroje zolota” (“Altından da qıymetli”) adlı vesiqalı film kösterildi. Emine Avamileva qayd etkeni kibi, şimdi daa bir film azırlana, amma o, endi 2011 senesi kösterilecek.

Tedbirde 1943 senesi Kazan şeerinde kazan tilinde çıqqan “Qırımtatar batırı Amethan Sultan” kitabı taqdim etildi. Kitapnıñ tarihı ve üzerinde alıp barılğan iş aqqında bulunğanlarğa “Yañı dünya” gazetasınıñ jurnalisti Zera Bekirova, “Tezis” neşir eviniñ müdiri Ediye Muslimova ve QMPU rus tili ve edebiyatı kafedrasınıñ ocası, dotsent, Kerim Camanaqlınıñ qızı Nuriye Emirsuinova tarif ettiler. Qayd etildi ki, devamlı işten soñ, jurnalist Zera Bekirova bu kitapnı qırımtatar tiline tercime etti. Bu kitapta Amethan Sultan aqqında Kerim Camanaqlınıñ farqlı maqaleleri, onıñ qızı Nuriye Emirsuinovanıñ, Fevzi Yakubovnıñ, İsmail Kerimovnıñ ve Zera Bekirovanıñ maqaleleri yer almaqta.

Taqdimname devamında İ.Gasprinskiy adına Cumhuriyet qırımtatar kitaphanesiniñ hadimleri tarafından azırlanılğan Amethan aqqında kitaplar ve maqaleler sergisi çalışa edi. “Köz aydın” malümat-resurs merkeziniñ vekili Ernes Epekçiyev tarafından işletilgen “Jizn otdannaya nebu” (“Kökke bağışlanğan ömür”) (http://www.amethan.qirim.org) saytı numayış etildi.

Ondan da ğayrı QMC Tasil ve ilim nazirliginiñ temsilcileri Sovet Birliginiñ eki defa Qaramanı Amethan Sultannıñ 90 yıllığına bağışlanğan Qırım mektepleriniñ talebeleri arasında keçirilgen icadiy işler yarışınıñ ğaliplerini hayırladılar. Qırımnıñ farqlı mekteplerinden talebeler Amethan Sultan aqqında 110’dan ziyade ikâye, masal, şiir, esse yolladılar. Amethan Sultan aqqında 110 icadiy işten 19’ı seçildi. Bu talebeler qıymetli bahşışlar aldılar.

MALÜMAT

Amethan Sultan Qırımnıñ Alupka şeerinde, işçi qorantasında doğdı. Babası – doğma dağıstanlı lak, anası – qırımtatar. 1937 senesi 7 sınıfnı bitirip, Aqmescitteki demiryol oquv yurtuna oqumağa kire. Oquvnı bitirgen soñ, Aqmescitte demiryol deposında çilengir olıp çalıştı. Aynı vaqıtta aeroklubda oquy edi, onı 1938 senesi muvafaqiyetli bitire.

Sovet Birliginiñ eki defa Qaramanı, podpolkovnik, Sovet Birliginde nam qazanğan uçucı-sınavcı. Ekinci cian cenkinde işitrak etip, uçucı 603 uruş uçuşına çıqtı, şahsen 30 ve gruppa terkibinde 19 uçaq urdı. Cenkten soñ uçucı-sınavcı olıp çalıştı. Sınav uçuşı vaqtında elâk oldı.

Amethan Sultannıñ alğan mukâfatalrı arasında 2 “Altın Yıldız”, 3 Lenin ordeni, 4 Qızıl Bayraq ordeni, Aleksandr Nevskiy Ordeni, Vatandaş Cenkiniñ I derece ordeni, Qızıl Yıldız Ordeni, “Şüret Belgisi” Ordeni, medaller.

Onıñ adını Alupka, Volgograd, Jukovskiy şeerleriniñ soqaqları, Mahaçkaladaki prospekt, Aqmescitteki meydan ve aeroklub, Ostrâkovo-Kezlev demiryolunda 34-ci kilometrdeki platforma, Dağıstannıñ Kaspiysk şeerindeki № 8 mektep taşıylar. Şüretli uçucınıñ tunç eykelleri onıñ tuvğan Alupka şeerinde, Mahaçkalada, Yaroslavlde qoyuldı.

Elmara MUSTAFAYEVA