Yazda ton kiygen Ahmet aqay

Qarasuvbazar tarafında yaşağan şaqacınıñ birisi Büyük Özenbaş köyünde yaşağan Ahmet aqaynı söznen ‘mat’ etecek olıp, eviniñ qapusını qaqa. Qonaqbay meseleni kün evelden bilgeni içün özüni sıqmay. Üstüne çontuq tonunı: başına qumral qalpağını, ayağına da sahtiyan çızma kiyip, musafirniñ qarşısına çıqa:

-Vaay, vaay Ahmet aqam, yaznıñ çillesinde böyle kiyinmek olurmı?- dep taaciplene.

— Sennen olacaq laflarımıznıñ quyruğı sozula-sozula qış mevsimi yetip kelse, suvuqtan üşümeyim dep, qarşına kiyinip çıqtım- cevap bere Ahmet aqay.

Qol saatı

Qarasuvlı içinden şimdi men seni tüpsiz quyuğa iteyim çıqıp olamazsıñ dep, çıñlay:

-Bilesiñmi ne Ahmet aqam, tünevin men Kefe bazarından bir pusla(kompas) aldım, balabanlığı tamam Tolyatti zavodında çıqqan ‘Jıguli’ maşınasınıñ köpçekleriday, körseñ şaşarsıñ, asabam!

Ahmet aqay özüni sıqmay şu daqqası cevap bere:

-Sen bir savap iş yapmaya azırsızmı?

-Ebet,ebet, azırım- qopaya musafir.

— Aysa, sen şu Kefe çarşısından maña da dert dane aqrep satın alçı?

-Ya o qadar aqrepni qateceksiñ, Ahmet aqay?

— Men de Bağçasaray bazarından bir köstüm aldım, dört sadefi yoq eken, işte seniñ aqrepleriñni oña tüyrecem,- dedi Ahmet aqay.

Böyle cevapnı beklemegen qarasuvbazarlı ‘oy, anasını’ ama da ‘ mat’ oldım dep, kelgen şeerine qayta.

Bu lãtifelerni 1925 senesi Büyük Muskomiya köyünde doğğan şimdi ise Han Eli (Alma boyu) köyünde yaşağan Seydaliyev Yunus ağadan yazıp aldım.

Atlas yorğan

Qırım hanı Mengli Geray vezirine namlı şaqacılarnı Hansaraynıñ rahatlıq odasına toplamasını avale ete. Vezir hannıñ emirini becere: çöl taraftan, yalı boyundan aytuvlı şaqacılarnı hannıñ üzerine davet ete ve:

— Siz ulu han azretleriniñ göñlüni azret hoşnut etmege keldiñiz, qana, lafnı Qarasuvbazardan kelgen musafir başlasın’,-dey vezir.

— Şaqacı yalıboylüğa baqıp:

— Dostum, sağa bir atlas corğan bağışlaycaq bolam, onıñ bir ucu hanımıznıñ azbarında, ekinci ucu ise Or bette şarıldap aqqan Çatırlıq özenniñ çetinde sırttan esken celden celpirey- celpirey oynap cata,- dey. Yalıboylü da çıqışını bozmay cevap bere:

— Sağ ol, küneş betli, ay burunlı, asabam, pek yahşı yapqansıñ, musafir qabul etken adamdaki yorğanımnıñ köşeçigine ateş tüşip yanğan edi, sen hediye etecek atlas yorğannı oña yamav eterim.

Tasmalı köpür

Kene çöl taraflı söz başlay:

— Ey oraq burunlı, orman qaşlı, nal mıyıqlı, aruvçan cigit paşası, sen Safet aqamnı tanıysıñmı?

— Yoq, dostum, tanımayım.

— Vay, aqnı, qaranı, qoñur, ceşilni farqına barğan eki peneriñe, ağlav, sızlav, şıdırdı- pıtırdılarnı sezgen eki quvuşıqa cazıq, Safet aqam butün ceşil adağa nam şıqardı.

— Ne yapqan şu maqtavlı Safet ağañ?

— O qoşuvlarda nam çıqarğan ‘Azamat’ atını soyıp, terisinden tasma tike de köpür yapqan-üstünden dört eşeknen bir deve keçirgen.

— Soñ, soñ?

— Ya Merdimşanı da tanımaysıñ, dese?

— Onı da tanımayım, o ne yapqan?

— Bu canbaz erip te tuccarlıqnen oğraşqan devesini soyup, ayağınıñ terisini sıdırıp alğan da Sivaştan keçecek köpür yaptırğan, üstünden at, arabalar, faytonlar keçken. Yalıböylü şaqacı çırayını bozmay dey:

— Ana şu tasmadan köpür yapqan Safetiñni, Merdişañnı acele delihanege yerleştirmeli, zerre qadar feraseti olğan adam tasmadan köpür yapmaz, asabam.

Bu lãtifelerni 1910 s. Qızıl Qoba köyünde doğulğan ve 1996 senesi Bağçasaray rayonınıñ Azaq köyünde vefat etken rahmetli Qurtveli babamdan yazıp alğan edim.

Kiyik atuv

Qırım hanı Devlet Geray Moskovanı tır-mır etip, Hansarayğa qaytqan soñ, uzuruna namlı yalancılarnı(şaqacılarnı) çağıra ve olarğa muracaat ete:

-Qana kim yahşı av yapa?

Yalı boyundan kelgen yalancı hanğa secde eterek, tebessümle:

-Han azretleri, men Çatırdağnıñ, pıçqı kibi uclu qayasınıñ üstüne köterilgen kiyikni aşadan turıp, atqan edim, sağ ayağından yaralanıp, ayuvğa beñzer bulutnıñ tepesinden sıçrap kene qarağa tüşti. Ayvançıqnı otlap yürgende zar-zornen yıqtırıp soydım.

Kefeden kelgen yalancı çırayını türlendirmeyip, cevap bere:

-Aman da taptıñ lap aytmağa, seniñ uneriñ bir şeyge keçmey. Derviza bayramında men devebulut töpesinden oqtay uçıp şapıp ketecatqan kiyikni közlerimni cumıp atqan edim. Oqum boynuzınıñ ucundan vızıldap kirdi de tuyağını şıqtı.

Quş tutuv

Kene söz yalıböylüğa berile. O çırayını ekşite- ekşite, ağzındaki bülbülini sayrata:

-Ulu han azretleri, dün bir quş tuttım, quyruğınıñ uzunlığı Qarabiy yaylasında sallana. Qabırğasından, qısmet etse, Bosforğa köpür yasattıracaq olam.

Kefeli özüni sıqmay:

-Eger lafıñ doğru bolsa, cigitim, men Derviza bayramınıñ arpesinde men tutqan quşnıñ balasını tutqansıñ.

Başı kökte dolana

Söz nevbeti Baqsandan kelgen şaqacığa berile. O etrafqa köz kezdire-kezdire çıñlay:

-Bilesiñmi, han azretleri, rahmetli Zeytulla qartbabamnıñ boyu pek uzun edi, başı kökte sallana-sallana tura edi.

Özenbaşlı Ahmet aqay oña:

-Onıñ sallanğan başına bir şey toquna edimi?-dep sual bere. Baqsanlı bulutnı aytadır daa, dep tüşüne ve:-Ebet, ebet, tiyip tura eken!-dey.

-Ana şu tiyip turğan şey, dostum, rahmetli babam kiygen çontuq tonnıñ etegi edi!- dey Ahmet aqay.

Han böyle cevaptan hoşnut olıp, Ahmet aqayğa bir kise altın bahşış ete.

Bu lãtifelerni 1929 senesi fevral 7-de Fraydorf rayonında doğulğan,şimdi Bazarçıq köyünde yaşağan Enver ağa İslãmovdan yazıp aldım.

Yaldamağa sevgen ay

Bir şaqacı dostu Ahmet aqaynıñ evine musafirlikke kele. Özenbaşlı tanışına sofra donata. Qaveden soñ aş-suvnıñ da çaresini tapa, soñ qonuşuv başlana. Lafnı musafir başlay:

-Dün, asabam, gecesi pek yarıq oldı. Bugün de böyle. Pencerege baq, Ay seniñ köyünde olğan yuqarı caminiñ minaresine kelip qonğan, özenbaşlılarğa vaaz oquy, ğaliba…

-Soñ, soñ, daa ne köresiñ, dostum?-dey Ahmet aqay.

-O daa, men belessem, yaş. Doğğanına bugün on kün olacaq. O, köylülerge vaaz oquğan soñ, anavı gölde yuvunacaq, yahşı baq,- çıñladı musafir.

Qonaqbay, çırayını bozmay çüyden silecek aldı da dostuna:

— Ma, Seferşa efendi, şu on künlü Aynı suvdan çıqar, çıqarmasañ buzlar. Men oña sıcaq qave azırlayım, sen bar da onı silecekke sar da kel, qave içip qızsın,-dey.

Sarğoş doğğan bala.

Kene musafir, yeñilgenine razı olmay, söz başlay:

-Olãn, Ahmet aqay, berber Suleymannıñ qadını oğlan doğğan. Bebiyçik, ağlaycaq yerine, basa-bas zemaneviy şlãger türkülerni yırlap başlağan. Buña ne dersiñ, ahır zaman yaqınlaşa, ğaliba, dostum.

— E, e şay, Seferşa, doğru aytasıñ. Ya menim qomşum qasap Asannıñ qarısı da oğul doğğan. Doğğanınen Aci Melek dayısını köteklegen.

-Aqılım yetmey.-dey musafir.- Nasıl ola da yaş bebiyçik dayısını köteklesin?

-O dostum, zil sarğoş eken. Şu kunüniñ özünde bebiyçikni ayındıruv bölügine alıp ketkenler, körmek isteseñ, ruhsetname yazıp bereyim. Saña yoq demezler, bar da bebiyçikniñ alını sora!-dey Ahmet aqay.

Bu lãtifeni 1930 s. Kermençik köyünde doğğan Reber ağa Ablayevden yazıp aldım. O al-azırda Bazarçıq köyünde yaşay.

Qadır Veli