Rusiye Federatsiyasınıñ Milletlerara munasebetleri şurasınıñ azalarına yollanılğan Rusiye milleti Qanun leyhası aqqında menim tüşüncelerim… Men bellesem, bu qanunnıñ «başında, ruslarnı millet olaraq Rusiye devletçiligini medeniyetini, tilini, birleştirgen bir merkez kibi qoyulması», — ğayet telükelidir.
Bizlerge kontseptsiya degil, strategik inkişaf aqqında tezkere degil, bizlerge qanun leyhası kösterildi. Qanunda ise, davalı, yada eki manalı fikirlerge yol qoyulmay. Bir de bir ükümetniñ devletçilik qurulıvında ayrı bir milletniñ hususiyliginiñ astını çızmaq, ğayet havflı iştir. Çünki bizde çoq milletli devlettir. Ondan da başqa, «rus halqınıñ ve onıñ medeniyetiniñ esas yer alması», «Rusiye devletçiliginiñ tarihında eñ esas rolnı ruslarnıñ olması» ve diger fikirler, ğayet davalıdır. Boyle ibareler partiya toplaşuvlarında ve çeşit assambleyalarda yahşıdır. Amma, özümizden açıq – açığına sorasaq, nasıl bir devletçilikniñ temelinde rus medeniyeti aqqında söz kete?
Afanasyev ya da Şergin tasvir etkenimi? Dal ya da Şukşın? Dostoyevskiy ya da Tolstoy aqqında? Belki de Çehov ve Gorkiy aqqında? Ya da yır ve massalarda qayd etilgenlermi? Milliy rus medeniyeti, başqa halqlarnıñ – tatar, ukrain, avar, çeçen medeniyetlerinden «devletçilik temelini qoymaq içün» az bir farqı bardır.
Dünyanıñ iç bir yerinde halq medeniyeti «devletçilik temelini qoymay», lâkin, belki, boyle al Afrika qabile birleşmelerinde bardır. Akimiyet menbası halqtır dep, Konstitutsiya müellifleri devletçilik añlamına daa pek muqayt davrana ekenler. Bizim devlette 200 yaqın büyük ve kiçik milletler yaşaydır. Elbette, boyle bir fikirni ortağa çıqmasını añlamağa da mümkün, Qıtay ile yaqın munasebetler qurula, anda, meselâ devletçilikniñ temelini qoyğan bir hatsı – qıtay hakqı ayırılğan, qalğanlar sırasına ise – uyğur, tibet ve daa pek çoq başqa milletler bardır. Bu milletlerniñ andaki vaziyetleri yahşı degil, amma Rusiye Federatsiyası er kesni assimilâtsiya etken Han imperiyası degil de.
Men bellesem, biz daa çoq Han Qıtay imperiyasınıñ qan duşmanınıñ tarihiy ve siyasiy mirasçılarımız. Çingiz – hannıñ Yasasında etnik üstünlik yoqtır. Moğol – bu siyasiy añlamdır. Avropa rıtsarleriniñ birinci esir etken moğollarından Batu – hannıñ ordusına hızmetlikke kirgen ve Yasada «moğol» antını ketirgen ingliz edi. Avropalılar o qadar ayrette ediler ki, deral onı öldürdiler. Ve bu Rusiye devletçiliginiñ ilk basamağı edi. Bu kiçik tarihiy detaller, amma olar pek müyim. Men bellesem Rusiyeniñ ve onıñ çevresinde yaşağan er bir millet, Rusiye devletçiliginiñ peyda olmasına isse qoşqandır. Ve bu işte rus halqını ayırıp kötermek ileride pek yaramay neticelerge ketirecek. Meselâ krizis ve devletçilik problemleri içün mesüliyet rus halqnıñ boynuna tüşecek. Başqa miletler ise, buña alâqasız olacaq. Ondan da başqa, bizler Avropağa has olğan serbestlik, şahsiyet, millet degen añlamlarnı özlerimizge siñdirdik. Ve Aristotel, Platon, Kant, Marks, Çingishan ve daa bir sıra felsefeci ve siyasetçileriniñ fikirleri nasıldır abstrakt rus medeniyetine köre,bizim devletçiligimizge, daa çoq temel qoyğandırlar. Rus medeniyeti aqqında aytacaq olsaq ise, bir vaqıtları tercime etilgen Şekspir, Bayron, Göte ve digerleri bizim milletlerara medeniyetimizge soy, özümizniñki olıp qalğandır. Rus tili ise, bu başqa bir mesele. Rus tili – Rusiyeniñ esas siyasiy tilidir. Ve onıñ emiyetini, qanunlarda qayd etmek kerek.
Rusiyeniñ ve rus siyasiy halqnıñ maiyeti – halqlarnı bölmek degil de, aksine birleştirmektir. Onıñ içün bizler Çin degilmiz, federatsiyamız. Ve devletçilik protsesinde er bir halq özüniñ ayrılmaz rolüni oynağandır. Ve tek Rusiyeniñ temelli halqları degil, Avropa milletleri de, bu em almanlar, finler, lehler, yeudiler. Bu leyhada menim közüme bir şey daa tüştü, bu milliy siyaset subyekti olaraq Rusiye halqları yazılmağan. Bu hatanı diğurtmaq kerek. Ve Rusiyeniñ milliy subyekt statusını taşığan regionlarnı da mında kirsetmek kerek.
Maksim Şevçenko, Rusiye Federatsiyası Prezidenti yanında insan aqları boyunca Şurasınıñ azası, Rusiye Federatsiyasınıñ Milletlerara munasebetleri Şurasınıñ azası, «Kavkaz siyaseti» portalınıñ baş muarriri, RIA «Derbent»
Müellifniñ fikri muarririyet fikrinden farqlı ola bile
İçtimaiy ağlarda Facebook, Vkontakte, Odnoklassniki saifelerimizge, bunen beraber, Telegramda kanalımızğa qoşulıñız ve eñ aktual ve meraqlı malümatlardan haberdar oluñız.
