Diskriminatsiya boyunca qanunlarını bir terek şeklinde tasavur etmege mümkün:
. tamırları – bu qanun tarafından qorçalanğan degerliklerdir (insan aqları ve ondan kelip çıqqan añlamlar);
. kevdesi – er bir çeşit diskriminatsiyada qullanılğan qayde ve sualler;
. pıtaqları ise, diskriminatsiyanıñ er bir ayrı – ayrı çeşitleridir (ten tüsleri boyunca ayıruvlar, til diskriminatsiyası)ve ilȃhre.
Diskriminatsiya – bu insanlarnı yasaqlanğan alȃmetlerge köre sıqıştırmaqtır. Onıñ içün diskriminatsiya añlamı teñlik sözünen sıqı bağlıdır. İşke yerleşme qanunında teñlikniñ eki añlamı bardır:
- Abstrakt teñlik, bu ibare er bir adamğa qullanılmaq kerek, yani qanun ogünde er kezniñ musaviyligi kibi. Bu kontseptsiya yuqarı qanunnıñ temelidir. Bu kontseptsiyağa köre, diskriminatsiya yapmaq yasaqtır. Bu añlam işletiledir, amma er tür diskriminatsiyanı qaplap almaydır.
- Bu konkret teñlik, yani bu qayde er kezge qullanıla, amma er bir insannıñ alını ayrı esapqa almaq kerek. Yani bazıda qanun çalışqan kibi ola, amma farqlı allarda olğan insanarnıñ diskriminatsiyası devam ete. Ortada olğan farqlılıqlarda nazarğa alınmasa, buda diskriminatsiya, dep sayıla.
Diskriminatsiya añlamı, teñlik kontseptsiyasınıñ nazariy qısmından kelip çıqadır ve amelde mahkeme davalarında qullanıladır.
Meselȃ, eki dane biri birine oşağan mahkeme işi, ağırayaqlılıq tatili ve addiy tatil, tek qadınlarğa berilgen tatil kibi, abstrakt teñlik kontseptsiyasınıñ sıñırında, ya da böyle tatilni spetsifik tatil kibi muakeme etüvinde diskriminatsiya dep sayılmay, ya da, dekret tatilinen bağlı imtiyazlarda red etilse, demek, cınıs alȃmetinden diskriminatsiya dep sayıla bile. Diskriminatsiya doğrudan doğruğa, ya da ğıyabiy ola bile.
Qullanuv saası
- Diskriminatsiya kontseptsiyası em şahsiy, em de devlet sektorlarında, yani devlet idarelerinde de (devlet idareleri, olarnıñ hadimlerine qulanılğan qanunlarnı red etalmaylar) qullanıla bile.
- Halqara seviyede umumiy diskriminatsiya olmağan ümdeler yoqtırdır. Qanun boyunca, eñ çoq iş yerlerinde diskriminatsiya olğanlarnı qorçalamaq içün qullanıla. Diskriminatsiya sebepleri cedveli, sıñırlatıcı olıp, deñişedir.
Demek, Avropa birliginiñ qanunlarında, bir insanğa, yadaa insanlar gruppasına qarşı diskriminatsiya yapılmasına açıq – aydın yasaq bardır.
- Diskriminatsiya añlamı pek keñ dairede qullanıla bile, onı çeşit muracaatlarda, iş çeşitlerinde qulanmağa mümkün:
- İşnen teminleme meselesinde, bu strategig bir saadır, mında eñ çoq diskriminatsiya oladır; mında diskriminatsiya kontseptsiyası çıqaruvdan qorçalamaq kerek.
- İş vaqıtında, meselȃ, maaş töleme maselelerinde, çalışma şaraitleri, karyera ve başqa; mında diskriminatsiya kontseptsiyası istismardan qorçalamaq kerek.
- Bütün qanunlarnı diskriminatsiyağa qarşı olğan qanunlar boyunca teşkermege mümkün. Meselȃ, nevbetteki areketler qanunğa qarşı, dep ilȃn etile bileler, yani yasaqlana bileler:
- İçtimayi ortaqlar arasında qanuniy qaydelerini işlep çıqarılması, meselȃ kollektiv emek uzlaşmaları;
- Devlet idareleri tarafından işlep çıqarılğan qanuniy qaydeler (memuriy, ua da norativ qaydeler).
Doğrudan – doğru diskriminatsiya yapma kontseptsiyası
Doğrudan – doğru diskriminatsiya kontseptsiyasında, diskriminatsiya meydanğa ketirilgen neticeler noqtayi nazarından (A) baqıla, daa keñ añlamda ise, birde bir adamlarğa qarşı (B). Ayrı vaqıtları ayıruv davranmaları belli bir kriteriyge esaslanğan ola bile (C).
- Ümde a.Maqsad
Doğrudan – doğru yapılğan diskriminatsiyada, nasıldır bir kriteriy ayıruv davranmalarına esas olraq qullanıla. Yani, yasaqlanğan sebepler qullanılmasınen, bir de bir insanğa yaramay baqıla.
Onıñ içün, doğrudan – doğru yapılğan diskriminatsiya, yasaqlanğan sebeplerge qarşı, mahsus yapılğan, dep esaplana bile. Amma qanunlar çerçevesinde böyle diskriminatsiya pek siyrek rast kele, qanunlarda ayıruv davranışlarnı belgilemek tendentsiyası peyda ola.
Mında yaramay davranmanı tasdıqlamaq yeterlidir, diskriminatsiya isbat etile.
Onıñ içün, belli bir kriteriy, belli bir insanlarğa qullanılmağan olsa, ne olacağını ogrenmek yahşı olur edi.
- Usul
Peyda olğan neticeler manasında, diskriminatsiya teñeştirüvnen bağlıdır.
Teñeştirüvden ne kilip çıqa…
- Vaziyetni talil etmek kerek.
Yani, olıp keçken ve biri – birine oşağan vaqiyalarnı ogrenmek kerek. Vaziyetler teren v obyektiv şekilde ogrenilmek kerek.
- Vaqıtnı köz ögüne alaraq talil etmek
Böyle talil konkret allarını ogrenmekni öz içine ala bile, çünki vaqıt faktorınen keçirilgen teñeştirme, er vaqıt keñ qullanıladır.
Amma baqılğan vaqiyalar biri biri artından olması mümkün.
Mında daa, uydurma insanlarnen, abstract teñeştirmeler keçirmege mümkün. Bu usul pek semereli. Çünki hayal insanlar ve abstract teñeştirmelernen bir qaç ola bilecek vaziyetlerni talil etmege mümkin. Böyle yanaşmada, muracaatqa mesüliyetli olğan insan, yaramay dep sayılğan vaziyetniñ obyektiv sebeplerini añlatmaq kerek.
2.Sıñırlı keri çekilüvler
Doğrudan – doğru yapılğan diskriminatsiya, bu teñlik qanunı bozuv, dep sayıla ve aqlanmağa kelmey. Onıñ içün, tek bir qaçtane, konkret qaydeden tış istisnalar bar.
- Konkret vazifege belgilengen şartlar
Eger bir de bir vazifede bielli bir şartlar endi quyulğan olsa, bu qanuniy bir ayıruvlar, dep sayılır.
- Diniy vazifeler
Diniy alȃmetlerinen, inançlarınen meydanğa ketirilgen teşkilȃtnıñ ihtisasiy faaliyetinde diniy kriteriyler ayıruvlar içün esas olsa, ve böyle kriteriy «qanuniy, aqiqiy ve vazifege uyğun dep esaplansa», demek doğrudır.
Devletler – iştirakçilerde, böyle qanun endi ömürge keçirile bile, ya da olar böyle qanuniyet qabul ete bileler, amma bu saada yañı qaydeler qabul etip olamaylar. Diskriminatsiya yapmamaq qaydesiden istisna olaraq, tek zaruriy, dep sayılğanlarnen sıñırlanadır.
Böyle, diniy kriteriylerge esaslanğan ayrıntılar, başqa bir türlü (cinsiyet, ırq, saqatlıq ve başqa) diskriminatsiyağa yol qoyalmay.
İçtimaiy ağlarda Facebook, Vkontakte, Odnoklassniki saifelerimizge, bunen beraber, Telegramda kanalımızğa qoşulıñız ve eñ aktual ve meraqlı malümatlardan haberdar oluñız
