«İnsannıñ közleri, onıñ bütün içki dünyasını yansıtadır ve olarda iç bir şeyni saqlap olamazsıñ. Şefkati emceniñ köz yaşları… Bu öz vatanını uzaqtan sevgen ve oña asretlik çekken insannıñ köz yaşları edi. Menim içün bu köz yaşlar, er bir uzaqta yaşağan qırımtatarınıñ öz vatanına olğan sevgisiniñ bir timsalidir. Bu sevgi, endi çoq yıllardaan berli nesilden nesilge keçip kelmekte…».
«Ey güzel Qırım» yırınen meydanğa kelgen, Qırımğa olğan sevgi tarihi… 29 sentâbr künü «Golos Krıma» gazetinde derc olunğan, Serdar Taştanoğlunıñ türk tilinden rusçağa tercime etilgen oçerki.
Türkiy dünyasınıñ yerleri balaban, meraqlı ve çoq taraflamadır. Tillerinde, dinlerinde, adetlerinde çoq birligi olğan türkiy halqlar, öz nevbetinde er biri ayırılıp turadır. Biz pek oşaymız, amma aynı zamanda da pek farqlımız. Dünya baqışlarımız, ayat tarzımız, tışqı körünüşlerimiz pek oşaydır, amma aynı zamanda tatarlar ve özbekler, azeriler ve qazahlar, turkler ve qırğızlar,turkmenler ve başqırlar o qadar farqlıdırlar ki, atta bazıda olarnı bir tamırdan kelgenlerine inanmaq da ağır oladır. Lâkin, bir şeyge baqmadan bu milletler, özleriniñ tarihi ve medeniyeti olğan yekâne türkiy halqnı teşkil etedirler. Aqlıma belli türk ibaresi keldi «Ulu Çınarın dallarıyız», yani türkiy halqlarnıñ birdemligini köstergen ibaredir (belli olğanı kibi, türk medeniyetinde çinar teregi ayrı yerni aladır, onı edebiyatta ve sanatta çoq işlete ediler).
Men yañı devletler ve halqlar ile tanışmağa pek sevem, amma türkiy milletler yaşağan yerler ve bu halqlar özleri mende ayrı meraq doğuradırlar. Bu, elbette ki, güzel ve tekrarlanmaz tabiyat, mimarcılıq abideleri, insanlar, bu ise eñ balaban ve iç bir kimsede olmağan medeniyet taşıycılarıdır.
Men yaqınlarda Türkiyege barğanımda, bir meraqlı çift ile tanıştım – bu Serdar ve Aysel Taştanoğlu. Pek açıq, dostane ve lafacan adamlar. Olar ekiside icadiy insanlar, artist olğanlarına baqmadan ayat boyunca başqa – başqa zenaatlarda çalışalar. Serdar bey — «Dragos» adlı ansamblniñ reberi, bu taqım türkiy halqlarnıñ millily muzıkasını icra ete. Aysel hanım ise, bu taqımda solist olaraq işltirak ete. Bizim ekimizni de muzıkağa ve jurnalistikağa olpan merağımız (Serdar bey daa «Turizmhaberleri.com» degen agentlikte çalışa) , subetimizni daa canlandırdı.
Subetdeşlerim, qırımtatarlarnıñ tarihi, medeniyeti, adetleri ve zemaneviy alarınen meraqlandılar. Men, olarnı qırımtatar yırlarını bilgenlerine ve icra etkenlerine ayrette qaldım. Laqırdımız devamında, biz olarnen beraberlikte bir qaç dane qırımtatar halq yırlarını icra ettik — «Şu Yaltadan», «Ay Çalaşım», «Ey güzel oğlan» ve elbette ki, dünyada qırımtatarlarnıñ ziyaret varaqaları olğan «Güzel Qırım»nı. Bazı bir sözlerniñ doğru telâfuzı aqqında etken tenbiyelerim içün artistler teşekkürler bildirdiler.
«Güzel Qırım»nı yırlap bitirgen soñ, Serdar bey, gastrollerinden bir qaç hatıralar ayttı ve olarnıñ episi qırımtatarlarnen bağlı edi. Bu hatıralar, vatanından tış yaşağan qırımtatarlarnıñ Qırımğa olğan sevgileri aqqında edi. Bu aqta S. Taştanoğlu oçerk yazıp, «Turizmhaberleri.com» saytında yerleştirdi.
Şevkati emce, ya da Muzıka azretleri ve meni qırımtatarlarnen birinci tanışmam
Serdar Taştanoğlu (Stambul, Türkiye)
I.
Men ayatımnı muzıkasız tasavur etip olamayım. Balalığımdan muzıka diñlemege seve edim, muzıkanı saatlernen diñley edim. Ve meni bütün soylarım, menim içün muzıka, ayatımnıñ ayırılmaz bir qısmı olğanı aqqında bile ediler…
Bir vaqıtları öz tanışımdan nevbeteki ibareni eşitken edim: «Su mecrasını bulur». Bu güzel ifade er kes içün aktualdir. Balalıqtan muzıkanı, tasviriy sanatnı sevgen adam olıp, men başqa saada tasil alıp ve çalışıp, neticede kene de öz yoluma, yani sevgen muzıkama qayttım ve şimdi sevgen zenaatımda çalışam.
Men 15 senelik, insan aqlarını qorçalama saasında çalışıp itibar qazanğan dam olıp, bir kün ayttım özüme: «Endiden soñ, men begengen işimi yapacam, muzıkanen oğraşacam!», dedim. Ayatımnı deñiştirmege qattı qarar aldım ve böyleliknen «Dragos» ansamblni tizdim. Bu adise ayatımda Leylâ ve Mecnunnıñ körüşüvi qadar emiyetli oldı. Niayet men İlhamıma qavuştum! Öz Leylâmnen körüştim!
İnsanlarnı toplap, biz çalışıp başladıq. Bu işte daa yañı adamlar olaraq, bizler pek çoq çalışmağa mecbur olğan edik. Gece – kündüz çalıştıq, ustalığımıznı ilerlettik. Pek ağır edi, amma bizde, taqımımızda er kes añy edi, çalişmasaq iç bir şey olmaycaq edi. Neticeler ise, özlerini bekletmediler, bizlerni çeşit proyektlerge davet etip başladılar.
Tez vaqıtlarda yurt tışı gastrollerimiz başladı. Ve bu seyaatlar devamında men öz özüme böyle sualler berip başladım: «Ne içün Türkiyeden tış yerlerde bizim medeniyetimizni pek az bileler?», «Er kezge özümizni tanıtmaq içün ne yapmaq kerekmiz?», «Men buña ne yapa bilem?». Yurt tışı gastrollerimiz bu suallerge cevap tapmağa yardım etti.
Birinci yurt tışı kontsertimizni bir vaqıt unutmam. Biz Yunanistanğa barğan edik. Kontsertni teşkil etmege bizge Soloniki şeeriniñ başı Yanis Boutaris yardım etti. Men bu çıqışımıznı bir vaqıt unutmam. Seyirciler, bizlerni pek sıcaq qabul ettiler. Kontsert yahşı keçti, biz içün bu pek müim edi.
Dört yıllıq gastrollerimizde 8 memelekette oldıq ve 14 kontsert berdik. Bu tekrarlanmaz bir duygulardır, siz tek tasavur etiñ, öz devletiñi, öz memeleketiñni taqdim etmek ve ecnebiy seyircilerni sevgisini qazanmaq, acayip bir duyğu.
Yurt tışı kontsertlerni bergende, biz maddiy meselesini birinci yerge qoymay edik. Başqa adamlarğa öz medeniyetimizni taqdim etmege ve olarnıñ quvançlı yüzlerini körmege eñ balaban qazançtır. Çünki türkiy medeniyetiniñ bir parçaçığını uzaq yerlerde taqdim etmek ayrı bir zevqtır. Menim içün bu aqiqiy bahttır!
II
Pek meraqlı bir ikâye aytıp bermege isteyim.
Keçken sene avgust ayında biz Bükreşte kontsert berecek edik. Balkanlarğa bir qaç kereler barğan edik, amma Romaniyağa birinci keresi baracaq edik. Pek eyecanlandıq. Bizlerni nasıl qabul etecekler? Bizler anda ne icra eteyik? Bizlerni kim diñlemege kelir eken?, degen sualler raatımıznı boza edi. Men ise, teşkiliy meselelerni çezip başladım. Biz ne icra eteyik dep, Romaniyada yaşağan bir güzel tanışlarıma muracaat ettim, amma belli bir cevap alamadım. Ondan soñ, men bu memeleketni özüm ogrenip başladım, kitaplar, kartalar boyunca o milletniñ medeniyetini, tilini, dinini ogrendim. Bu memelekette kimler ve nasıl halqlar yaşay eken degen sual meraqlandırdı. Özüm içün çoq yañı bir şey ogrendim, ve eñ esası, mında XIX – XX asırlarda icret etken qırımtatarlarnıñ nesilleri yaşağanını bildim. Bunı bilgen soñ, men ne ve nasıl yırlar ve muzıka icra etecegimizni seçip başladım. Er kes kontsertke azırlanıp bşladı.
… 14 noyabr 2015 senesi, bizler Romaniyağa kelip çıqtıq. Çıqışımız yarın edi. Birden qayd etmege isteyim ki, bu memeleket bizlerni öz tabiyatı, qurucılıqları ile ayrette qaldırdı. Kelecek künü, yörulğanımızğa baqmadan, biz sanağa çıqtıq, seyirciler bizlerni yahşı qabul etti, kontsertimizni er kes begene edi.
Nevbet meni hanımım olğan Aysel Taştanoğluna keldi. O «Ey güzel Qırım» yırını icra etti, seyirciler alğışlar qıçırıp başladılar. Yaşlı adamlar köz yaşlarını sile ediler. Men de özümi tutıp olamadım! İnannıñ ki, böyle çıqışlar unutılmay…
Kontsert bitken soñ, yanımızğa bir qaç adam keldi ve öz teşekkürlerini bildirdiler ve Romaniyağa kelmege daa davet ettiler.
Bizler evge qayttıq.
Bir aftadan soñ, Stambulda bulunğan vaqtımızda birisi telefon açtı. Men birden kim olğanını añlamadım, amma bu adam meni körüşivge çağırdı. Körüşkenimizde, bu insan Şevkati Abduraim olğanını añladım. Şevkati Abduraim, Stambulda yaşay edi, amma onıñ Romaniyadaki soyları, oña telefon açıp, kontsrt aqqında aytqanlar ve meni telefon nomeramnı bergenler. Şevkati emce ise, menimnen körüşmege istegen. Kadıköyde körüştik.
Ekinci künü, men elinde tayaçıqnen ve bir ayağına aqsağan bir adamnı maña qarşı kelgenini kördüm. Telefonda sesi genç birisiniñ sesine oşağan edi. Şevkati emce 88 yaşında olıp, ğayet areketli ve tirnekli adam eken.
Körüşüvimiz devamında o maña öz milletiniñ faciası aqqında aytıp berdi ve Bükreşte azırlağan kontsertimiz ve qırımtatar yırları içün teşekkürler bildirdi.
Aysel hanım ise, emceniñ sözlerinen tesirlenip, qavehanede bulunğan erimizde «Ey güzel Qırım» yırını icra etti. Şevkati emce ise, köz yaşlarını silip, balaban memnüniyetliknen diñley edi. Şaşılacaq şey, ne qadar insan öz vatanını seve. Vatanından uzaq yerlerde doğğanına baqmadan, bu insanlar öz yerlerini seve ve oña pek ıntıla ediler. Men olarnıñ bu duyğularına şaşıp qaldım. Bu kerçekten de küçlü bir millet.
Bu körüşüvden soñ, men qırımtatarlar aqqında daa çoq ogrenip başladım. Tarihleri, medeniyetleri, adetlerini ogrenem ve elbette, halq muzıkasını ve yırlarını öz repertuarımızğa kirsetmege tırışam. Belkide böyle yırlarnen, biz yaqınlarda kontsert bererik, amma bu aqta başqa sefer…
Sağlıqlaşqanda, biz Şevkati emcenen quçaqlaştıq. Men oña bu körüşüv içün teşekkürler bildirdim ve baqsam, adamnıñ köz yaşları qurumay. Mına böyle olmaq kerek vatanına olğan sevgi… Bu sevgi endi, çoq yıllardan berli nesilden nesilge keçip kele…
Ve men, başqa birine ketirilgen quvanç, iç bir para miqdarınen ölçenmegenini añladım…
Türkçeden tercime etken Zelfira Şukurciyeva (Qırım, Aqmescit).
