Egerde soñki antropologik ve etnogenetik araştırmalarğa esaslanacaq olsaq, qırımtatarlarnıñ «qanında» episi Avrasiya halqlarından bir parça bar eken.
Tedqiqatlarğa esaslanacaq olsaq, qırımtatarlarnıñ genofondında, goplotipleriniñ (Y hromosomada DNK terkibi) çeşitligi sayısından dünyanıñ maksimumını esaplap çıqqanlarını ayta bilemiz. Aynı böyle netice saçlar ve başqa antropologik araştırmalar da berdi. Bu tedqiqatlarnıñ neticesi olaraq, alimler deyler ki, qırımtatarlar monoetnik gruppağa ayit degiller, olarda bir çoq etnoslarnıñ «qanları» qarışqan.
Bu neticeler yahşı, ya da yaramay olğanına qıymet kesmek olmaz. Ogrenilgen meselede, tek bir şeyni ayta bilemiz, böyle kibi araştırmalar, qırımtatarlarnıñ tarihi ve etnotarihi üstündeki mühtekirliklerni azlaştırılmasına yol aça.
Belkide, böyle tedqiqatlar bizge de, öz baqışlarımıznı, tarihimizni, medeniyetimizni, maneviy dünyamıznı, milliy añımıznı daa yahşı añlamğa yardım eter.
Meselâ, ne içün bizler, etnos olara, diger halqlar arasında öyle qolay adaptatsiya olamız? Tez alışamız ve işke kirişemiz, bu misaller, bizim XX asırdaki tarihimizde yahşı körüne. Orta Asiyada yaşap, biz bir çoq şarq adetlerini ve degerliklerini qabul ettik. Bunı Qırımğa avdet olğan soñ añlap başladıq, meselâ sürgünlikte Samarqand, Taşkent, Ferğana ve başqa yerlerde yaşağan qırımtatarlar biri birinden bile farq etip başladılar. Krasnodar ve Qazahistandan kelgenler de ğayet ayırılıp tura ediler. Ebet yüz fayiz dep olamam, amma meselâ, Samarqandtan kelgenler atik, dep, taşkentliler – sakin, ferğanalılar ise, açıqköz, becerikli, dep esaplana ediler. Krasnodardan kelgenlerge ise, azimkârlı dey ediler.
Bu saada içtimayi araştırmalarda keçirmege mümkün. Çünki bizim millet öz menligini tapmağa er vaqıt ıntıla ve elde etken şeyni soñ, çoq vaqıt saqlay.
Qırımda biz ğayırdan bir millet olaraq toplanamız ve regional gruppalarğa ayırılıp başlaymız. Meselâ, bağçasaraylı ve sudaqlı gruppaları endi belli oldı, sırada aqmescitliler tura, olardan soñ başqaları da. Ondan da başqa, çöl yaqlı, yalı boylu, orta yolaq kibi, ayrıntılarımızda ğayırdan tiklene.
Tekrarlayım, bu meselelerini yahşı, ya da yaramay olğanına qıymet kesmek olmaz. «Sürgünlük — Avdet», dep adlandırğan zamanımıznı böyle tasvir ete bilemiz: 1) qısımlarğa bölünüv; 2). Qısımlarğa bölüngen alda yaşamaq; 3). Birleşmek. Ve endiden soñ, etnos soñuna qadar şekillenmesi içün, eki – üç nesil yaşaycaq qadar vaqıt kerek.
Çünki bizler bir birimizge alışmaq kerekmiz, adetlerimizni, degerliklerimizni biri – birimizge uydurmaq kerekmiz.
Bu zaman içinde bizge milliy añımıznı, yani qırımtatar olğanımıznı qaviyleştirmek kerek, ondan soñ ise, şive, şeer ve başqa farqlılıqlarnı köz ögüne almamız mümkün. Şimdiki vaqıtta ise, böyle meselelerni yerine ketirmek ğayet qıyındır. Çünki globolizatsiya meselesi ve millet içinde peyda olğan gruppa meraqları peyda olıp başladı.
Amma yuqarıda aytıp keçken, «qanlarımız» çeşitligine nazar taşlasaq, bizler tez alışqan, özüne qabul etken ve ayrılmağa ıntılmağan halqlardan olğanımıznı ayta bilemiz, bu da quvandırğan meselelerden biridir.
Nuzet Ali
Müellifniñ tüşünceleri, muarririyet fikirinen farqlı olması mümkün
İçtimaiy ağlarda Facebook, Vkontakte, Odnoklassniki saifelerimizge, bunen beraber, Telegramda kanalımızğa qoşulıñız ve eñ aktual ve meraqlı malümatlardan haberdar oluñız.
