Aceba, Qırım sakinleri bir daa Rusiyege quoşulmaq içün rey berer edilermi? Yarımadanıñ qaytqanından soñ, üç buçuq yıl keçti, ve şimdi böyle sual addiy şekilde berip olamazsıñ, çünki cevabı cezalaycı ola bile. Devletniñ birdemligi meselesini şübe altına qoyğan ibareler içün, Rusiyede beş yıl apiske oturmağa mümkün.
Eger bir de bir insan, bugünki künde Qırımda olğan keyfiyetlerni bilmege istese, berecek sualini yahşı tüşünip ve tizip bermek kerek, çünki onıñ bergen sualinden yanındaki adamnıñ cevabı da bağlı. Qoyulğan sualge güzel cevap bereyim, dep özüni oñaytsız alda qaldıra bile. Böyle al çeşit meseleler boyunca ola bile. Onıñ içün, baarde Şarqiy Avropanı ögrengen Merkez (Zois), Qırımdaki rus işdaşlarınen birlikte cemat içinde sorğu keçirgende, eger bir daa referendum keçirilse, qırımlılar ne içün reyberecekleri aqqında sualler qoymadı. Bu sual yerine olar, 2014 senesiniñ mart ayındaki kibi rey bereceksiñizmi, dep soradılar. Ve elbetteki, böyle sualden soñ, 79 % sorğuda iştirak etkenler müsbet cevap berecekler. Bu ise, Rusiyege qoşulmaq meselesi tarafdarları çoqluqta olğanlarını köstere. Amma, bu neticeler, bir qaç yıl evelsi olğan 96, 8% bayağı azdır.
Bu neytral şekilde qoyulğan sualge qırımtatarlarnıñ cevapları, onı ne qadar problemli bir sual olğanını kösteredir. Soralğanlarnıñ yarısından çoqu «cevap bermekten tutulam», ya da «men cevap bermege istemeyim», dep ayttılar.
Şaşılacaq şey, Rusiye qoşuluvına qol tutqanlarnıñ çoqluq seviyesi başqa eki sualge olğan cevaplarnen sıqı bağlıdır: 80% sorğuğa çekilgenler Qırımda yanma – yan, dostluq içinde çeşit milletler yaşay, dep cevaplanıp, Meclisni «ekstremistik teşkilât», dep qabul etilgenini dğru sayalar. 20% insanlar ise, eki sualge de qarama qarşı cevaplar berip, özlerini qırımtatarı, ya da ukrainliler olğanlarını aytalar. Qırımtatarlarnıñ 73%, Meclisniñ yasaqlanğanını doğru degildir, dep tüşüneler.
Yarımadada qırımtatarlarnıñ sayısı, Rusiyege qoşulmazdan evel, ve qoşulğandan soñ, pek deñişmedi. O zamanda da, şimdi de 12% yaqın, ukrainlim degenlerniñ sayısı ise, pek azlaştı: 2001 senesi olar 24 % ediler, Rusiye akimiyeti keçirgen birinci yazuvdan soñ ise, 15%, Zois keçirgen soravlardan soñ, tek 7, 5 % insan ukrain olğanını ayttı. Zoisniñ müdiri Gvendolin Zasse (Gwendolyn Sasse), böyle azlaşmağa bir qaç sebep olğanını añlata: birincisi – bu etnik ukrainlilerni Qırımdan ketmesi, çatışmalar olğan Şarqiy Ukrainadan qaçaqlarnıñ çoqlaşması ve siyasiy iklim sebebinden öz fikirlerni deñiştirgenler olğanı, deydir. Ruslarnıñ sayısı da pek çoq artmadı – 2001 senesi, olar 60% teşkil ete ediler, Zois keçirgen soravlarda ise ruslar 68% teşkil etkendirler.
Böyleliknen, Qırım sakinlerniñ 8% özüni em rus, em ukrain, dep saya, yani özlerini, evelki yazuvlarda olmağan milletke mensüp olğanlarnı bildireler.
Şimdi, Qırımnı Rusiyege mensüp olğanı ne qadar küçlü is etile, degen sualge, tek vastalı neticeler ala bilemiz. 6% az insan Rusiyeni öz «evi», dep esaplay, 27% — öz «evi», dep Qırımnı esaplay, 63% içün ise, Qırım tek «yaşağan yeridir». Tabiy ki, Ukrainanı öz «evim», dep tek 1% insan aytqandır. Suallerge berilgen cevaplardan, insanlarnıñ evelleri olğan regional kimlikleri daa çoq qıymetli olğandır: 40% yaqın insan, olıp keçken adiseler neticesinde, olarnıñ Qırım sakinleri olaraq kimmlikleri daa qaviyleşkendir, dep bildireler. Zoisnıñ müdiri Gvendolin Zasse, tahmin etkenine köre, böyle cevaplar siyasiy kerçeklikten «qaçmaq»tır. Soravda iştirak etkenleriniñ 88% ayrı Qırım kimligi olğanını ve onıñ içine etnik gruppalar kirgenine eminler.
Ukraina ne içün Qırımnı ğaip etkendir, sualine, soravda iştirak etken bütün millet vekilleri aynı cevap bergendirler: em qırımtatarlar, em de başqa millet vekilleriniñ yarısından çoqu, esas sebep – Ukrainanıñ çoq yıllar devamında yarımadanı ihmal etmesindedir. Aynı böyle malümat, Rusiye prezidenti yanında bulunğan insan aqları boyunca Şuranıñ esabatında kösterile. Bu esabat 2014 senesiniñ mayıs ayında, abaylamadan derc etilgendir. Bu vesiqada «bütün soravda iştirak etken mütehassıslar ve sakinlerniñ» fikirine köre, referendumda tek 30% — 50% (resmiy olaraq 83%) qadar insan iştirak etkendirler, dep aytıla. Rusiyege qoşulmaq içün ise, 50% — 60% (resmiy olaraq 96, 8%) adam rey bergendir, dep aytıla. «Qırım sakinleri Rusiye ile qoşuluvğa degil de, ükümette, Viktor Yanukoviç ketirgen donetsk aydutlarınıñ zulumlıqlarına qarşı rey bergendirler», dep aytıla esabatta. Zoisnıñ sorav neticelerine köre, Qırım sakinleriniñ Rusiye devlet idarelerine işançları pek çoqtır, amma yerli memuriyetlerge kimse inanmay. Regional kimlikniñ daa çoqlaşmasına, yarımadanıñ tecrit etilüvi tesir etedir.
Raynhard FEZER, Frankfurter Allgemeine Zeitung, Germaniya
Qaynaq: http://inosmi.ru
Rosbalt
