Ана тили дерслери. 1 «Селям алейкум»

30.09.201923:01

Сайгъылы окъуйыджылар! Бугуньден итибарен биз «Тувгъан тилимиз» адлы янъы рубрика ачамыз. Онда тележурналист Тамила Абдувелиеванынъ тиль огренеяткъанлар ичюн махсус азырлагъан яйынламалары дердж олунаджакъ. Догърусыны айтмалы, бу рубриканы башламаздан эвель белли бир дереджеде шубелер ичинде эдик. Аджеба, башындан сонъунадже ана тильде чыкъып, метнлерде азмы-чокъмы муреккеп сёзлерни ишлеткен, умумен, азырлыгъы олгъан окъуйыджыгъа къарарлаштырылгъан газетада бойле саде шейлерни анълаткъан макъалелерни басмакънынъ аджети бар экенми, деп тюшюндик. Бир чокъ фааллеримизнен акъыл таныштыкъ. Нетиджеде тувгъан тилимизнинъ бугуньки мушкюль вазиетини, чокътан-чокъ къырымтатарлар тильни пек зайыф бильгенлерини козь огюне аларакъ, тильни бильгенлер тиль бильмегенлерни окъумагъа, огренмеге джоштурырлар, деген къараргъа кельдик. Эминмиз, бу дерслер тильни керчектен огренмеге истегенлер ичюн ярдымджы олур.

Тамила Абдувелиева

  1. «Селям алейкум»

Эки я да экиден зияде адам корюшкенде, оларнынъ ильк сёзлери, эльбет де, селямлашувдан башлана. Инсаннынъ селям берювине бакъып, иште, шу адамгъа къыймет кесиле ве онынъ табиаты, медениетлиги акъкъында чокъ шейлер белли ола. Сыр дегиль ки, хусусан яшларымыз корюшкенде тахминен бойле селямлашалар:

– Селям!

 – Селямчик! Не яптынъ?

 – Яхшы. Чалышам.  Нормально, вообщем.

 – Чё-то, чокътан корюнмейсинъ?

 – Иш чокъ. Туда-сюда чапкъалайым, иште.

– Айда, давай. Даа корюширмиз. Кель, отурышайыкъ. Встретиться керек…

Эки адам расткелишсе, оларнынъ бириси, яшча олгъан сою, дигерине «Селям алейкум», деп мураджаат этмели. Экинджиси исе «Селям», «селямчик» дегиль де, мытлакъа «Алейкум селям» деп, джевап къайтармалы. Эм  де къатиен бойле шекиль олмалы. «Селям алейкум» ибаресине кене де текрар «Селям алейкум» деп джевап къайтармакъ. – буюк янълыштыр. «Селям» –  чокъ къадимий сёздир. Мукъаддес китабымыз Къуран-ы Керимде де бу сёзни расткетирип, о: «Сизге тынчлыкъ, аманлыкъ тилейим» деген мана бергенини билемиз. Асылында селямлашув адети эр бир халкъта артыкъ белли бир къаиделерге чевирильди. Амма «селям алейкум»ны ал-азырда, хусусан, къартларымыздан тек селямлашкъанда дегиль де,  сагълышкъанларда да эшитмек мумкюн. Базыда «Сизни корьген, бей олсун – корьгенимден де мужде олсун!» – деген сёзлер айтыла. Яни къаршынъызда тургъан адамны расткетиргенинъизден мемнюн олгъаныныъызны ве къуванч дуйгъусыны ис эткенинъизни косьтересинъиз. «Селям алейкум»дан гъайры, даа «мераба» келимеси къулланыла. Къырымтатар олмагъан ве дигер миллетлерге аит инсанлар да, иште, бу сёзлерни къулланалар. Бу  да селям бермекнинъ бир шекилидир. Амма сонъки вакъытта бу «мераба» сёзю чокъусы алларда яшлар арасында къулланыла ве «Здравствуй! Приветствую тебя!» манасында ишлетиле.

Мусафирликке кельген инсан да биринджи олып: «Селям алейкум!» деп кире. Эв саиби онъа мытлакъа: «Алейкум селям! Буюрынъыз! Хош сефагъа кельдинъиз! Бугунь къысметим буюк – эвиме мусафир кельди!» – деген сёзлер иле къаршылымакъта. Тамам бойле шекильдеки селямлашув – халкъымызнынъ икметли адетлеринден биридир.

«Селям алейкум» ибареси иле даа бир эфсане багълы.  Муджизели улькеде, сачлары ап-акъ олгъан, козьлери буюк икмет иле парылдагъан тылсымджы къарт яшагъан. Куньлерден бир кунь онъа пек киббар, талапкяр ве даима озюни акълы сайгъан бир йигит келе ве селям бермеден, бирден оны меракъландыргъан меселеге кече. Дюньянынъ бутюн зийнетлерининъ, байлыкъларнынъ бир къысымыны сорай ве буюк зенгинликнинъ саиби олмакъ истей. Къарт башыны саллап, онынъ риджасыны ерине кетирмеге сёз бере, амма бу ёлда оны чокъ маниалар ве къыйынлыкълар беклегенини айта. Йигит исе: «Мен ич бир шейден къоркъмайым», дие  узун ве телюкели ёлгъа чыкъа. О, кендисини мелеклер къорчалайджакъ, деп беллей. Бельки, ойле де олур эди, амма онынъ этрафындаки мелеклер ве тылсымджы джынлар бири-дигерине: «Бакъ, ишини селям бермезден  башлады. Урьметсизлик косьтерди!» – деп,  хабер бергенлер. Ве дюньянынъ байлыгъынынъ къапыларыны ачмайып, оны арзусындан  узакълаштыралар. «Селям алейкум» сёз ибаресининъ эмиети, эльбет де, къоджамандыр.

Фото аватара

Автор: Редакция Avdet

Редакция AVDET