Ана тили дерслери. 9. «Бет» сёзюнинъ талили

29.11.201922:53

Сайгъылы окъуйыджылар! «Тувгъан тилимиз» рубриканы девам этемиз. Тележурналист Тамила Абдувелиеванынъ тиль огренеяткъанлар ичюн махсус азырлагъан яйынламалары дердж олуна. Догърусыны айтмалы, бу рубриканы башламаздан эвель белли бир дереджеде шубелер ичинде эдик. Аджеба, башындан сонъунадже ана тильде чыкъып, метинлерде азмы-чокъмы муреккеп сёзлерни ишлеткен, умумен, азырлыгъы олгъан окъуйыджыгъа къарарлаштырылгъан газетада бойле саде шейлерни анълаткъан макъалелерни басмакънынъ аджети бар экенми, деп тюшюндик. Бир чокъ фааллеримизнен акъыл таныштыкъ. Нетиджеде тувгъан тилимизнинъ бугуньки мушкюль вазиетини, чокътан-чокъ къырымтатарлар тильни пек зайыф бильгенлерини козь огюне аларакъ, тильни бильгенлер тиль бильмегенлерни окъумагъа, огренмеге джоштурырлар, деген къараргъа кельдик. Эминмиз, бу дерслер тильни керчектен огренмеге истегенлер ичюн ярдымджы олур.

«Бет» сёзюнинъ талили

Энди исе мен сизге  меракълы бир сёз ве онынъ иле багълы чешит шекиллер талилини теклиф этмеге истейим. Бойле сёзлернинъ бири – «бет» сёзюдир.  Ич шубе ёкъ ки, сиз бу сёзни, эльбет, билесинъиз. Лякин онынъ даа бир къач манадашы яни синонимлери бар ки, оларны къулланып, чешит маналарны ифаде этмек мумкюн.

Бойледже, «бет». «Бет» сёзюнден гъайры, даа «юзь», «чере», «бенъз», «сыма» да демек мумкюн. Мисаль оларакъ, «Гульсюмнинъ юзюнде, ниает, тебессюм пейда олды».  «Эльмазнынъ бенъзи солукъ, бир шей кедерлете, гъалиба».  «Бу адамны бир ерде корьдим, бет-сымасы таныштыр» ве иляхре.  «Чере» сёзю исе шимди сийрек къулланылгъан бир сёз олып, оны эсасен, бундан баягъы эвель яратылгъан эдебиятта расткетирмек мумкюн. Эбет, бу сёз къулланувдан тамимиле чыкъты, демем, чюнки семетдешлеримиз арасында «чере» келимесини  шимди ишлеткенлер тап о къадар аз дегиль. Бойле мананы анълаткъан даа «чырай» деген сёз де бардыр. Амма «чырай»  — там манада «бет» дегиль. О абстракт манада къулланылып кельмекте. «Муневер онынъ эвине бу къадын киргенини корьгенинен ачувланып бир чырай сытты!». Демек, корюне ки, бу ерде «чырай» «выражение лица» деген мананы бере.

Бундан да башкъа, «бет»нинъ даа бир меракълы манасы мевджут. О, «тараф» манасында да ишлетиле. «Биз чёль беттенмиз», я да » Решат дженюп бетке чевирильди» демек мумкюн. Эльбет, «тараф» акъкъында айтыр экенмиз, онъа манаджа якъын олгъан «таба» келимесини де анъмалымыз. Мисаль ичюн, «Диляра башкъаларына  да отурмагъа ер къалмасы ичюн манъа таба чекильди «.  Иште, «тараф», «таба», «бет» – бу учь сёзнинъ эписи айны бир мананы ифаделей.

Амма бу ерде бир шейни акъылда тутмалы: бет – бетлигиндже къала, амма «бетсиз» келимесине расткельсенъиз, билинъиз ки, бу сёзнинъ манасы бус-бутюн башкъадыр. «Бетсиз адам» – утанмагъа бильмеген, ар-намуссыз, инсафсыз адамдыр.

ЛУГЪАТ:

Бет, юзь, чере, бенъз, сыма – лицо
Бет, тараф, таба – сторона

1 дерс2 дерс,3 дерс,4 дерс5 дерс
6 дерс
7 дерс
8 дерс

Фото аватара

Автор: Редакция Avdet

Редакция AVDET