Къырылгъан юрек

23.01.202118:25

Сеитхалиль къартбаба газетаны элинде тутып, башында бийлеген тюрлю ой-тюшюнджелерни тертипке кетирмек истегинен ич де ашыкъмадан, элиндеки таячыгъынен ерге таяна-таяна, арада-бир озь башына сомурданаракъ эвине кет­мекте. Сексен яшыны толдургъан къартбабанынъ узун омюр ёлу, кечмиштеки агъыр йыллар козю огюнде насылдыр филь­мнинъ левхалары киби бирер-бирер джанланалар. Орталыкъта юзь берген вакъиалар юрегини сыкъа, сонъсыз къай­гъылар багърыны якъа. Артыкъ ич бир шей – кунешнинъ сачкъан алтын нурлары да, баарьде ачылгъан тазе гуллер де юрегине теселли бералмай. Бирден Сеитхалиль къартбаба элиндеки газетагъа бакъып, оны даа да къатты сыкъты – энди эвине де келип чыкъты.

– Ниает, кельдинъми, баба? Мен белледим ёлда кеткенде йыкъылып къалдынъ, – деп мырылданды огълу бабасыны босагъада корип. – Я бу не? Кене сенинъ татар газетала­рынъмы? Олгъан акъчаны бошуна масраф этесинъ…

Сеитхалиль къартбаба огълунынъ гъафиль козьлерине бакъып, эеджанлангъан алда:

– Бугунь джума, намазны къалдырмакъ олмай. Билесинъ де, керек олса, эки дегиль, он километр къадар джаяв кетерим, Аллахнынъ истеги олса, ёлда къалмакъ бир шей дегиль, амма джамиге илле бармакъ эр бир мусульманнынъ боюн-борджу­дыр. Бу газета исе… – къарт адам агъыр кокюс кечирди… – Бу газета тилимизни сакълап къалды, онынъ къадрини окъу­гъан адам билир.

Медиевлернинъ къорантасы Къырымгъа 2000 сенеси къайтып кельди. Бундан эвель Озьбекистанда яшагъан къо­рантанынъ эви де, къазанчлары да буюк эди. Къорантада ватанперверлик бар – амма эписинде дегиль. Тек Сеитхалиль къартбаба ве онынъ омюр аркъадашы Назмие апте фикир ве тюшюнджелерде эп Къырым давасынен яшайлар. Оларнынъ огълу Джафер исе Къырымгъа кочьмектен не къадар баш тартса да, бабасы озь сёзюнде о къадар да даа къатты тура эди. Ниает, Джафер Къырымда ана-бабасындан айры яшайджагъына эмин олгъан сонъ, бираз йымшады, ахыр сонъу кочь­меге де разы олды.

Юдже Раббимиз миннетдар олмагъан къулларыны севмей дейлер. Къырымда Джафер ана-бабасына, истегенлери киби, деделерден къалма эски кой эвчигини сатын алды. Озю исе аилесинен пайтахтта ерлешти. Бойле этип бир-эки йыл сюрди. Амма, баш язысыны козь корер – ярымадада яхшы башлагъан бизнеси кет-кете толусынен батты. Ве о ана-баба­сынынъ янына къайтмагъа меджбур олды.

Назмие къартана эр вакъыт олгъаны киби акъайына онъ­айтлы отурмагъа ярдым этип, ичмеге де бир бардакъ сув кетирди.

– Газетада не язалар шу? – деп сорады о яваштан.

– Даа бильмейим, – джевапланды Сеитхалиль агъа, – кене Украина – Русие, Русие – Къырым мунасебетлери акъкъында олса керек.

– Э, шимди хаберлерде кене Къырымнынъ Русиеге къошу­ладжагъыны айттылар. Шундан сонъ не оладжакъ алымыз?

– Не вакъыт о мемлекеттен яхшылыкъ корьдик де, шимди кореджекмиз…

– Энъ эсасы Ватандамыз, деделеримизнинъ топрагъында, бизге бирев бир шей десе де, акъикъат бизим тарафымызда.

– Сизинъ акъикъатынъыз кимсеге керекмей, – деп кестирди одагъа кирген Джафер, – Русие аскерлери Къы­рымда юре, орталыкъны басып алдылар. Демек яхшы бир шей олмайджакъ. Сонъки вакъиалар биз кимсеге керек олма­гъанымызны косьтерди. Мындан кетмек керек, весселям.

Бир къач айнынъ ичинде ильк кере Сеитхалиль къартбаба озь огълунынъ сёзлерине даянамады. Элиндеки бардакъны шап этип маса устюне къойды.

– Сус, агъзынъны къапат! – деди о ве одасына кетти.

– Айтма ойле, огълум. Биз мындан къайда кетеджекмиз? Бу бизим топрагъымыз, – агълап башлады Назмие къартана.

– Бу топракъ тек сёзде сизинъ топрагъынъыз. Керчекни айтаджакъ олсакъ, оны къырымтатарларгъа кимсе багъыш­ламады ве багъышламайджакъ! Пек къыйметлидир бу ер. Сизинъ айткъан урф-адетлер, аньанелер кимсеге керекмей. Яшларгъа бакъынъыз. Олар бу акъта тюшюнелер деп беллей­сизми? Энди эр кес озюни къуртармакъ пешинде.

– Амма, огълум…

– Референдумдан сонъ, бесе-белли, Къырым Русиеге къо­шулыр, демек мындан кетеджекмиз!

Бутюн гедже Сеитхалиль къартбаба козь юмып оламады. Онынъ акълына чешит тюрлю фикирлер, де Джафернинъ инели сёзлери, де севимли денъизи келе эди. Къайгъы исе буюк къасыргъа киби юрекни къаплап, оны даа кучьлюдже сыкъа эди.

Бир къач куньден сонъ референдум нетиджелери бутюн дюньягъа илян этильди. Къырым башкъа къолгъа тюшти. Иш иштен кечти, Аллахнынъ имтианы, лячаре…

Медиевлернинъ эвинде ич кимсе лаф этмеге истемей эди. Къартлар бири-бирине бакъып, огълу чыкъараджакъ укюмини мына-мына эшитмеге азырлана эдилер. Бир кунь Назмие къартана тикиш ишлеринен огърашкъанда, озюни ярамай дуйды, юзю акъ кесильди. Келинлери Сафие сессиз-солукъсыз одадан чыкъып, онынъ эр кунь ичтиги иляджла­рыны кетирди. Къартий яваш-яваш озюне кельди.

Экинджи куню Сеитхалиль къартбаба огълунынъ ёлгъа джиддий азырлангъаныны корип, онъа: «Буны япма, огълум, мени тамырларымдан айырма, бунъа даянамам», – деген киби бакъты. Шу дакъкъасы Аллахкъа ялварып, эллерини котерди: «Яраббим, бизни бу белялардан къорчала…» – деди. Джафер буны абайлап, озюни къолайсыз дуйып, бирине теле­фон ачаджакъ киби тез-тез одадан чыкъты.

– Къартбаба, я не ичюн битам агълай, сизинъ де кей­финъиз ёкъ? Эр ерде Къырым Русиеге къошулды дейлер? Не ичюн бойле ола? – деп сорады он яшындаки Азиз.

– Шимди мен санъа рухен кучьлю, адалетли, ич бир шей­ден къоркъмагъан къырымтатар халкъымыз акъкъында икяе этерим, – деп кошеде тургъан патифонгъа якъынлашты Сеитхалиль къартбаба. Эски халкъ аваларынынъ пластинка­сыны къойып, торуныны тизлерине отуртты ве Къырым хан­лыгъы, джесюр къараманларымыз, эрбаплармыз, дженк, сюр­гюнлик, авдет, миллий арекет акъкъында бирер-бирер гъурур ве эфкярнен айтмагъа башлады.

Эртеси куню Джафер эвге келип, аджымасыз хаберни илян этти. Къарар алынды. Аиле эр шейни быракъып, севимли Ватанны терк этмели. Къырымнен йылларджа багълагъан къавий йипни бир кереден узюп атмакъ керек.

– Беклемеге олмай, чюнки ёллар къапатыла. Ярын не оладжагъы белли дегиль, – деди Джафер.

Сеитхалиль къартбаба пенджереге бакъты. Козюне деде­синден къалгъан эски дут тереги илишти. О, еринден сычрап таячыгъынен салламагъа башлады:

– Олмаз! Мен мындан кетмейджегим! Халкъымнынъ башына кельгени ич бир акъылгъа сыгъмаз, ич бир китапта язылмаз! Эдждатларнынъ шаны ичюн, оларнынъ ады ичюн мен мында къаладжагъым. Бу ерлернинъ бекчиси оладжа­гъым! Бу ярымадада сонъки къырымтатар олып къалсам биле, кетмем! Билем, сен Къырымны ич бир вакъыт севмеген эдинъ, онынъ къыйметини билемединъ. Бунда мен къабаатлым… Языкъ, юрегинъе Ватан севгисини ашлап оламадым. Амма насыл олса, не олса да, бу меним Ватаным! – Къарт адам таягъына къавийдже таянды. – Сен бизни къалдыр. Биз санъа арткъач юк оламыз. Эпимиз буны билемиз. Озюнъни къый­нама. Бар, даа яхшы аят ёлуны тап. Мен исе озь ёлумны чокътан таптым. Мекяным мында. Мында сонъки нефесимни алмакъ истейим. Бу босагъамдан сонъки адымны атмакъ истейим… бу чешмеден сонъки сув ютумыны ичмек истейим… – къартбаба даа бир шей айтаджакъ эди, амма шу дакъкъа онынъ юрегине санки пычакъ урулды. Эллерини кокюсине басып: «Аллахым», – деп тыныкъ сеснен ах чекип, ерге серильди.

Ава булутлы куньден эписи Сеитхалиль къартбабанынъ ятагъы янында топлашып, экимни дикъкъатнен динълей эди.

– Сизге шимди къасеветленмеге олмай, къартбаба, – яваштан деди эким. Инфаркт… пек чокъ кучюнъизни алды. Шимди тек раатлыкъ керек, чокъча ятмакъ керек… Къарт не дейджегини бильмей, башыны диваргъа чевирди.

Джафернинъ юзюне де къара булутлар тюшти. Кочьмек меселеси бир къач афтагъа четке чекилип, планларыны боза эди. Амма оладжагъа чаре олмаз.

Сафие саба эрте къартларны къавеге чагъырды, амма олардан сес-солукъ кельмеди. Джафернинъ ачувы чыкъты. Акълына бабасы кене форсалана, инатлыкъ эте деген фикир кельди. Бирден къартларнынъ одасына ашыкъты. Къапыны къакъты, амма кене джевап кельмеди. Джафер къапыны ите­рек ачты ве ичери кирди. Анда исе Сеитхалиль къартбаба Назмие къартананынъ янында отурып, сессиздже аджджы козьяшлар тёке эди. Танъда ихтияр къадыннынъ юреги урув­дан токътады…

Медиевлернинъ башына даа бир мусибет тюшти.

Бир къач куньден ава инанылмаз дереджеде хош эди. Къушчыкълар чивильдешмекте, укюмран баарь озюни къы­раличе киби дуя. Этрафкъа озь шавлелерини сача, ешиллике ешиллик, гузелликке гузеллик багъышламакъта. Тереклер­нинъ бюрлери де янъы мевсимни селямламагъа азырлана. Амма ава не къадар тырышса да, бу баарь Къырым ичюн, энъ-эвеля къырымтатарлар ичюн ич те хош дегиль эди. Янъы акимиет ве аятнен разы олмагъан къоранталар озь эвлерини ташлап, янъы ерде озюне мескен къыдырмагъа кете эдилер. Базылары къайтмакъ умютлеринен, базылары исе артыкъ умют багъламадан ёлгъа чыкъалар.

Мерхуменинъ едиси кечкен сонъ Медиевлер эвининъ огюнде юк машиналар токъталды. Эшьялар аджеле-аджеле джыйыла, машиналаргъа юклене. Ватанда сонъки дакъкъалар. Ватаннен ведалашув аньлери. Сеитхалиль къартбаба омюр аркъадашы ольген сонъ, умюттен кесильди, санки сонъки таянчыны джойгъан. Онынъ да джаны дерсинъ бир ерлерге учып кетти. Догъмуш эвинден эбедий айырыла. О, терен кокюс кечирип, тувгъан азбарны кене айланып чыкъма­гъа истеди.

– Багъышла мени, – деди ниает Сеитхалиль къартбаба эвине бакъып, – энди не къалып, не де сени къуртарып олам. Мен сёзюмде туралмадым. Билем. Амма мен къырылдым, бинъ парчаларгъа болюндим, бу парчалар ерге тюшип ёкъ олды.

Къаршыдаки эв эр шейни анълагъан киби тенха тура эди. Диварларына тюшкен кольгелер дерсинъ оларны козьяшлар­дан сакълай эди. «Мен билем, эвим, биз олмагъанда хорлукъ чектинъ, амма эр шейге къатландынъ, бизни беклединъ. Сонъра кене биз ичюн озь къапыларынъны гъурурнен ачтынъ. Биз исе кене кетемиз – къайда ёл тутамыз… манъа эпси бир. Джаным мында къала. Умют этем бир кунь джеседим бу топракъта комюлир…

– Къартбаба, къартбаба, – тез-тез чапып кельген кичкене Азиз къартнынъ фикирлерни кести, – сени бабам чагъыра, биз кетмек керекмиз.

Сеитхалиль торуныны къучакълады ве кене окюр-окюр агъ­ламагъа башлады.

– Къартбаба, – яваштан фысылдады торуны, – сен агъ­лама, меним бир планым бар. Мен балабан олсам, мында къайтырым. Эвимизге де козь-къулакъ олурым. Тек сен шимди бабама буны айтма, мен башта осьмек кереким.

Азиз джесарет ве эминликнен толу къаверенки козьле­рини Сеитхалиль къартбабасына тикледи, къулагъына якъын­лашып: «Биз адымызны сакъламасакъ, оны ким сакълар?!» – деп къартбабасынынъ къолуны тутты.

Машиналар ёлгъа чыкъты. Орталыкъ исе энъ самимий, энъ сыджакъ ве аэнкли бала умюди ве ишанчынен толды.

Севиль КАРАШАЕВА

Фото аватара

Автор: Редакция Avdet

Редакция AVDET