«Танъ йылдызы» акъкъында

29.06.20218:58

Бу йыр эки яшнынъ бири-бирине олгъан ашкъ атешине, васыл-корюшювине багъышлангъаныны бильсек де, лякин вакъиа не ерде, Къырымнынъ анги коюнде юзь бергенини бильмеймиз. Истек деген шей эр сырны ачмагъа ярдым эте. Мен де (бестекяр олмасам да) бу халкъ йырынынъ изине чокътан тюшкеним себебинден, «тедкъикъатымнынъ» ардыны узьмей, яшы буюк нураний ихтиярларымызгъа хитап эте-эте, ниает, тапмаджанынъ тапыны тапмакъ къысмет олды.

Багъчасарай шеэрининъ Фрунзе сокъагъында 77-нджи эвде аджайип бир инсан яшай. О, 1924 сенеси Юкъары Къаралез коюнде Абдухаликъ агъа ве Мерзие-Шерфенинъ муаббет къорантасында къасым (ноябрь) айынынъ 8-нде тонгъуч огълан оларакъ ярыкъ дюньягъа келе. Иште, «сорай-сорай Истанбулны да тапарсынъ» дегенлери киби, мен талий укюмине бинаен инсаниетли, алчакъ гонъюлли, къонушмагъа севген бу ихтиярнынъ эвинде мусафир олгъан кунюм, бир фильджан къаведен сонъ, «лаф лафны, лаф да дертлерни ачар», деп къальбимдеки «саз телини» черткенимнен, къонакъбайнынъ козьлеринде йылдызлар хоран тепип, чырайы да Чатырдагънынъ тёпесине котерильген кунеш киби рушенленди…

– Мен бу йырнынъ тарихыны рахметли Абдухаликъ бабамдан балалыкъ чагъымда эшиткен эдим, – деп икяесини башлады къарт. – Бу йыр пек эски заманларда Багъчасарайнынъ Шули коюнде (шимди кельмешеклер бу койни озьджесине Терновка деп адландыргъанлар) догъгъан. Ильк-эвеля, йырнынъ метинини козьден кечирейик.

Танъ йылдызы парылдай,
Эп юрек агълай.
Айрылмакъта козюм ёкътыр,
Назлы Лейлям, яр.

Эки яш ана-бабадан, эль-алемден гизли корюшип башлай. Корюшкен сайын оларнынъ юреклеринде туташкъан севги алеви оларны бири-бирине къавуштыра. Ойле къавуштыра ки, айрылмакъ олюмден бетер олып дуюла…

Бир алманы болейик,
Эки этейик.
Эгер гонъюль бир олса,
Юр берабер кетейик.

Сен тишлеген алманы
Мен де тишлейим.
Сен олмагъан ерлерде
Мен не ишлейим?

Гизли корюшювлери эп сыкълаша. Диварларнынъ да къулакълары ола, дейлер. О заманларда намус олюмден де кучьлю олгъан. Ана-бабанынъ разылыгъы олмадан, не йигит, не де къызгъа корюшмек, ис-дуйгъуларынен пайлашмакъ къатиен ясакъ олгъан. Йигитке келишкен къызны ана-баба сайлай, къызгъа да ляйыкъ киевни кене ана-баба сайлай. Мадем ки, олар адамларны эйидже бильгенлер, несиль-тамыры къайдан башлангъаныны, сагълам я да зайыф тарафларыны, къусурларыны яхшы бильгенлер. Бу себептен олса керек, о заманларда айрылыкълар олмагъан, десек де оладжакъ.

Тёгерек йылдыз тёпемде,
Ай къаршымда, яр.
Тюрлю-тюрлю мусибетлер
Бар башымда, яр.

Эбет, урф-адетни, намус сынъырларыны бозгъан яшларнынъ башында чешит-чешит мусибетлер олмасы табиий алдыр. Къыскъасы, куньлерден бир кунь йигитнинъ ана-бабасы аджеле бир ишнен эвден кетелер. Фырсаттан файдалангъан йигит севгилисини эвлерине давет эте. Къыз озюни эльге алып оламай. Къальбини сарып алгъан дуйгъулар акъыл-ферасеттен, ахлякъ черчивесинден устюн келе. Къыз корюшювге ашыкъа. О куню йигит дердининъ дерманыны тапа ве джандан севген яресини эвлерине ёлламай. Шай этип, ёсмасынен танъны къаршылай…

Сырнынъ перделери ачыла. Къызнынъ татасы ишнинъ асылыны бильген сонъ, къардашына: «Сен бизни алем маскъарасы эттинъ. Бойле гунях ишлегендже, озюнъни къуюгъа аткъанынъ яхшы олур эди», – дей.
Къыз не япаджагъыны бильмей. Ана-бабасынынъ козьлерине корюнмеге утана ве озюни къуюгъа ата. Озь джанына къаст эте.

Шули коюнде яшагъан къартийлернинъ бириси эляк олгъан бу къызгъа багъышлап «Танъ йылдызы» йырыны уйдургъан. Зира о девирде эр бир койнинъ эм молласы, эм кедайы олгъан…
Бойлеликле, муэллифи бельгисиз «Танъ йылдызы» халкъ йырына чевириле. Чокъусы халкъ йырлары киби, бу йырнынъ да башкъа вариантлары бар.

Талят агъа Халикъовдан язып алгъан Къадыр ВЕЛИ

Фото аватара

Автор: Редакция Avdet

Редакция AVDET