Инсаниетлик юректе башланыр
Ёл бою туристлер группасы пейда олды. Олар этрафта корьгенлеринден эп айретте къалмакъталар. Бу шеэрнинъ гузеллигини корьгени анълар, эшиткени инанмаз, – деп нафиле айтмадылар.
– Бу юксек биналар эсасен тиджарет меркезлеридир. Олар шеэрнинъ башкъа районларына коре фаркълыдыр. Юкъарыгъа дикъкъат этинъиз, бунынъ юксеклиги эки юзь метрден зиядедир. Ерли мимарлыкъ ичюн адеттен тыш бир шейдир. Чюнки та султанлыкъ девринден башлап, шеэрде беш къаттан юксек бина къурмагъа ясакъ эди. Амма вакъыт кеттикче, инсанлар бири-биринен зенгинликте ярышмагъа башлады. Онынъ ичюн бу киби бай районлар да пейда олмакътадыр.
Туристлер токътамайып, эр кошени фотокамераларгъа чыкъаралар. Апансыздан олардан бири биналар арасында олгъан бош ерге ишарет этти. Экскурсия ребери о тарафкъа бакъып эгрильди. Бетинден белли эди, бу киби манзараларны о ич те севмей эди. Олар «Истанбул масалыны» боза эди.
– Бу да, – ишаретледи гид, – шеэримизнинъ корюльмеге ляйыкъ олгъан айыры бир шей, – деп бу мевзудан шакъалашып чыкъмагъа истеди.
– Сиздже бу кулюнчлими? Бичареге бакъынъыз, ич те юрегинъиз ёкъмы?
Гид озюни онъайтсыз дуйды. Туристлер ёлнынъ башкъа тарафына кечип, узакътан корьген манзараны якъындан сейир эте бильдилер. Яшы алтыдан чокъ олмагъан, кичкене тилленджи къызчыкъ этрафта олгъан байлыкъны озь аджыныкълы сыфатынен керчектен де боза эди. Озь алынен онынъ башкъа, къара тарафларыны ачыкъ-айдын косьтере эди. Гъарипнинъ юзю чамур, эллери-аякълары яралангъан, базы ерде тазе къан лекелери корюне, о, санки озюнден балабан бир джанаварнен талашкъан. Йыртыкъ антерининъ тешиклеринден арыкъ бедени корюнип тура эди. Элинде чёплюк арасында тапылгъан чанта. Оны къавийдже тутмагъа тырышкъан, амма бир вакъытта юкълап къалгъаны ичюн, оны ерге тюшюрген.Юкъугъа далгъан къызнынъ бедени токътамайып титремекте эди. Не къадар худжур ве аджыныкълы манзара.
– Вай, джаным-балам, – деди туристлерден бири.
– Бу бала турклерденми? – деп сорады башкъасы гидге бакъып.
– Ёкъ, бу суриелиге бенъзей. Я да чингене… Керчек айтсам, оларны энди къарыштырып башладым, аягъынъ къайда басмаса, бу сасыкъ тилленджилер отура. Олар бу алгъа тюшкенлери ичюн озьлери къабаатлылар. Укюметимиз олар ичюн энди чокъ шей япты. Барсын чалышсынлар.
Ребер девам этеджек эди, амма адам оны токътатты:
– Аллах кимсени суриелилер огърагъан фелякетке огъратмасын. Эпимизни дженктен сакъласын. Корьгеним киби, сиз оларгъа гъает серт давранасынъыз. Бу баланынъ не сучу бар ки, аятында корьмеген шейлери къалмагъан. Биз Аллахнынъ ишине киришмеймиз, эр биримиз я имтиан, я гуняхы ичюн фаркълы аджылар чеке, амма кене де адамларгъа ярдым этмеге имкянымыз олса, буны япмакъ керекмиз.
– Эльбет, амма шимди озьлерини суриели деп косьтерген чокъ чингенелер пейда олды. Олар керчек бир бизнес япалар. Сен онъа отьмек парасыны бересинъ, о шукюр этмейип, артындан: даа бер, – деп чапа… Онынъ ичюн мен ич бирине энди инанмайым. Амма бу шахсий фикрим.
– Эльбет, бойле пара къазангъанлар да белли, амма айткъанынъыз киби, суриели олса, чареси олмагъанындан тиленджи олалар. Оларнынъ намусы бардыр.
Бир къадын къызчыкъкъа якълашты, элине пара туттураджакъ эди, амма юкълагъаны, я да эллери бузлап къаткъаны ичюнми, акъча, юмругъы ичинде турмай, пармакълары эп ачыла эди.
Параны баланынъ янында къалдырмакъ хавфлы олгъаныны анълагъан адамлар, янындаки чантаны алып, ичине пара, татлы, мейва, кимде не олгъанынен толдурмагъа башладылар. Тиленджининъ варлыгъыны ерине къойгъанда, бала юкъудан уянды. Бичаре о къадар къоркъты ки, еринден атылып турды. Оны кене урып-котеклейджеклеринден сакъынып, титреди, агъламсырап башлады. Озь тилинде бир шейлер айтты. Шу дакъкъасы акълына чантасы кельди. Оны джоймагъа мумкюн дегиль эди, чюнки ичинде тап дёрт лира ве йигирми беш къуруш бар эди. Я бу парагъа бир къач отьмек алып, ач отургъан къардашларыны ашатмакъ мумкюн! Чантасыны чиирк этип ерден котерди. Къачаджакъ эди. Амма торба толу олгъаныны анълап, оны кери къойды. Тёметнен адамларгъа бакъты. Чантасыны яваштан ачты. Ичиндекини корип, ерге отурды. Инанмады. Бойле леззетли шейлерни сонъки сефер мемлекетинде ашагъан эди. Эллеринен бетини къапатып, окюр-окюр агъламагъа башлады. Янында тургъан адамларнынъ япкъан эйилигини анълады. Еринден турып: «Шукран, шукран», – демеге башлады, къалгъан сёзлер агълагъаны ичюн ич анълашылмай эди.
Туристлерден базылары да козьяшыны сакълап оламады. Къызчыкъкъа эль саллап, ёлларыны девам эттилер.
Гъарипчик бир озю къалгъан сонъ, кене чантасыны ачты, ичинден бир шоколад алып, ашайджакъ эди, амма акълына къардашлары кельди. Еринден атлап, чадырлы эвине ашыкъты, оларнен мытлакъ пайлашмакъ истей эди.
Ава сертлешти. Ягъмур сепелеп башлады. Кузьнинъ сонъки куньлери битмекте эди.
– Я Аллах! – деди ичинден къызчыкъ, – сагъ ол, сагъ ол! Мен Сени пек севем, Яраббим! Сагъ ол! Къардашларым ким биле насыл къуваныр шимди! – деп секирип къувана-къувана чапты. Бедениндеки яралар да Аллахнынъ рахметини анълагъанындан унутыла эди.
Бир къач маалени кечкен сонъ, узакъта къызчыкънынъ эви корюнди. Эльбетте, о мемлекетиндекине ич те ошамай эди. Онынъ не къапылары, не пенджерелери бар эди. Бильгенинъиз чадыр. Амма эв сакинлери оны бирлиги, севгиси, таянчынен ве бала кулькюсинен яраштырып, къыздыра эдилер. Нур – бу аиледе экинджи бала эди, ве о, ондан сонъ олгъан даа эки къардашыны буюк месулиетликнен бакъа эди.
Оларны чареси олгъаны къадар къувандырмагъа тырыша эди. Озю кичкене олса да, оларгъа даа да къыйын олгъаныны анълай эди.
Ёлнынъ башкъа тарафына кечкенде, артындан кельген сеслерни дуйды.
– Эй! Эй сен, токъта, – къычырды бири.
Нур башыны чевирди. Ичини чекип, еринде мыкъланды. Акълында тек: «Къач, тез къач», – деген сёзлер айлана эди. Амма о не огге, не арткъа бир адым япып оламады. Оны тюневин котеклеген айдут огъланларны яхшы хатырлай эди. Шимди де олар ойле къолай къызчыкъны сербест быракъмазлар.
– Сен мында не джойдынъ кене? – деп къычырды балалардан бири.
Нур оларны не анълап, не джевап берип ола эди. Бети акъ кесильди. Чантасыны зиядесинден де сыкъы тутты.
– Биз санъа тюневин не айттыкъ? Сенинъ сасыкъ бетинъ мында корюнмесин, – демедикми? Демек сен тек пис дегиль де, даа инанылмазджа акъмакъсынъ. Бу бизим маалемиз! Сен киби чингенелерге мында ер ёкъ.
Он эки-он учь яшындаки, беш-алты огълан бичаре къызчыкъны бир тарафтан-башкъа тарафкъа тюртип башлады.
– Ана сурийятун… Мин Сурийя, асалюкум биллягъи утрукуни ля тадрибун!
(Мен суриелим, Суриеден кельдим. Мени раат быракъынъыз лютфен. Аллах ризасы ичюн, урманъыз, йиберинъиз!)
Нур буюк белягъа огърагъаныны анълап, къачмакъ истеди, амма айдутларгъа къаршы онынъ индже бедени ич те ракъип дегиль эди.
– Не? Суриели дединъми? Ах сени копек! Кимни алдатмагъа истейсинъ сен? Биз суриелилерни корьдюк, оларнынъ эллеринде алтын, боюнларында алтын бар, сен исе яланджысынъ!
Бир огълан янына чапып, олгъан кучю иле тизлерине яндырды. Къызчыкъ ерге йыкъылды. Огълан шу дакъкъасы ерде серильген беденни котеклемеге башлады.
– Мен сенден адам япарым, пис яланджы! Мен сени сёз динълемеге огретерим! – Дей ве гъарипнинъ къурсагъы, джигери, бетини тепмелей.
– Тоокъта! – деди огъланлардан бири. – Кель, бизим эдиемизни онъа берейик! Эй, пислик, мында бакъ! Санъа бахшыш береджегим!
Огълан элиндеки торбаны ачып, ичинден къанлы байракъны чыкъарды.
– Эр кесте озь байрагъы олмакъ керек. Меним байрагъым, бакъ, анда асылы тура, – деп къаршыдаки бинагъа косьтерди. – Сен де айткъанынъ киби суриели олсанъ, сенинъ де ишаретинъ олмакъ керек. Сенде ёкътырдыр дедим, онынъ ичюн мына, – деди ве ерде яткъан меджалсыз къызнынъ устюне къанлы сурие байрагъыны атты.
– Эдиемиз бираз кирленди, мараз мышыкъ бизнен ойнамагъа ич те истемеди… геберди заваллы… амма сен къан лекелеринден байракъны темизле де, яп-янъы киби олур. Ма, ал, ве бизге миннетдар ол!
Огълан сонъки кере къызнынъ башыны эзип, сылакъ асфальткъа урды.
– Кетемиз, – деди о достларына.
Олар кене топлашып, куле-куле кеттилер. Бу дакъкъа Эр бири озюни къараман деп сая эди. Оларнынъ фикриндже, маалени чокътан бойле тертипке кетирмек керек эди…
– Кечти, эр шей кечти. Олар кеттилер, – тюшюнди Нур. Агъзы-бурнундан къан келе эди. – Чокъ шукюр… Аллахым… чантам, чантам къайда…а.. мында экен… еринде, демек къардашларыма лезетли шейлер берип олурым. Чокъ шукюр… Олсун, бу къан да кечер…
Гъарипнинъ джансыз вуджуды сылакъ, чамурлы асфальткъа къырмызы ренкни къошты… Къызчыкъ урувлардан сонъ не эллери, не аякъларыны ис этип ола эди. Козьлерини къапатты. Аллахтан сабыр ве кучь тиледи. Тек истеги эвине барып, къардашлары ве ана-бабасыны корьмек эди.
«Бекленъиз, мен келем… келем…», – агълап, озь-озюне кулюмсиреди о.
Севиль КАРАШАЙ