Диляра Къадыр. Эфсанелер

25.05.202218:54

Аждерхаларны фаджиасы                                               

Узакъ, къадимий заманларда                                                                     

Инсаниет даа пейда олмагъанда,                                                            

Коктен тюше эди ташлы ягъмурлар:                                                        

Эр ерде къайнай эди янардагълар.                                                           

Атеш-ташларны кокке судурып,                                                               

Лава, тозны ичинден тюкюрип,                                                               

Этрафларны къара тютюнге сарып                                                        

Джанлы-джанаварларны ёкъ этип.

Янардагълар эп чыкъара эдилер ачувыны                                               

Аст-усьт этип ер-топракъларны,                                                              

Тав-осюмликни якъып-джиберип,                                                          

Дагларнынъ сыфатын денъиштирип.                                                    

Амма сёнген янардагъ этрафларында,                                                      

Гурь ешиль осюмликлер пейда ола,                                                        

Бирибиринден юксек осе, тырмаша                                                         

Зумрад тюсю ер-топракъны яраштыра.                                                     

Тереклернинъ пытакълары кунеш нурларны сакълай,                          

Ягъмурлар ерлерны саз-батакъ эте — кимсе кечалмай,                          

Отлар юксек, ешиль шыралы, терекке ошай,                                          

Оларны да чешит турлю джанаварлар ашай.                                           

Даа пейда олмады къушлар, къарталлар                                                 

Тек аждерхалар учар эдилер бом-бош авада,                                           

Башлары – арслан, тенлери – йылан,                                                         

Къуйрукълары – тимсах, къанатлары къатмер-балабан.                    

Аякълары къыскъа олса да – тырнакълары йырткъыч                         

Отькюрден-отькюр, керекмей къылыч,                                                  

Туткъан айван-джанаварны къачмакъ чареси ёкъ,                                   

Бу аждерхалар — куч-къуветли – дуньяда тенъи ёкъ.                               

Ятакълары эди сувуп къалгъан янардагъларда,                                        

Ашаиты – отлар эди, я чапкъалагъан джанаварлар,                              

Догъгъанынен аждерхалар къоркъмай эди бир шейден,

Онынъ ичун пек чокълаштылар Ер сейяреси устюнде.                          

Баба-ана, бала-чагъа, уча эдилер коклерде,

Къанатлы арсланлар, тенлери эди куль ренкте,                                     

Сербест-азад яшай эдилер эль тийильмеген ерде                                  

Къысметли  бахытлары догъа эди севгиде.

Олар севгини энъ чокъ къыймет эте эдилер,                                            

Бутюн хаятын севгиге багъышлай эдилер.                                               

Севгиден юксек дуйгъу яшамай эди девлетлеринде,                              

Тек севгини ашлай эдилер юреклеринде.                                                 

Шу дуйгъу ярдым эте эди тынч яшамагъа,                                               

Балаларны осьтирип, къанатландырмагъа,                                             

Кимсеге ярамайлыкъ япмай, кимсени тиймей,                                       

Буюк инсаплыкъ ашлангъан аждерхалар мемлекетинде.                      

Амма бир гедже апансыздан кельди белялы афат,                                 

Ягъмурлы боранлар тёкильди байгъуш башларына,

Душман гемилери Ер сейяреге тюшти кяинаттан,                                                              

Олар атом дарбелер эндирдилер топракъларгъа.                                     

Силяларын йылдырымлары коклерни болюп ярдылар,                 

Сыджагъындан уюрип башлады хортум фуртуналар,                               

Копюрген ташкъын озенлерден буланыкълы сувлар                                

Денъизлерни толдырып, этрафларны къаплап юттылар.                         

Дагълардан янгъан терек кевделерни селлер акъызды,                           

Баир тёпеликлернинъ ташлары къумгъа чеврильды                                

Ер юзюнде кечмез сахрелер пейда олды                                                     

Тек чукъур къобаларда хаят сакъланды.                                                    

Бу гедже аждерхаларгъа олды вахимли фелякет:                                    

Кельмешеклер кяинаттан тюштилер севгини ольдюрмек.                     

Къолгъа тюшкен аждерхаларны якъты агъыр силялары                          

Янды-куйдю, ольди-кетти бала-чагъалары:                                               

Чунки кичкенелер ола заиф, кучьсиз, имаесиз,                                          

Къаерге къачсын, сакъланып, силясыз-къувветсиз?                                 

Баба-аналары атылдылар, куреште ольдюлер:                                           

Кельмешеклер биршей анъламай эди юрекли севгиде.

Аждерхалар не къадар балларын сакъламагъа курешселер де             

Эп къырылдылар Ер топракътан, бизим саиремизден…                         

Тек энъ кучьлюлер учып сакъланды янардагъларда,                                

Дженк биткен сонъ, аждерхалар джыйылды бир къобада.                      

Чокъ къабиле уругъындан олар пек аз къалды —                                       

Беш-он данеге якъын эди аждерхаларын сайысы,                                    

Ант эттилер олар инсанлардан интыкъам алмакъ                                  

Кимни кельмешектен тапса – ольдирмек, къырмакъ.

Чукъур къаранлыкъта керек олды энди яшамакъ,                                    

Кимсеге корюнмей – антларыны ишке чыкъармакъ,                               

Эндиден олар башлайлар уджюм этмеге инсанларгъа                               

Юреклерде янгъан севги чевирильди – зулум-джефагъа.                       

Ольдирильген балларына-къоранталырына 

Севгиден яратылгъан дуньясы ичун — ахтыман алалар.                          

Агъзылардан атеш чыкъарып ерлерни якъалар                                        

 Йылтыравукъ йылдырымлар коклерни яралар,                                     

Янъы йылдызлар кяинатта догъып-ярыкъланалар                                    

Кунеш сёнип, булутлар ерлерни кене къаплайлар.                                    

Кене агълай сабадан янъы сабагъадже ягъмурлар                                      

Ер топракъларны къаплай ташкъын сувлар                                                

Боранлар, фуртуналар уюрип сызлайлар. Бу  аждерхалар                      

Балалары, севги ичун – инсаниетни къыралар.                                           

….

Шу вакъыттан чокъ кунь-йыл-асырлар кече                                             

Инсанлар энди кучьсиз, заиф, олдылар кичкене                                      

Аждерхалардан сакъланып яшаишларыны кечирелер                             

Инсанларгъа энъ къоркъунчлы корюне геджелер.                                 

Къаранлыкъ геджелерде чыкъа авгъа аждерхалар,                                   

Кимни тутса – юталар, уруп, парчалайлар                                                 

Эвлерин якъып, эшьяларын кульге чевирелер                                          

Дженклерине киришип, инсанларны къырып, кетелер.                         

Аждерхалар келинлерин – балаларын алып къачалар,                            

Чукъур къобаларда оларны байлап-къыйнайлар,                                      

Насл энди озьлерини аждерхалардан къорчаламалы?                              

Насл бу фелякеттен сакъламакъ бала-къызларны?                                  

Къылыч аждерханы тенини яраламай – отьмей,                                        

Оларны ольдирмеге ёлларын кимсе бильмей,

Яткъан чукъур къобаларына бармакъ кучьлери етмей,

Инсанларнынъ нефрети аждерханы юрегине тиймей.                                

Тылсымлы юрек килиты бар — деген шей пейда ола                                 

Тек о енъеджек аждерхаларны, энъ инсаплысы оны тапар,                        

Джумерт, мераметли инсан тек о килитке саип ола биле,                        

Севген юрек аждерхалар якъкъан атешлерни сёндирер                             

Аждерхалар инсанларын артларындан сакъланып юрелер,                   

Юрген ёлларыны къурувлайлар — туталар незаретте,                              

Саз-батакътан чыкъып, дагъ-тавдан кечкенлерни сынайлар,                    

Инсан юреклерде севги бармы — тефтишке къоялар.                                 

Эгер, ёлынъдан къоркъуп, арткъа къачтынъ мы,                                         

Афакъанынъ чыкъарып, ярамазлыкъ яптынъ мы,                                  

Саткъын олып, душманларгъа теслим олдынъ мы,                                    

Азыр — олюмге тартылырсынъ – эг бойнунъны.                                           

Амма, эгер, къолынъ бермеге азырсынъ ярдымгъа,                                  

Къоркъмастан кечтинъ батакълардан, учурумлардан,                               

Къойгъан макъсадынъа еттинг – енъдинъ – къазандынъ шан,                 

Санъа эппи къапылар ачыкъ – тек севгиден буюк ола инсан.

Анъламасанъ, тюшюндирейим аждерханы макъсадыны                           

Урушта кескин къылычларнынъ сеси, теслим олгъан къасырларны     

Аждерха сен ичун ойлап тапкъан, уйдургъан сен ичун                            

Юрегинъ тулкъумыны неге тарткъаны бильмек ичун.                              

Тек севгини къыдырылар олар – тек севгини

Муляйимлик, муаббетлик, севген, джумерт юрекни                             

Ай-гъай эп инсанлар олсалар ачыкъ гонъюль, бош юрекли                    

Ёкъ этмек ичун саранларны, къызгъанычларны.                                   

Кимсени севмеген-саймагъан, дженклешмеге азырларны,                     

Дуньяда тек озюни корьген нефисхорларны,                                            

Сой-сопны, къоншуны истемеген пахыл куньджюлерны,                     

Озь ана-бабасын, Ватанын саткъан кяфирлерны.                                   

Аждерхалар къыдыралар джумерт огъланларны

Дюльбер, муляйим, мераметли, намуслы къызларны                              

Тек севгинен толып-ташкъан инсафлы, хайырлысы                             

Енъип, зафер къазаныр, денъиштирер ер юзюни.                                   

Батыр-пельванларгъа олар теслим енъильмез къасырлар,                     

Эвине къайтар севги тапкъан къырслангъан къызлар,                          

О эвинъде, келин олып, санъа севда  – сеннен къалар

Бахтынъдан толып-юрип, пельван – сен корьмейсинъ

Насыл колеткелер юре, не ола сенинъ аркъа-артынъдан.                   

Айлянсанъ – корерсинъ  — артынъдан аждерха тура                               

Ачылгъан къанатлары – азыр энди учмакъкъа,                                    

Сенинъ севгинъ —  кучь къошты аждерха кучюне

Козьлеринден козьяшлар акъа, тёкюле бетине.                                      

О не къадар чокъ вакъыттан бери севги беклегениден аглай,                

Сени, батыр, корюп, санъа ишанып – севги санъа багъышлай,            

Юрегинде сёнмеген атешни – сенинъ тенинъе кирсете                          

Къорантанъ-балаларынъ ичун сыджакъ алевни ишлетмеге.                 

О Ер-сейярени, Кяинатны сени къолунъа тапшира                                

Озю кенеде чукъур къаранлыкъ къобаларда пайозю къала                          

Кимсе янында ёкъ севгинен болюшмеге

Онъа — сенинъ севгинъ етишмей ер юзюнде…

17 август 2018

Гульни падишалыгъы                                                              

Узакъ-узакъ заманларда,

Къашкъырлар адам олганда,                                                                    

Балыкълар юксекликте учкъанда

Дагълар кок куббени туткъанда.                                                                  

Яратан эппи айван, чичеклерлерге                                                           

Олардан бирисини падиша этип къойгъан экен

Оларын арасында хукюм сюрмеге                                                                

Табиат къанунларыны риает этмеге.                                                           

Къорчалап, сакълап, берип ярдым,

Табиат дюльберлешсин деп, эм  чокълашсын.

Эппи чичеклерны усьтюнден                                                                    

Падиша къоюлгъан девиринде                   

Ондан буюк ве урьметли чичек олмагъан ич къаерде                               

Джевап-джеза къыдырып келе эдилер олар падишагъа                         

О, къанунны бозгъанларны, борчлу эди джезаламагъа.                          

Чичеклернинъ падишасы олдыгъында Нилюфер                                        

Энъ балабан, энъ къыйметли чичек эди ве энъ дюльбер                          

Эписи чичеклер онъа ошамагъа истей экенлер                                        

О — балабан, бизни къорчалар деп, ойляй эдилер.                                        

Амма бир эксилиги онда тосаттан пейда олды,                                          

Нилуфер пек юкъу севген чичеклерден олып къалды

Геджелерде эппи чичек мис къокъуларыны даркъаткъанда,               

Озюн назик дюльберлигини алемге къоша тургъанда,

Нилюфер-падиша шу вакъытта юкъу тёшекте ята, 

Дала баса-бас юкъугъа, чареси ёкъ ярдымгъа да турмагъа,                   

Козюни ачмайып, сабагъадже о юкъу юкълай экен,

Падишалыкъ сюрьмеге асылда алы да олмай экен.                                 

Къатты юкъугъа кеткен сонъ кимсе оны уяталмай                                    

О юкълагъан вакътында, чокъ гуллерни айванлар ашап-таптай.             

Чичеклер ята узюльген, дарма-дагъын этильген                                     

Чокъусы заифлеше, ер юзюден ёкъ олып кете                                           

Сабасына, тапталгъан чичеклер падиша алдына кельселер                  

Ич бир ярдым падишадан  тапып оламай экенлер.

Сонъудан чичеклернинъ биткенде чыдамлары                                              

Яратаннынъ огюне баралар, эппилери джыйылып —                                    

Ялваралар, башкъа чичекни ерлештирип къойсын таджлыкъкъа                

Гедже куньдюз къорчалав ичун ол чичеклерни падишалыкъта.                 

Яратан оларны лафларыны ильтифатлы эшитип,                                  

Чичеклер арасындан энъ темиз-пак чичекни терип —                                 

Беяз Гуль оладжакъ, деп, оларгъа хабер эте,                                                  

Оны эпинъиз севинъ, деп, таджны башына кийдире.                                   

Гульни, падишалыкъ япмакъ ичун, индже пытакъларына                            

Оны къорчалагъан отькюр-отькюр инечиклерни къоша —                        

Падишалыкъ сюрюп, отургъанда о тадждында

Гуль къоркъмасын – онъа кимсе яманлыкъ япалмасына.                            

Беяз Гуль пек дюльбер, назик, эм де къокъулы,                                               

Кийинген кийимлери акъ, джазибели-джильвели                                            

Чичек таджджынынъ япракълары ола атлас киби йымшакъ,                   

Не бир эксилиги бар, я чиркинлиги, ёкъ бир еринде чатакъ.                          

Гоньджеси бурма-бурма, алемни ярыкълата                                                    

Этрафларны къувандыра, мис къокъугъан ис даркъата,                              

Бутюн чичеклер, къушлар, айванлар – джаныварлар                                       

Янъы Гуль-падиша — алдына шу саат джыйылалар.

Оны дюльберлигине, темиз, тийильмеген исметине шашалар,                    

Ве онъа бирден джан-юректен севда олалар.

Таджда Гульни  Бульбуль де коре, онъа севда ола,                                         

Гульнинъ усню ве джильвесине юречиги  ачыла,                                             

Онынъ тёпесинден учып айляна — йырлай

Севги йырларыны Гульге багъышлап, отюше, сайрай.                                  

Гульнинъ гонъюлю де Бульбульге тарта,

Бир корюште олар севги атешине бата —

Бири бирисиз энди ичте хаят корюнмей козьлерине

Эбедий севги атеши алевлене юреклеринде.

Бульбуль Гульге якъынлаша, отурып пытагъына,

Онъа севги тюркюсин энди багъышладжакта,

Экиси бири бирине севинип, къуджакълашмагъа истегенде,                       

Гульнинъ отькюр инелери саплана Бульбульнинъ юрегине.                       

Яралангъан Бульбульнинъ тенинден акъъкъан къан тамчылары                  

Гуль таджджынынъ япракъларына тие ве ренки ола къырмызы               

Бульбуль Гульнинъ тюбюне тюшип, ах чекмезден, олюп къала.                   

Бунъа чыдалмагъан Гульнинъ акъ ренки къырмызыгъа боялана.                

Оны корьген этрафы-алем «Вай» дегендже,                                                   

Гуль Бульбульнинъ устюне къырмызы япракъларны тёкюп, оле.               

Эркез агълап, козь яшлар тёке – ишанмай ичте бу олюмге

Насл олып шу дюльберлик  гъаип олар бу алемде?                                        

Амма, Яратан бермей беяз Гульге ольмеге

Тамырларындан пейда ола янъы беяз-къырмызы Гуллер

Эппи Бульбуллер эндиден эбедий шу Гуллерге севда ола

Къырмызы, я беяз олсун йырлай-отюше янларында

Кимсе къонмай шу вакъыттан тикенли пытакъларына—                           

Энди Бульбуллер багъылашай яресине туркюлерни узакътан                     

Амма, севген Гулю солып-къурып эгер ольсе –                                             

Бульбуллер  шу дакъкъада буны дуя, тек буны корьсе                                    

Тёпеден учуп ташлап урулалар Гуль пытагъына –                                                    

Отькюр инелерине юреклери саплана.

Гульсиз бу дуньяда Бульбуль ичте оламай яшап–

Озюн хаятын феда эте Севгилисине багъышлап.                                      

Гуль таджларнынъ япракълары исе олмай ап-ачыкъ беяз                    

Тюбю япракълары илля пемпе ренкке боялана бираз                             

Узакъ девирлерден бу эфсане

Севишкенлерден кельген бизге

Беяз Гуль биз, адамлар, арасында

Темиз, самимий чичек деп сайыла.                                                         

Къызыл гуль — севги бильдире, севгиге багъышлана

Чунки севишкен юреклернинъ къаны тийген Гуль таджына.

Амма ян-яна бу эки гуль – къырмызы, я бим-беяз                                   

Не осюп, не шишеде ичте турып оламаз,                                                 

Бир биринен курешелер, бириси илля солып кете,                                   

Айры – айры табиатта оларгъа олмакъ керек                                          

Бири – Падиша ола, бири Севгини ярыкълата

Бириси беяз — назик; къырмызысы —                                                            

Сыджакъ къанлы юрекни анълата.                                                       

Эвельден къадимий асырлардан бу кельген икяе                                      

Олды дуньяда бизлер ичун джанлы севги эфсане.                                                     

11 август 2018

Дуду къуш                                                                                                     

Бир узакъ заманларда, деделеримиз яш олгъанда,

Бир къорантада чокъ бекленген къыз догъа.                                              

Анасы-бабасы къызыны адыны Лейля къоялар                                  

Ве онъа чокъ севинип, отыртмагъа ер тапалмайлар

Оны беслейлер — дерсинъ, мелике тёпеден башына къонгъан                

Дуньяда бир де бир бала олгъанына о ишангъан.

Амма  Лейля оле мераметсиз осип чыкъа,                                           

Анасыны-бабасыны — эвден къувалап чыкъара                                     

Озюне аш аз тие экен деп,  олардан къызгъана                                         

Озю озь башынджа башлай яшамагъа.

Заваллы къартийлер козьлерине ишанмайып,                                        

Не ярамайлыкъ эткенлерни анъламайып

Севген  къызындан окюнюп, айырылып                                                 

Агълай-агълай кетелер, башкъа эльге барып.                                          

Лейля бир аз вакъыттан сонъ акъайгъа чыкъа,

Огълан бала догъыра, адын Девран къоя

Девран да онъа тезде агъырлыкъ этип,                                                  

Оны къартбабасы ве къартанасына ёллай, йиберип.

Къартийлер пек бунъа севинелер,

Баланы кене де къолына чёп тийсетмейип осьтюрелер.                       

Амма торынлары да тыпкъы ошай анасына,                                          

Бир четтен кельген корьмемиш бала осюп къала,                                 

Ве кене де къартийлерни чет эльде къурылгъан

Янъы эвлеринден оларны къувып чыкъара.

Агълап-сызлап кеткен къартийлерни бир яш огълан коре

Ады — Къадыр – оларны аджып, эвине кетире                                         

Ве озь ольген анасы-бабасы хатиресине,                                                 

Аш-сувларны азырлеп, ашата, кефлендире.                                           

Эр кунь саба унутмай  къолларыны опьмеге,                                         

Отыртмагъа ер тапа урьмет костерип энъ тёринден                               

Истеклерини ерине кетире, оларны охшалай, бакъа,                                         

Къартийлерден ве къомшулардан чокъ алгъышлар ала.                      

Къараджа акъайынен пек залым ве саран адамлар                                

Койде кимсе оларны севмей, эвлерине-тойларына чагъырмай,          

Кимсе къонушмагъа истемей саран явузлардан                                   

Бир кунь ограп къалалар къатты хасталыкъкъа…                                

Къартийлер чокъ яхшы хаят корюп, олелер.

Оларын бакъкъан Къадыр огълан, олар ольген сонь,

Къабирлерини устюне дюльбер гуллер отуртып,                                   

Ян-четлерин дженнет ерине ошатып,

Энди къолумдан кельген ярдым этим, деп, озю де эвлене.

Апайы да мераметли, юреги ачыкъ,  онъа ошай                                     

Раиме адлы, дюльбер, муляйим, оны севип, яшай                                  

Олар койлеринде къоншуларына

Чокъ яхшылыкъ япалар, ярдым этелер.

Буны корьген халкъ оларны севип-сайып,

Эвлерине бахт-сеадет тилеп, пек урьмет этелер.                                     

Къартийлерни къызы, Къараджа, хаста, алы агъырлаша                      

Амма акъайы оны бакъмагъа истемей                                                     

Ве башкъа апайгъа эвленип, башкъа койге коче.                                    

Бир озю къалгъан сонь, ашы-сувы къалмагъан сонь,

Къараджа — мени балам бар эди де деп,

Девран огълуна келе, амма огълы оны эвине кирсетмей,

Ве — «Мени къартийлерге ташлап кеткен эдинъ» деп,

Онъа ишанмасын, ярдым этмеджекни анасына анълата.

Хаста, заиф олгъан сонь не япсын – Къараджа эвине къайта,

Ве энди «Бир озюм олю тёшегимде ятып оледжем» деп,

Анасы-бабасына эткен ишлерине пешман олып,                                      

Аллагъа — «Энди тюшюндим, не ярамайлыкъ япкъан эдим» деп,         

Аллагъа  «Мени кечир, эткен ишлериме пешман олдым» деп,

Сабадан ахшамгъадже ялварып, дувалар окъуп тура экен. 

Мератметли Къадыр Раиме апайынен

Ккъартий бизге ана-баба еринде эди,

Оларны къызы да бизге сой ола деп, Къараджагъа бара экенлер,

 Ве Къараджаны бакъаджакъ ниетлерины бильдирелер.                                     

Къараджа «Сёзлерим Алланы къулакъларына етти» деп,                                  

Башта бир Къадыр ве Раимеден

Эткен чиркин ишине афу сорай,                                                                               

Ве олар оны бакъаджакъларына разы ола.                                                               

Амма буны эшиткен Девран куннеп,                                                                      

Энди анамы эви-эшьялары буларгъа къаладжакъ мы,                                        

Деп, анасына келип, «Мен сени бакъарым» дий де,

Анасыны озь эвине кетире, амма онъа

Не илядж не дерман тапмагъа истемей,                                                                  

Ве оны оледжегини беклей.                                                                                      

Анасыны юреги бу ишлерини корюп,

Энди анълай не къадар ана-бабасыны ынджыткъаныны,                                   

Огълунынъ ишлерине чыдамай, тезде оле.                                                               

Огълы анасыны мал-мулькуни озюне тартып ала,                                               

Кимсеге юзь бермий, саран ве хиянет бир адам                                                 

Озь башынджа яшай, кимседен лафэтмей, къонушмай.                                        

Кельген-кечкен адамлардан къачып юре,                                                               

Акъылдан айрыла, озю-озюнден лафетип юре,                                                    

Койлюлерине пек чокъ хыянетлик япмагъа тырыша —

Я, къоркъузып, къойларына къачырта,                                                                   

Я, койде олгъан къуюларгъа туз къоя,                                                                    

Я, да башкъа бир ярамай зырзоплыкъ тапып япа                                                   

Адамлар пек бунъа шашалар, ве ондан нефретленип                                          

— Ана бакъынъ, дуду къуш келе, деп,                                                                     

Узакътан оны корюп, башкъа ёл тарафына кечелер.

Бойледже не бир къыз онъа эвленмеге,

Не бир дост янына истемейип кельмеге,

Бир озю сонъуда керчектен де дудукъушкъа чевириле,                                 

Ве ондан башлап, эписи дуду къушлар балларыны бакъмай,

Йымырталарыны башкъа къушлар юваларына къоялар                                                

Дудукъушны орманда, кимсе севмей, балалрын бакъмай

Баллалры ойле яшамакъны огрене экен –                                                                

Ювасында башкъа къушнынъ чипчесилерин итеп                                                

Оларын ерини алалар ве къуш кетирген ашларыны юталар

Къанаткъа тургъан сонъ ювадан учуп кетелер                                                     

Ичте анда кене къайтмайлар, ким осьтюргенини анъламайлар

Тек сийрек олса да, адам орманда дудкъушнынъ сесини эшитип                       

Оледжегине не къадар къалдыгъын олардан сорайлар…

14 август 2018

Фото аватара

Автор: Редакция Avdet

Редакция AVDET