Не ичюн бойле деймиз
Бугуньки кунюмизде, бинъ языкълар олсун, деерлик унутылып, артыкъ ишлетильмеген пек чокъ аталар сёзлери ве айтымларымыз бар. Бунъа коре, оларны къулланмакъ дегиль, атта не манада айтылгъаныны биле анълатмакъ кучь ола. Лякин, Аллагъа шукюр, къартларымыз бар ки. Оларнынъ бир чокълары шу байлыгъымызны даа сакълап къалмакъталар.
Иште, бугунь талиль этиледжек аталар сёзюнинъ манасыны анъламагъа мутебер къартларымыз ярдым эттилер. Алла оларнынъ омюрлерини узакъ этсин!
Бу аталар сёзюнинъ учь негиз келимеси бар! Булар: «алтарыкъ», «джарты» ве «арыкъ» сёзлеридир. «Алтарыкъ» сёзю тек агъыз яратыджылыгъында дегиль, бедиий эдебиятта да расткелине. Меселя, Юсуф Болатнынъ «Алим» романында бойле бир эпизод бар: йигитлик чагъына кельген Алим бир мешур пельваннен курешмеге истегенде куреш агъасы онынъ яшыны сорай. «Алтарыкъта он докъузны толдураджам» деп джеваплана Алим. Бойледже, алтарыкъ — биз шимди апрель деп бильген айнынъ бир девиридир. Дейик, мартнынъ энъ сувукъ куньлерине «пердалез» дегенлери киби, апрельнинъ энъ сувукъ, хышымлы бир къач кунюне де «алтарыкъ» дегенлер. Сёз келими, бизден фаркълы оларакъ, Къырым къараимлери умумен бутюн бир апрель айына «артарыкъ» дегенлер.
Энди исе «джарты» сёзюне кечейик. Бизде «джарты»ны эсасен эскирген, ипранып, орьселенген бир шей деп билелер. Русчагъа «ветхий» деп терджиме этелер. Эльбет, бу -янълыш дегиль. Албу ки, онынъ биринджи, асыл манасы – «толу олмагъан, текмйль олмагъан; ярым»дыр. Акъылынъызда олса, «Ярты къулакъ» масалынынъ персонажы – деве къулагъынынъ ярысы къадар бою олгъан бир огъланчыкъ эди.
Мезкюр аталар сёзюндеки учь негиз келимининъ энъ «пытракълысы» – «арыкъ» сёзюдир. Эльбет, «арыкъ» дегенде я акъкъан сув ёлагъыны я да азгъын бир адам яхут айванны козь огюне кетиремиз. Лякин бу сёзлернинъ экиси де бугуньки ибаремизге келишмей. яни ич’бир тюрлю мантыкъ бермей.
Мегер, ал-азырда Ислям-Терек районынынъ Байрач (Журавки) коюнде яшагъан 86 яшлы Меджит агъа Меметовнынъ айткъанына коре, эски вакъытларда чёль тарафта тобан я да пичен сепетлерине «арыкъ» дегенлер. Тилимизни, тарихымызны пек яхшы бильген муневвер ихтиярларымыздан акъмесджитли Сейяр агъа Муртазаев де бу фикирни тасдикълай.
Шай экеч, «эр шей ерли ерине тюше». Яни икметли халкъымыз озюнинъ чокъ асырлыкъ теджрибесине эсасланаракъ, апрель айынынъ энъ сувукъ куньлеринде малларны отлатмакънынъ чареси олмаз, демек, ич олмагъанда ярым сепет тобанынъ (пиченинъ) олсун. О да олмаса, айванларыпъ олер де, терисинден тек гонь чарыкъ тиктирмек къалыр, демек истеген.
Эрвин БЕКИРОВ.
