Ана тили дерслери. 6. «Сёз маналарынынъ чокълугъы»

29.10.201922:18

Сайгъылы окъуйыджылар! Бугуньден итибарен биз «Тувгъан тилимиз» адлы янъы рубрика ачамыз. Онда тележурналист Тамила Абдувелиеванынъ тиль огренеяткъанлар ичюн махсус азырлагъан яйынламалары дердж олунаджакъ. Догърусыны айтмалы, бу рубриканы башламаздан эвель белли бир дереджеде шубелер ичинде эдик. Аджеба, башындан сонъунадже ана тильде чыкъып, метнлерде азмы-чокъмы муреккеп сёзлерни ишлеткен, умумен, азырлыгъы олгъан окъуйыджыгъа къарарлаштырылгъан газетада бойле саде шейлерни анълаткъан макъалелерни басмакънынъ аджети бар экенми, деп тюшюндик. Бир чокъ фааллеримизнен акъыл таныштыкъ. Нетиджеде тувгъан тилимизнинъ бугуньки мушкюль вазиетини, чокътан-чокъ къырымтатарлар тильни пек зайыф бильгенлерини козь огюне аларакъ, тильни бильгенлер тиль бильмегенлерни окъумагъа, огренмеге джоштурырлар, деген къараргъа кельдик. Эминмиз, бу дерслер тильни керчектен огренмеге истегенлер ичюн ярдымджы олур.

Тамила Абдувелиева

«Агъыз» – бу, эльбет де, инсан агъызыдыр. Лякин тилимизде бу сёзнен багълы бир чокъ меракълы ибарелер, куньделик аятымызда айтылгъан маналар да мевджут. Бизим тилимизнинъ эсас хусусиетлеринден бири — биз теляффуз эткенде бир чокъ дюльбер, образлы келимелерини, фразеологизмлерини ве халкъ сёзлерини къулланамыз. Олар нуткъумызны дюльберлештире, онъа миллий колорит къошалар. Мына, дейик, «агъыз» сёзю. Онынъ иле бир чокъ меракълы ибарелер багълыдыр. Меселя, энъ белли маналарнынъ бириси: «ораза вакъытында агъыз ачмакъ», яни Рамазан айында ораза туткъан адамнынъ ифтары. Башкъа манасы –«Бир кимсеге агъыз ачтырмамакъ», яни башкъа адамларгъа сёз бермемек, фикирлерини бильдиртмемек. Пек чокъ лаф этип де, эм лафы манасыз, тузсыз олгъан адам акъкъында «агъызына кельгенини айта» дейлер. «Лафы лафкъа ошамай, агъызы да лафтан бошамай», деген аталар сёзю, иште, шойле адамлар акъкъындадыр. Я да макътанчакъ, сёзде къолундан эр шей кельген адам акъкъында «агъызынен къуш тута, дейлер.

Рус тилиндеки «Типун тебе на язык» деген ибаре эпимизге беллидир. Къана, бакъайыкъ, ана тилимизде бу маныны бильдирген сёзлер бар экенми? Занымджа, халкъымызнынъ «Агъызынъдан ель алсын!», «Агъызынъдан акъсын, ер тюбюне кирсин!» деген ибарелери рус ибаресининъ айны манасыны бере.

Даа бир ибаре: «Эр кеснинъ агъызында олмакъ» – насылдыр (яхшымы-ярамаймы) арекетлернен башкъаларнынъ дикъкъат назарына тюшмек, чешит тюрлю лафларнынъ себепчиси олмакъ деген мананы бере.

1 дерс2 дерс, 3 дерс, 4 дерс, 5 дерс

Фото аватара

Автор: Редакция Avdet

Редакция AVDET