Эдебият – аятнынъ кузьгюсидир. Чешит девирлерге аит шаир ве языджылар халкъынынъ турмуш яшайышыны, миллий чизги ве фельсефесини, сиясий икътисадий алыны кенди эсерлеринде акс эттилер. Эр бир буюк языджы озь халкъы ве заманына даир меселелерге токъуна. Узакъ тарихий кечмишке мураджаат эткенде биле, о, языджы эписи бир озь девири ичюн актуаль суаллерге джевап бермеге тырыша.
Икяе, роман, поэма, повесть – эдебият севдалары ичюн бу сёзлер ябанджы дегиллер. Окъуйджыны джельп этмек ичюн актуаль мевзу ве муэлифнинъ гъаеси, яни позицияси олмасы зарурдыр. Эдебий эсернинъ талаплары чокътыр, лякин темели аяттан алынгъан вакъиаларны, я да языджынынъ фикирлерини тасвирий образлыкъ вастасынен окъуйджыда джанлы теэсуратны пейда эттирмектен ибареттир. Муэллиф эсердеки къараманлар ярдымы иле аятий мевамыны косьтергени себебинден, шу джумледе баш къараманларнынъ эмиети устюндир, дерсин, эсернинъ ичине синип кете, бу акъыкъый, сийрек расткельген усталыкъ. Персонажларнынъ текрарланмазлыгъы, портретнинъ тышкъы ве ички дюньясынынъ аэнклигини яратмакъны да эр ким котерип оламаз.
Къырымтатарлар ве оларнынъ эдждатлары эдебиятнен ян-янаша адымладылар, шекиллендилер ве инкишаф эткенлер. Орхон-Енисей ядикярлыкълары (VII-VIII ас.) эдебият нумунелеримизнинъ илькисидир. Онынъ пешинден кельген Алтын Орду девири (XII-XIII асырларда башлангъан ве Къырым Ханлыгъы девирине къадар укюм сюрьген) дюньяджа белли ве шерифли Абдюль Меджит, Ахмет Ходжа Эссарай, Сейфи Сарай киби къалем усталарыны багъышлады. Эдебиятымыз къадимий олгъаныны исбаты будыр. Кет-кете эдебиятымыз шекилленди ве ань-аневий услюбден гъайры башкъа миллетлернинъ эдебият унсурларыны къабул этмемектен къатиен турмады. Бойлелиенен, орта асырларда тасаввуфий (мистическая) эдебиятнынъ нумунелери пейда олдылар.
Асырлар девамында, XX асырны да шу ерде къошмамыз лязим, классик муэлифлер ве классик эсерлер даиреси шекилленди. Земаневий эдебиятымыз акъкъында исе, фаркълы фикир-тюшюнджелернен расткелемиз. «Я, о, эдебият, бармы асылында?» дегенлери де бар. Эльбетте ки, бар, лякин «не алда?» бу энди дигер суаль. Бедий эсерни огренген эдебиятшынаслыкъ илимнинъ айырылмаз къысмы эдебий тенкъидтир. Тенкъит бедий эсерге къыймет кесе, языджыгъа эсернинъ кямиль ве аджиз тарафларыны косьтере ве, бельки де, оларнынъ догърултумасыны кереклигини бильдире, окъуйджыгъа эсерини анъламагъа ярдым эте. Тенкъидчилерден энъ талапкяр – окъуйджыдыр. Назм эсер, несир эсер олсун окъуйджы сёз буламыгъына алданмаз, истидатны авескярлыкътан айыра билир.
2010 сенеси аман-аман сонъуна кельди, бу йыл девамында бедий эдебиятымызнынъ фонды, чокъкъа олмаса биле, лякин артты. Шаир, языджыларнынъ уйкен несилинен бир сырада инкишаф эткен яш иджаткярларнынъ къалеминден чыкъкъан мувафакъиетли эсерлер окъуйджыларнынъ дикъкъатыны джельп этелер. Айры неширлер узеринде токътатылып устюн талиль этмеге арекет эттим. Альяна Османованынъ «Алев сёнмей юректе» 65-саифелик шиирлер джыйынтыгъындаки эсерлерде яр севгиси мевзусы укюм сюре. Дёрт-беш дёртлюктен ибарет олгъан лирик ширлеринде, муэллиф кенди шахсий дуйгъу-къасеветни къолай, эр кеске белли ифаделер вастасынен акс эте. Бир-къач шиирни окъугъан сонъ китапкъа меракъ сёне. Бу сенеге аит эдебиятымызда Ленияр Селимованынъ муаррирлигинден чыкъкъан «Умют керваны» адлы генч къалемлернинъ альманахнынъ пейда олмасынен бельгиленди. Истидатлы, яш шаир ве языджылар джыйынтыкънынъ мейдангъа кельмесине себепчи олдылар, оларнынъ тешеббюси иле альманах дюнья юзюни корьди. Джыйынтыкъта шиирлер, икянлер, эссе, терджемелер озь ерини таптылар, муэлифлернинъ иджадлары фаркълы, лякин оларнынъ эписи джанлы тасвирлерни къулланув, тесерли эсерлер язмакъ ёлунда кенди гъайретини нумаиш этелер. Шу сырада несирджиликке мейиль бергенлернинъ бедий услюб ве мевзуларнынъ чешитлиги эдебиятымыз азар-азар, лякин илериле, инкишаф эткенини исбатлай. Чешит йылларда язылгъан «Умют керваны» альманахына кирсетильген эсерлер яш несильнинъ къасеветлерини, дуйгъуларынынъ аксыдыр, акъылларында къайсы мевзу-гъаелер къайнаша экен, суальге джеваптыр. Теджрюбели къалем усталары исе генчлернинъ иджадыны козь этип келелер ве теклиф, тенкъидтен четте къалмайлар. Асылында ойле де олмалы, бедий эдебият сербестликни къабул эталмай, эдебиятнынъ къалыплары ве къаиделер тыш язылгъан эсер ве онынъ муэлифи юксек гъалебелерге наиль оламаз, эбет акъыкъый сёз усталыгъы, истидат эр кеснинъ башына кельмей.
Шубесиз, эдебиятымызнынъ келеджеги генчлеримизнен багълы, оларнынъ арасында Бекир Чобан-заделер, Амди Герайбайлар, Эшреф Шеми-заделер, Юсуф Болатлар, Шамиль Алядинлер чыкъарлармы аджеба? — заман косьтерир. Бизлер исе оларнынъ иджадыны козь этип, къыймет кеседжекмиз.
