Milletniñ kelecegi gençlerniñ ellerinde, kibi ibare ile razı olmamaq mümkün degil. Şükürler olsuye ki, qırımtatar halqınıñ kelecegini tüşüngen ve onı olduqça güzel yapmaq içün çabalağan, areket etken yaşlarımıznıñ sayısı az degil. Ve olar tek Qırımda degil de, dünyanıñ farqlı köşelerinde yaşamaqtalar. Böyle gençlerden biri — Feride hanım Üseinova ile tanış olmağa avale etemiz.
— Siz bir qaç sene devamında Turkiyede yaşaysıñız. Lâkin aman-aman bütün faaliyetiniñ Qırım ve qırımtatarlarnen bağlı. Fikiriñizce, Qırımda yaşamayıp Qırım ve milletimiz içün faydalı olmaq mümkünmi?
— Qırım ve qırımtatarlarnen bağlı faaliyetimnen daa Qırımda yaşağanda oğraşmağa başlağan edim. 2009 senesi «Yaşlar Sedası» adlı teşkilatınıñ azası oldım. O vaqıttan berli qırımtatar medeniyeti, edebiyatı, tilinen oğraşam. Türkiyege dört yıl evelsi oqumaq içün keldim ve bir daqqasına bile kim olğanımnı qaydan kelgenimni unutmadım. Mında yaşağan qırımtatarlar da bunı unutmağa bermediler. Kelir- kelmez Ankarada olğan dernekke bardım ve anda olğan faal yaşlarnen çalışmağa devam ettim. Mında şiir aqşamları, qırımtatarca olimpyadalar, Qırım ve qırımtatarlarnen bağlı çeşit türlü konferentsiyalar, sempoziumlar, festivaller ve konsertler yaptıq. Bunıñ tışında dernekte er yaş içün qırımtatarca dersleri ve halq oyunları dersleri berile. Halq oyunlarına qatnağan balaçıqlar ve yaşlar qırımtatar halq oyunlarını Türkiyeniñ dört köşesinde köstermeknen qalmay başqa memleketlerge de ketip güzel oyunlarımıznı köstereler. Sualinizge ise şöyle cevap bereyim. Qırım içinde faal olğan, öz halqınıñ sıqıntılarını añlağan, medeniyetini yaşatmağa çalışqan insan dünyanıñ qaysı köşesinde olsa olsın Qırımda ekende saylağan yolğa devam eter. Ebet, yapqan işleri daa farqlı olur, çünki er yerde Türkiye ya da Romaniyada olğanı kibi büyük diasporalarımız yoqtır. Amma bir qırımtatar gençi Frenkistanğa, Italiyağa, Qıtayğa ya da başqa bir yerge ketkende «Sen kimsin?» sualine: «Qırımtatarım» dep, cevap berse üstüne azıçıq Qırımnı añlatsa ve qarşısında turğan insannıñ meraqını uyandırsa büyük bir iş yapar dep tüşünem. Çetel memleketlerde oquğan talebeler ise ilmi işlerini Qırım ve qırımtatarlar aqqında yazsalar, Qırım içün pek faydalı olacaqlarına inanam.
— Qırımda siz qırımtatar ve şarqşınaslıq fakultetiniñ turk bölügini bitirdiñiz, soñra ise tasiliñizni Turkiyede devam ettiñiz ve ğayet meraqlı mevzu boyunca diplom işiñizni qorçaladıñız. Diplom işiñiz aqqında tarif etiñiz.
— Türkiyede Türk haq edebiyatı bölüginde «Sözlü gelenekte qırım tatarlarnıñ muacereti ve sürgünler» adlı diplom işimi bu yıl qorçalap magistr diplomımnı aldım. Diplom işimin mevzusını saylamaq pek qıyın iş değil edi. Balalıqtan berli qırımtatar nağmelerini, türkülerini, masallarnı ve sürgün ikâyelerni diñlep östim. Babam çalğıcı olğanı içün er boş vaqtında akordeonnı alıp yırlarımıznı yırlay edi, yırlarımıznıñ manasını anlamağa başlağanda aceba bu yırların ikâyeleri barmı eken dep tüşüne edim. Türkiyege kelgende daa birinci derste ocamız bir ev işi berdi ve men vazifeni yañlış anladım. «Menim Adım Seyit Oğlu Seydamet» adlı türküniñ ikâyesini qısqadan yazıp ocama bergende, «vazifeni yañlış añlağansıñ amma bu mevzu pek meraqlı», — dedi. Biraz daa çalışıp, bu facianen bağlı daa çoq kitap tapıp birinci maqalemni yazdım. Daa sonra bu mevzunı diplom işimde qullandım. Diplom işi içün 1873-1944 yıllar arasında olıp keçken vaqıalarnı saylap aldım ve bu vaqıalarnen bağlı türkçede ‘sözlü gelenek’ adını taşığan türkü, sürgün ikâyelerni topladım. Diplom işimniñ asıl maqsadı resmi tarihte saqlanğan, gizlengen kerçeklerni ortağa çıqarmaqtır. Bütün kerçeklerni, elbet, halq bile. Farqlı vaqıtlarda yapılğan aqsızlıqlarnı, acılarını halq serbest aytıp olmay edi bütün fikirlerini feryatlarını türkülerge töke edi. Menim vazifem de bu kerçeklerni ortağa qoymaq edi. Diplom işini yazmaq mevzunı saylamaq qadar qolay olmadı. Elbet, epsimiz halqımıznıñ yaşağan facialarnı bilemiz, amma diplom işini yazğanda men er kün yanı bir şey öğrene edim, o facialarnen, qıyatta olsa da er kün qarşılaşa edim.
— Halq türkülerimiz aqqında ve umumen muzıkamız aqqında ilmiy malümat tapmaq zormı ve o asılda barmı?
— Ne yazıq ki, saylağanım mevzu aqqında çoq malümat tapıp olamadım. Em türkülernen bağlı kitaplar, em tarihımıznen bağlı malümatnı tapmaq pek qıyın edi. Malümatnı em Türkiye, em Qırımdan topladım. Konçevskiy, Olesnitskiy, Ozanbaşlı kibi etnologlarnıñ çalışmalarından, Aliyev, Veliyev kibi bestekar ve şairlerimizniñ kitaplarınından faydalandım. Resmi tarih mevzusında Gulnara Bekirova ve Valeriy Vozgriniñ işleri de faydalı oldı.
Diplom işimde beş tilde – qırımtatarca, rusça, ukraince, türkçe ve inglizce qaynaqlar qullanıldı. Evropa ve Amerikada da qırımtatarlarnen bağlı bir çoq çalışma bulunmaqt a, elbet bu çalışmalarnıñ sayısı daa da çoq olsun ister edim.
— Turkiyede endi çoq seneler devamında yaşağan qırımtatarlar «Ey, Güzel Qırım» ve «Boztorğay» türkülerden ğayrı yırlarımıznen taşınlarmı? Belki de olardan Qırımda unutılıp ketken, lâkin olarnıñ tarafından alâ daa icra etilgen türkülerni eşittiñiz?
— Ebet, doğrı. Türkiyede «Ey, güzel Qırım» ve «Boztorğay» kibi türküler çoq yırlana. Bu yırlarımıznen yañı sıra «Seytosman saray saldırğan» adlı türkü de söylenmekte. Bu türküni tek Türkiyede eşitken edim. Bunın dışında Qırım içinde belli olğan türkülerin başqa variyantları bar. Misal içün diplom işimi yazğanda bir bitayçıqnen intervyu yapqanda bitayçıq aynı şu türküni aytıp berdi:
«…Quvanma millet, quvanma millet lişonnıñ malına,
Biz qaytarmız, siz kelirsiz Uralnıñ dağına…»
(«Ural dağı» halq yırı)
«…Entare alsan ipekten al, şaylı olmasın,
Seveceksen komsomol sev, lişon olmasın…»
(«Anter alsañ» halq yırı)
— Qırımğa qaytmaq ve güzel, faydalı ğaye ve faaliyetiñizde ana-yutruñızda eda etmege niyetiñiz barmı?
— Bar! Qırımğa qaytmaq pek isteyim. Kelecek içün farqlı planlarım bar ve bütün planlarımda Qırım ve halqım tördedir. Elbet, qısmet Qırımğa qaytsam da, qaytmasam da ep bir vatanım ve halqım içün çalışacam. Daa yıllar evel bu yolnı sayladım ve bu yoldan ketmek isteyim.
— Fikiriñizce, dünyanıñ farqlı köşelerinde yaşağan qırımtatarlarnıñ umumiy ve esas maqsadı barmı? Olsa, siz onı nasıl belgiler ediñiz?
— Dünyanın farqlı köşelerinde yaşağan qırımtatarlarını tek istegi ayatlarında bir kereçik de olsa Qırımnı körmektir. Diasporanıñ Qırımnen olğan bu bağı meni kerçekten de pek şaşırttı. Asırlar evel Qırımdan çıqmağa mecbur qalğan qırımtatarlar Türkiye, Romaniya, Bulğaristanğa kelip küçük köy ve maalelerde yerleşkenler. Tilini, tarihını ve urf-adetlerini saqlamağa çalışqanlar. Bu köylerden bazıları ale daa yaşay, ale daa temiz qırımtatarca laf etile, bütün urf-adetlerimiz yerine ketirile, yırlarımız aytıla ve bayramlarda çiberek ve köbeteler pişirile. Qırımdan çıqqan dedesiniñ ya da babasınıñ ayat ikâyesini öz ikayesi kibi añlatıp ağlağan insanlarnı körgende vatan duyğısı ne qadar büyük bir duyğu olğanını añlaysıñ.
