Tılsımlı sandıçıq aqqında masal

25.11.201620:42

Bitamnıñ sandıçığı

Kiriş söz yerine

Men bala ekende, qartanamnıñ küçük teneke sandıçığı olğanını hatırlayım. Şu mavı-zumrut renklerge boyalanğan qutuçıqnıñ üstü tıpqı balaban sandıqlarda kibi, dögme köşeçiklerinen yaraştırılğan edi. Şu köşeçikler, ve bazı diger yerleri de tunç boyanen boyalanğan olsa kerek. Amma vaqıtnen boya silinip, boz madeni körünip qalğan yerleri taz baş kibi yıltırap turmaqta ediler. Sandıçıqnıñ cemidanlardakine beñzegen sapı ve özü qapanğan kiliti bar edi. Qartanam o qutuçıqta közlüklerni ve nasıldır kâğıtlarnı saqlay edi. Soñra sandıçıq qız qardaşımnen maña oyuncaq olaraq qaldı. Biz anda özümiz tikken qoqla urbalarını saqlay edik.

Qartanam ikâye etkenine köre bu sandıçıq Kefede yerleşken ve onıñ babasına ait olğan küçük tükânnıñ eşyası eken. Qartbabamnıñ babası Otuz köyünde yaşağan, andan Kefege qadar, aman-aman, 30 km yolu bar eken. 100 yıl evel bu qadar yolnı keçmek pek te qolay iş olmağan. Qartbabam böyle teneke sandıçıqlarına qave ve şeker qoyıp, olarnı tükânnıñ beştahtasında sata eken.

Sandıçıq bir ellerden başqa ellerge, bir evden başqa evge keçip, çoqtan coyulğan. Amma menim bala hatıralarım bu eşyanıñ açıq-aydın sıfatını saqlaylar, tasavurımda ise  qartanamnıñ qutuçığı tılsımlı sandıçıqqa çevirile…

Tılsımlı sandıçıq aqqında masal

Qırımnıñ bir köyünde, pek dülber dağ vadiyinde merametli, işkir, amma fuqare Abdulla adlı insan yaşay eken. Abdulla ağa ömür arqadaşınen beraber bağçası olğan küçük bir evde oturğan. Olar şu bağçanıñ meyvalarınen keçine ekenler. Bağçanıñ meyvaları bütün dağ vadiyi içinde eñ tatlı ve lezzetli olıp, Kefe şeeri bazarlarında yahşı satılğan. Bütün köylüler quvansın, bağçadan keçken çoqraq suvu taze ve lezzetli olsun dep, çoqraq er vaqıt temizlene eken. Halqınıñ urf-adetlerini kütkeni ve çoqraqnı daima temiz tutqanı içün Abdulla ağanı er kes ürmet etken.

Künlerniñ birinde Abdulla ağa bağçasında raatlanmaq içün oturğan. Bu tam yaznıñ başı, kirazlar endi-endi şırasına tolğan vaqıt eken. Bahçivan adiy üyleligini – bir tilim ötmek ile çoqraq suvunı içmege azırlağan. O, evlerinde aşalacaq şey qalmağanı, meyvalar ise daa yaqın vaqıtta pişmeycegi aqqında tüşünip qalğan. Demek ki, o ve ömür arqadaşı belli bir vaqıt aç qalacaqlar. Abdulla ağa ötmek parçasını ağzına qoyacaqta, çoqraq yanında tübü teşik eski teneke meşrebenen suv almağa tırışqan, tanış olmağan faqır qartiyni körgen. O birden ayaqqa sıçrap turğan ve qartiyniñ yanına barıp, selâmlaşqan, büyükke sayğı kösterip, elini alğan, o aç olıp olmağanını sorap, oña elindeki ötmekni uzatqan. Qartiy teklif etilgen ötmekke sevinip, onı avesliknen aşağan. Abdulla ağa oña taze çoqraq suvunen toldurılğan gügümini de uzatqan. Qartiy soñ tamlağa qadar suvnı içip bitirgen, amma gügümni qaytaracaqta, onı elinden tüşürgen. Gügüm çoqraq taşına urulıp, darma-dağın parçalanğan. Bahçivan kederlengen, çünki bu gügüm onıñ toy ediyesi olıp, ömür arqadaşı tarafından ananeviy örneklernen bezetilgen eken. Amma o, qart insanğa sayğılı olıp, kederini köstermemege tırışqan. Artıq, aqşam vaqtı yaqınlaşqan eken ve Abdulla qartiyge bağçadan çıqma yolunı tapmağa, ya da onıñ evinde gecelemege teklif etken. Faqır qadın razı olıp, Abdulla ağanıñ omuzına tayanaraq onıñ evine yol alğan.

Bahçivannıñ refiqası kirli ve yırtıq urbalı faqır qadınğa pek te quvanmağan. Amma ömür arqadaşınıñ sert baqışını körip, qartiyni yımşaq yastıqlarğa oturtqan, ocaq yanına çapıp, beklenilmegen musafir içün sofra azırlamağa acele etken. Qadın evde ne bar ise, er şeyni sofrağa qoyğan. Sofra ne qadar sade donatılsa bile, faqır qadın oña pek quvanğan ve tezden aqşam aşından iç bir şey qalmağandı. Çaynıñ vaqtı kelgende ev bikesi çay ketirip, soñki şeker keseçigini saqlağan. Abdulla ağa musafirge çay yanına tatlı bir şey qoyıp olamağanına şaşqan ve ömür arqadaşından şeker aqqında sorağan… Qadın utanıp, közlerini saqlağan…, yüzüni ellerinen qapatqan, amma soñra öglüginiñ cebinden şeker keseçigini çıqarğan. Qartiy onı aşamağan ve çoqraq yanına kelgende yanında olğan torbasını ketirmege rica etken. Bahçivan çuvalnı ketirgen soñ, qartiy içinden küçük teneke sandıçıqnı çıqarıp, onı ağlamaqtan közleri qırmızı olğan ev bikesine uzatqan.

– Fuqareliginden utanma, hanım, – qarıq sesnen aytqan qartiy. – Sen merametli ve alicenapsıñ, sen öz ömür arqadaşıñnı sevip, ürmet etesiñ, onıñ sözüni diñleysiñ, adetlerimizni kütesiñ. Bu sandıçıqnı bahşış olaraq qabul et.

– Eger bu sandıçıqta saqlaycaq şeyim olmasa, o maña nege kerek? – ayretliknen sorağan ev bikesi.

Qartiy o soñki şeker keseçigini alıp, onı sandıçıqqa qoyğan ve külümsiregen.

– Men pek boldurdım, – ev bikesine aytqan qartiy. – Eger maña yuqlaycağım yerni kösterseñ, saña pek minnetdar olurım.

20_02_2016_scan_sunduchok_2

Ev hanımı kiyiz yorğannı ocaq yanında töşegen. Bu da beklenilmegen  musafirge yuqu içün eñ yahşı yer eken.

Ev saipleri saba uyanğanda gece musafiri endi ketkenini körgenler. Kiyiz yorğan ocaq yanında büklengen, qapı yanında turğan tayaq ve çuval da yoq eken. Tek sofrada qartiyniñ bahşışı – teneke sandıçıq qalğan. Sandıçıq eski, üstü biraz ipranğan mavı ve zumrut tüslerine boyalanğan. Şu mavı-zumrut renklerge boyalanğan qutuçıqnıñ üstü dögme köşeçiklerinen yaraştırılğan. Bir zamanları şu köşeçikler ve bazı diger yerleri de tunç boyanen boyalanğan eken. Amma vaqıtnen boya silinip, boz madeni körünip qalğan yerleri taz baş kibi yıltırağanlar. Añlaşılğanına köre qartiy bu sandıçıqnı çoqtan qullanıp kelgen, çünki üstünde zamannıñ izi duyulğan.

Ömür arqadaşı içün sabalıqqa iç bir şey olmağanını tüşünip, ev bikesi kedernen sandıçıqnıñ köşelerini sıypağan. Qartiy sandıçıqqa qoyğan şeker keseçigi aqqında unutqandır dep, ümütnen sandıçıqnıñ qapağını açmağa istegen. Amma qapaq açılmağan. Qadın taaciplengen ve olğan küçünen qapaqnı çekmege başlağan. Amma küçük çertme kilit açılmağan. Qadınnıñ çekişkenini körgen Abdulla ağa sandıçıqnı özü açmağa tırışqan ve bunı belli bir ğayretlerden soñ becergen. Niayet, qapaq açılğan soñ, – Aman, Allahım! Sandıçıq töpesine qadar şeker tolu eken! Qarı-qoca közlerine inanmağanlar! Aceba, qartiyniñ çuvalında o qadar şeker bar ekenmi? Ya da böyle etip o musafirçenlik içün minetdarlığını bildirdimi?

20_02_2016_scan_sunduchok_3

Biraz vaqıt keçken soñ bahçivannıñ qarısı yerinden turıp, şekerni küçük tepsige qoyğan ve evden çapıp çıqqan. Çoq vaqıt keçmeden o evge un ve süt ketirgen. Külip, qocasına şekerni bu aşayt mallarına deñişkenini añlatqan. Soñra öglük taqıp, yeñlerini köterip, ötmek pişirgen, sofrağa süt qoyğan, qocasına lezzetli sabalıq azırlağan. Abdulla ağa bağçadan meyvalar pişip satılğanına qadar evde aş olacağına sevinip, bağçağa çalışmağa ketken. Amma çoq vaqıt keçmeden farqlı mahsulatlarğa deñiştirilgen şeker bitken… Kiraz ise daa pişmedi, başqa meyvalarnıñ sözü bile yoq.

Evdeki aşalacaq şeyler kene de bitken soñ, bahçivan sofrada qave degirmeninden nasıldır çekilmeyip qalğan bir qave daneçigini körgen. Teren köküs keçirip, o qave daneçigini qartiy ediye etken  sandıçıqqa atıp, qapağını qapatqan. O zamandan berli sandıçıq rafta turğan, iç kimse onıñ içine baqmağan.

Bereket toplama vaqıtı kelgen eken. Kefe bazarına satılıq içün yollanılacaq meyva tolu sepetler ev içinde sıralanıp, qoyulğan. Bahçivan qarısınıñ elinde frenk yüzüminen tolu küçük sepetçik bar eken. O, onı raftaki sandıçıq yanına qoymağa niyetlengen. Qadın sandıçıqnı çetke almağa tırışqan, amma o büyük olmasa da, ağır eken. Frenk yüzüminen sepetçikni tabanğa qoyıp, ev hanımı sebebini ögrenmege istegen. Sandıçıqnı açqanda içi qave danelerinen tolu olğanını körgen! Şu daqqası evge kirgen Abdulla ağa da öz közlerine inanmağan.

Şu gecesi qarı-qoca sandıçıqqa ötmek keseçigini qoyğanlar. Amma iç bir mücize olmağan. Nevbetteki gece olar sandıçıqqa tavuq yımırtasını qoyğan ekenler. Ve kene de iç bir şey olmağan. Ondan soñ Abdulla ağa qartiy yapqanını hatırlap, sandıçıqqa şeker keseçigi qoyğan. Bahçivan ve qarısınıñ quvançına sandıçıq sabağa şeker tolğan!

– Demek ki, sandıçıqnıñ tılsımı tek şeker ve qaveni çoqlaştıra! Amma da qartiy, ne qadar güzel bahşış etti! – dep, bahçivan ve ömür arqadaşı beklenilmegen zenginlikke quvanğan eken.

Abdulla ağa eyilik sevgen bir insan olğanı içün tılsımlı sandıçıqnıñ bahşışlarınen bütün qomşularnen paylaşqan eken. Birazdan o Kefe şeerinde qave ve şeker tükânçığını açqan. Anda episini qavenen sıylap, tılsımlı sandıçıq aqqında ikâyeni añlata eken. İç kimse o ikâyege inanmay, amma bahçivannıñ eyilikseverligi o küçük tükânğa çoq insannı celp etken eken.

Şeker ve qave satıluvınen bağlı işler o qadar yahşı ketken ki, Abdulla ağa öz köydeşleri içün cami qurıp olğan. O, çoqraqnı da baqmağa devam etken. Bağçasındaki meyvaları aynı öyle de pek lezzetli eken. Bahçivannıñ qarısı o meyvalardan ve tılsımlı sandıçıqnıñ şekerinden azırlanğan tatlı ise köy bayramlarında esas tatlılıq olğan.

Birazdan bahçivannıñ ailesinde üç evlât – eki qız ve bir oğlan dünyağa kelgen. O daa da bahtlı olıp, er bir duasında oña tılsımlı sandıçıqnı ediye etken qartiyni añğan eken.

Müellif: Susanna Enver qızı

Resimlerni Zarema Cemileva yaptı

Фото аватара

Автор: Редакция Avdet

Редакция AVDET