Avdet endi bir qaç sefer milliy qıyafet mevzusını açıqlay edi. Sır degil ki, soñki vaqıtları yaşlarımıznıñ küçünen «motqa» milliy urba kirsetile. Eñ aktual baş kiyimi ola. Bir qaç yıl içinde qadın fesleri dizaynerlerniñ bir sıra kollektsiyaları peyda oldı. Lâkin, aqaylar içün baş kiyimlerine o qadar diqqat ayırılmay. Bugün vaziyetni tüzetmege ve aqaylar içün qarakül qalpaqlar tikişi aqqında tarif etmege qarar aldıq.
Qarakül qalpaqlarnı tikken terbiyeci
25 yaşındaki Elmaz Mecitova baş kiyimi, em de qalpaq kibi siyrek baş kiyimlerini tikecegini iç tüşünmez edi. Onıñ zenaatı tikiş ve asılında el işinden uzaqtır. O, pedagog ola, bala bağçasında terbiyeci olıp çalışa edi. Lâkin, bir kün, talebe olıp ta, Elmaz oyunnen oğraşqan torunlarına qalpaqlar tikti. Keçken seneniñ soñunda ise, sevimli emcesine yubileyge bahşış azırlap, öz «qalpaq tikişi» tecribesini hatırladı.
«Er şeyi olğan aqay kişige neler ediye etersiñ? El işi ise – bu göñülden yapılğan güzel bir şeydir», – dep saya Elmaz.
Elmaznıñ ediyesini tek emcesi degil de, bütün soy-sop ve tanışları begendi. Böyleliknen, onıñ başta hobbisi, soñra da ağırayaqlılıq tatilinde işi de peyda oldı.
Usta añlata ki, qalpaq tikişi onıñ içün iç te ağır degil.
«Eñ müimi – istegimdir. Memnün qalğan müşteriler ise, – menim içün büyük minnetdarlıq ve işim içün mukâfattır!» – dep ayta Elmaz.
Qalpaq – kiçikten büyükke qadar
Qız emin ki, qırımtatarlar içün qalpaq, bu tek baş kiyimi degildir – bu milliy qıymetleriniñ muhafızıdır. Ve, Elmaznıñ sözlerine köre, qalpaq pek tez yañıdan peyda olğanı ve er qırımtatarnıñ urba taqımında müim yerni özüne kene de qaytarğanı pek quvandıra.
«Pek çoq genç qalpaqnı sımarlay. Esasen, toylar, nikâhlarğa. Soñki vaqıtları ana-babalar da 1-3 yaşındaki kiçik balaları içün kiçik qalpaqlarnı sımarlay», – dep quvançnen añlata Elmaz.
Qız bizge işiniñ bazı sırlarını açtı. Meger, büyükler sırf qarakülden yapılğan qalpaqlarnı saylay, gençler ise daa sıq suniy qalpaqlarnı ala. Bundan da ğayrı, büyük yaştaki aqaylar daa yüksek modellerni ala. Elmaz hanımnıñ sözlerine köre, bu tahminen 12 santimetrdir. Böyle baş kiyimleri çeçen papahnı añdıra. Gençler ise, pek yüksek olmasın dep soray – 10 santimetrge qadar. Bunen beraber, usta kiçik oyuncılar içün de qalpaqlar tike.
Papah VS qalpaq
Meger, Elmaz hanım, işini bölmese, bir qalpaqnı 3-3,5 saat içinde tike. Ustanıñ qayd etkenine köre, eñ çoq vaqıt diger közge körünmegen ufaq el işi ala.
Elmaz Mecitova qalpaq tarihını da ögrene. Meger, qalpaq qırımtatarlarda XIX-cı asır başından ve 1930-ci senelerine qadar kütleviy şekilde taqılıp başladı. Oña daa borq dey ediler.
Milliy qıyafetke qaytmağa başlağan qırımtatar gençlerinden farqlı olıp, Qavqaz halqları temsilcileri olarnıñ qarakülden yapılğan papah adlı baş kiyimini aman-aman taqmay. Tek dağlardaki köylerde bu baş kiyimini memnüniyet ile taqqan yigitlerge rastkelmek mümkün.
Qarakül tarihından malümat
İnsan güzel kürk olğanı sebebinden tutmağa başlağan ilk ayvanlardan biri qarakül qoy oldı. Elbet, o vaqıt qarakülden ton tikmegen ediler, tek terileri qullanılğan edi. Qarakül qoynıñ tarihiy vatanı, zemaneviy Özbekistan territoriyası sayıla, o yerge ta VIII-ci asır arap fetihçilerinen beraber qarakül qoyları ketirildi. Qoylarnıñ bu çeşiti Orta Asiya ealisi arasında pek populâr oldı.
Şimdiki vaqıtta qarakül Özbekistan, Afğanistan, Cenübiy Afrika, Türkmenistan, Qazahistan, İraq, Romaniya, Moldoviyada yetiştirile.
Qarakülniñ eñ populâr ve qıymetli çeşitleri budır: özbek, afğan ve Cenübiy Afrika qaraküli. Qarakülniñ eñ paalı çeşiti – bu Cenübiy Afrikalı «svakaradır». «Svakaranıñ» inceligi qarakülçağa yaqındır. Bunıñ içün qarakülça, yani doğulmağan qozularnıñ terisi, pek qıymetli sayıla. Şimdiki vaqıtta qarakülniñ tahminen 60 çeşiti bar.
Lâkin, Qırım tükânlarında o qadar qarakül çeşitleri yoq, bunıñ içün Elmaz ayrıca terini sımarlamağa mecbur ola.
Elmaz hanımnıñ işi tek qalpaqnen bitmey. O, aqaylar içün diger baş kiyimlerini de tike. Meselâ, şimdi usta jeans taqımını yekünley, bu taqım kiçik yigit içün taqiye ve köbelek boyunbağından ibarettir.
Elmaz Mecitovanen qalpaq sımarlamaq içün +79787553411 telefon nomeri vastasınen, bunen beraber, Vkontakte, Odnoklassniki içtimaiy ağlarında bağlanmaq mümkün.