20 iyül künü Yoşkar – Olada olıp keçken Milletlerara munasebetleri şurasınıñ toplaşuvında, Vladimir Putin, çeşit milletlerniñ tillerini ogrenmek bu göñülli iş olmaq kerek, dep bildirdi.
«Er bir territoriyanıñ öz milletlerara munasebetleri bar, bizler bunı köz ögüne almaq kerekmiz. Meselâ, rus ve Rusiye halqlarınıñ tillerini ogretme saasında.Hatırlatmağa isteyim, ürmetli dostlar, rus tili – bu devlet tili, milletlerara qonuşması tilidir, onı iç bir şeyden avuştırıp olamazsıñız, bu bizim çoq milletli memleketimizniñ tabiiy bir temelidir. Onı er kes bilmek kerek. Rusiye halqlarnıñ tilleri de – bu olarnıñ ayırılımaz, özüne has medeniyetleriniñ bir parçasıdır. Bu tillerni ogrenmek – Konstitutsiya tarafından kefil olunğan aqtır, göñülli aqtır. İnsannı, oña tuvğan olmağan tilni ogrenmege mecbur etmek mümkün degil, aynı oyle de,rus tili dersleriniñ saatlerini azlaştırmaq mümkün degildir».
Prezident V. Putinniñ beyanatına izaatlar.
Engel Fattahov – Tataristannıñ ilim ve maarif işleri naziri: «Tataristanda tatar tili er kes içün devlet tilidir. Bu aqta bizim Konstitutsiyamızda yazılğan. Biz qanun çerçevesinde areket etemiz. Bir añlaşmağa keldik. Maarif programları federal standartlarğa uya. Rusiye maarif ve ilim nazirligi tarafından iddiyalar yoq».
Rafael Hakimov — Tataristannıñ ilimler Akademiyasınıñ vitse – prezidenti: « Tataristannıñ öz Konstitutsiyası ve tiller aqqında qanunı bar. Bu qanunlarğa binayen, eki devlet tili de aynı miqdarda ogretile. Rusiyeniñ Yuqarı mahkemesi bu aqta özüniñ qararını ende çıqardı. Tatar tilini çıqarıp taşlamaq içün Konstitutsiyanı deñiştirmege kerek olacaq. Ümüt etemiz ki, buña qadar barmaz».
Marat Külşaripov – Başqurtistan devlet universitetiniñ tarih fakultetiniñ professorı: «Putinniñ bu sözleri, onıñ rus milleti yapmaq niyetinde nevbetteki adımıdır. Şimdi Başqurtistanda başqur tili devlet tili kibi ogretilmey. Başqur tili ogretile, bu qanunğa qarşıdır, dep prokuror teşkerüvleri bile keçirilgen edi. Yekâne rus milleti aqqında iddia uydurdılar ve onı ayatqa keçirmege tırışalar».
İvan Şamayev – Yakutiya parlamentiniñ deputatı, Saha adlı içtimaiy merkezniñ başı: « Putinniñ bu sözleri, ilk evelâ, Tataristanğa ayittir. Men bellesem, tek bu respublikada milliy tilniñ ögretilüvi qaldı. Eger Tataristan bu sıqıştırmağa lâyıq cevap berip olsa, biz onı epimiz ayaq üstünde alğışlar edik. Milliy respublikalarda, sanki, bu tiller mıtlaqa ogretilmek kerekler, amma amelde bu iş mında çoqtan yapılmay. Men bellesem, Putinniñ bu sözleri, onıñ aqıqıy istegidir. Milliy respublikalar, milliy tillerini ogrenme, ogretme ve saqlap qaluv yüklerini özleri taşımağa mecburlar. Meselâ, Komi ve Burâtiyada özleriniñ tillerini ogrenmeyler, bu tiller yoq olma seviyesindedirler. Lâkin Tataristanda vaziyet başqa. O çoqusı kimlerge ibret oldı. Ümüt etemiz ki, respublika öz aqlarını qorçalay bilir».
Sergey Sergeev – siyasetşınas, Qazan milliy araştırma tehnik universitetniñ professorı: «Vladimir Putinge Tataristan ve Başqurtistan talebelerniñ ana – babaları muracaat ettiler». Narazılıq köstergenler, «tilniñ lâğu etmesine degil de, oña ayırılğan saatlerni qısqartılmasını istediler». O tüşüne ki, prezidentniñ beyanatı — «federal merkezniñ, yerli akimiyet yapqan belli bir şeylerinen razı olmamasına işarettir». Sergeev bildirgenine köre, böyle vaziyette, eñ yahşısı tillerni differintsial şekilde ogretmektir. Amma bu adım da, 1992 senesi yerine ketirilgen tiller pariteti añlaşmasına keder ete bile».
Spravka. Tatristanda 1990 senelerinden başlap mekteplerde tatar tili dersleri berile. Bu «Tataristan Respublikasınıñ regional tilleri aqqında» qanunı boyuncadır. Qanunğa köre, rus ve tatar tilleri teñ uquqlılıqtadirlar, mektep, başlanğıç ve orta professional oquv yurtlarında aynı miqdarda ogretilmek kerekler». Tataristanda tatar ve rus tilleri devlet tilleridir. RF Konstitutsiyasına binayen «respublikalar öz devlet tillerini belgilemege aqqları bar».
İçtimaiy ağlarda Facebook, Vkontakte, Odnoklassniki saifelerimizge, bunen beraber, Telegramda kanalımızğa qoşulıñız ve eñ aktual ve meraqlı malümatlardan haberdar oluñız.
