Avdet, sonki vaqıtları, qırımtatarlar arasında aktual olğan milletlerara evlenmeler mevzusına bağışlanğan bir sıra maqaleler bastıracaq. Bugün Avdetke özüniñ ikâyesini şaire Dinara Aciyeva aytıp berdi.
Milletlerara evlenmeleri aqqında özümniñ aylem nümünesinde aytıp berecem.
Menim qartbabam, qırımtatarı Aciyev Enver Emirusinoviç, 1923 senesi, Yaltanıñ Ay – Vasil köyünde doğdı. 30 – nci senelerniñ apiske aluvları, ölümleri ve çeşit başqa meşaqatlardan soñ, onıñ aylesi Keriçte yaşamağa mecbur oldı. O gece kündüz cenkke çalıştı. «Zaliv» zavodında çalışıp tek bazar künleri evge, bir qaç saatke kele edi.
Şeer sovet askerleriniñ eline keçken soñ, qartbabamnı apiske aldılar, cenkke barmaqtan qaçınğanında qabaatladılarç Qartbabam ne qadar özüniñ qabaatsız olğanını tasdıq etecek oldı, amma onı diñlegen olmadı. Üç kün çekiştirgen soñ, bir kâğıtqa qol qoydırdılar, ve on yılğa apis ettiler. Apisini yerine ketirmek içün Qazahistanda yerleşken baqır – qurşun maden ocapına çalışmağa yolladılar.
Bitam ise, leh – ukrain Aciyeva Ninacan (doğma Uspalenko Nila Nikonovna), Yampol köyünde (Kiyev vilâyeti)1927 senesi doğdı. Açlıq senelerini çekti, ağır yaşadı. Eki kiçik qardaşını östürip çıqmaq içün birilerniñ evlerinde çalıştı. Qardaşları yazmağa – oqumağa ogrenmeleri içün, olğan bir çift ayaqapnı olarğa berdi. Ve neticede, biraz.ıq qazanmaq içün Qazahistannıñ köterilgen tselinasına ketti. Qartbabamnen de, 1953 senesi, anda tanış oldılar ve evlendiler.
Olarda ağır yaşayit oldı desek, iç bir şey aytmadıq demek, çünki pek qıyın edi. Azat etilgen soñ, qartbabamnıñ, onıñ dostu qoradan atqan buşlat ve robası bar edi. Bitamnıñ tek bir tahta cemidanı tolu urbası ve bir yorğanı bar edi. Qartababam özü, bir tahtadan eki dane üç ayaq etip, yataq yasadı, onıñ tübüne yorğannı töşediler, üstlerine ise, buşlatlarnı qapattılar. Olarnıñ birinci balaçıqlar Geray (1955 senesi doğdı), bir yaşnağa barmadan meningitten vefat etti. Bitamnıñ ağır işler etkeninden sebep, çoq balaçıqları doğmadan öle ediler. Sağ tek meni anam Meryem (1959s.) ve tizem Emine (1970s.) qaldılar. Yavaş – yavaş çalışıp qazandılar, evli – barqlı oldılar. Bitam pek kirli tavuq fabrikalarında çalışqanı içün, 48 yaşında hastalandı ve bir ayağını qayb etti. Azat etilgen soñ, qartbabam, toqtamadan aylesini qıdıra. Tizesi ve kiçik qardaşı Kemalnı (o da 15 yaşında apis etile ve 10 yıl altın tapqan qazmalarda çalışa) tapa. Qalğan soy – sop qıdırmalarını toqtatmay. 1989 senesiniñ dekabr ayında, aylesinen beraber Qırımğa köçe.
Qartababa – bitam 53 ıyl birlikte, bir ayle olaraq yaşay. Bitam qartbabamdan, qırımtatar yemeklerini pişirmege ogrene, musulman bayramlarını ürmetnen qayd ete. Amma qırımtatar tilini keregi kibi ogrenip olamay, onı ogretken qartbabamnıñ sabırı ocalıqqa yetmey.Eki qız, üç torun – meni, Sabrini, Sebiyanı (bitam, torunını qızını – Ferideni de körip yetiştirdi) östüreler. Qartbabam 2006 senesi, iyünniñ 23 keçer gecesi vefat etti. Bitam 2017 senesi iyünniñ 6 keçer gecesi vefat etti. Olar ekiside musulman mezarlığında, biri – biri yanında defn etildi.
Olar menim içün bir ibrettirler: qartbabam sabır ve namus, bitam ise, ikmet çoqraqları kibi. Men bir vaqıtları qartbabama bir şiir bağış etken edim. Onıñ serlevası «Ebediy çağırma» — «Veçnıy zov». Bu şiir meni birinci ve ekinci şiirler cıyıntıqlarına kirgendir.
Вечный зов
Беспощадный и безгласный,
Материнским молоком в кровь вошедший.
Сильный, добрый и властный,
Иногда чуть-чуть сумасшедший.
Степным ветром и горными пиками
Запах трав в себя впитавший,
На глади морской солнца бликами,
Сквозь асфальт травой прораставший.
На просторах родных и в изгнании,
В жизни, в смерти, в богатстве и в бедности.
Не нуждающийся в признании,
А в одном лишь – всего лишь в верности.
Это вечный и настоящий,
Это воля, судьба, масть, порода,
И в крови на пределе звенящий –
Вечный зов моего народа!
Men bellesem, milletlerara meselelerinde eñ esas olğan şey – bu biri – biriñi añlamaqtır, kerek olsa da yol berip razı olmaq (ballarnıñ adları, adetler, bayramlar, til, din ve bş. kibi meselelerde). Eger sen böyle şeylerge razı olsañ, demek bu seni yolıñ, tur ve ket.
Meni, meselâ, qırımtatar olmağan birisinen evlenme fırsatım bar edi, amma meni közüm ögüne çeşit böyle meseleler keldi ve men istemedim, bu meni yolum degil. Men yol beramam, çoq şeyge razı olamam.
Amma, meni qırımtatarınen evlenmem de pek yahşı olmadı, aylem tek 3,5 sene yaşap oldı. Lâkin bu endi başqa bir ikâye.
Dinara Aciyeva.
