Nasıl etip Qırımda alman istilâsi başladı

16.11.201720:55

O vaqıttan berli 76 yıl keçti. Almanlılar Aqmescitke 1941 senesiniñ 2 noyabr künü kirip kelgen edi. Sovet arbiyleri Qırımdan ketecekleri belli olğan soñ, şeer sakinleriniñ tahliyesi başladı. Amma tahliyege er kes tüşmedi.

İmtiyazlar aldına yazıcılar ayleleri tüşe edi. Anam mennen beraber akimiyetke barıp kirgende, onı apis etilgen Eşref Şemi – zadeniñ arayi, dep quvıp yiberdiler. Biz, Lenina adına Bulvarında yerleşken evimizden, Subhi (şimdi Krılova) soqağında yaşağan Anife bitamızğa köçtik. Men bu künlerni yahşı eslep qaldım. Aqmescit içinde patlavlar eşitile edi, bu aviya bombalar ve sanayı işhaneler patlay edi. Şeerde erzaq mağazlarnıñ, zavodlarnıñ ve çeşit kombinatlarnıñ talamaları keçe edi. Amma bu yağmalar aqqında yaramay, dep yazmaq pek doğru olmaz.

Bu künler aqqında, qısqa hatıralarım «Mavı mustanglar» romanımda aks olunğandır. Şimdi, anda da qısqa bir parça ketirecem: «Deşetli patlamalar, bombalamalar ve yanğınlar içinde talamalar kete edi. Bu öyle bir yağmalar edi ki, mında muvafaqiyetli şeerli öz dostuna, ya da qomşusına: — Bugün yağ zavodında talama yaptıq. Men yarım qopqa yağ ve bir kesek yağ qabuqları aldım. Ve qomşusı, ya da dostu bu haberden ayrette qalmaz edi, aksine  pahıllıqtan ahıldar edi, ya da quvanıp özü un kombinatına itştirak etken yağması ve andan evine çıqarıp ketirgen bir çuval unı aqqında aytıp bere edi. Endi eki künden berli şeer boylap güdürdi sesleri kele edi, bu mahsus tertip etilgen qafile, erzaq, silâ mağazlarnı, silâ taşığan trenlerni patlata ediler. Bazen patlatuv işlerine komandanlıq yapqanlar, mahsus tek isar ve araba qapılarnı patlatıp, mağazlarnı qaldıra ediler, o zaman adamlar talamalarğa başlay ediler. Ne içün bu areketlerge tilimizde, talama, ya da yağma, dep aytqanlar, bilmeyim. Bu areketke başqa söz tapmaq kerek edi, çünki, cenk ile baş – başına qalğan halq neler yapmaq kerek edi, sovetler bu yerlerni taşlap kete ediler, insanlar aç ve çıplaq edi. Taşlap ketkenler ise, erzaq ambarlarnı bile yaqa ediler… Gecesi şeerde patlavlar devam ete edi, bazıda yük maşnalarnıñ sesleri, ya da askerlerniñ qayğılı yırlağanları eşitile edi: — İ na Ti – hom o – ki – ya – ne svoy zako – nçili po – hod… Kerseten de, tap Tınç okeanğa qadar qaçacaq oldılar yoqsa? Üç ay devamında bu qadar topraqlarnı berip qoydılar… Kelecek künü, qapılar ögünden, qırmızı ordunıñ  daa bir qaç otrâdları keçe edi, olarnı öpkeli, ya da acınıqlı nazarlarnen qadınlar ve ballar ozğara ediler. Bizim qayğılı askerlerimiz Aqyar tarafqa kete ediler, çünki Or Qapı endi almanlılar tarafından alınğan edi. Olar ketkeninen şeerge balaban sukünet tüştü… Aqşam üstü, daa açıq yerlerde yarıq olğanda, terekler kölge bergen yerlerge ise,  qaranlıq tüşkende, şeer sakinlerine tanış olmağan bir araba sesleri eşitildi. Başqa iç bir türlü ses yoq edi, tek araba sesleri, de peyda ola ediler, de yoq olıp kete ediler. Amma bu ses qorqutıcı edi… Buruluştan yolğa, biri – biri artından kolâskalı eki mototsikl çıqa edi. Er bir mototsikl üstünde, biri dümen başında, ekincisi kolâska içinde asker otura edi. Bizimkiler degil. Gimnastörkaları qaz kübresi renkinde, omuzlıqları tar, yeñleri ise, köterilgen edi. Öglerinde avtomatları asılı tura edi. Bizim avtomatlar degil – bularda, bizimkinden farqı olaraq, tomalaq diskniñ yerine, patronlar turğan rojok bar edi. Askerlerniñ kaskaları başqa şekilde edi, olarnıñ üstünde yıldız yerine qanatlarnı açqan qartal şekili tura edi. Mototsikllar yavaş kete edi, yat askerleri tebessüm ete ediler, kolâskada oturğanları ellerini sallay ediler. Bu eki mototsikl keçip ketkeninen bir daa sükünet basa edi, amma köşe başından bir çift daa peyda ola edi. Qapıları yanında bala – çağa ve apaylar tura edi. Askerler ep ellerini sallay ve tebessüm ete ediler. Amma, bir balaçıq, eñ kiçkene olsa bile, olarğa qarşılıq olıp elini kötermedi, selâmlarına cevap bermedi… böyleliknen istilâ yılları başladı…».

Aydın Şemi – zade

Müellifniñ tüşünceleri, muarririyet fikirinen doğru kelmemesi mümkün

Фото аватара

Автор: Редакция Avdet

Редакция AVDET