8 noyabr künü İ. Gasprinskiy adına kitaphanesinde eki tedbir olıp keçti. Birinci tedbir «Qırımtatar medeniyeti ve yazısı künlerine» bağışlanğan edi. Tedbirniñ ekinci qısmında sanatşınas Elmira Çerkezovanıñ «Qırımtatar ressamları, ameliy sanat ve mimarcıları» degen kitaınıñ prezintatsiyası keçti.
Ablâzis Veliyev öz çıqışında qırımtatar tiliniñ şekillenüvi aqqında aytıp berdi. Bizim halqımıznıñ edebiyatı ve sanatı XV – XVI asırlarda öz çağına yetken edi. Amma XVIII asırnıñ soñlarında olğan qalabalııqlar bizim halqımızğa bir darbe olıp, inkişafını toqtattı. Kütleviy şekilde devletten şairler, yazıcılar ve alimler icret eteler. İleride tilniñ inkişaf etmesine bir çoq kereler elifbe deñiştirilgeni de tesir etti. Ablâzis Veliyev qayd etkenine köre, bizim yaşlar ögünde ana tilini inkişaf ettirme meseleleri açıq turadır. Meselâ, çeşit memleketlerde qırımtatar yazıcılarınıñ ve şairlerniñ bir çoq kitapları saqlanıp turmaqtadırlar, o kitaplar ögrenilip, bir tertipke ketirilmek kerektirler. Ablâzis Veliyevniñ çıqışı er kezde balaban meraq doğurdı, çünki soñki vaqıt ana tilini ögrenme ve ögretme meseleleri cemaatçılıqnıñ pek raatsız ete.
Çıqışta bulunğanlarınıñ bir çoqı ana tilinen olıp keçken soñki adiselernen öz qayğılarını bildirdiler. Eñ yüksek minberlerden qırımtatar tili, rus ve ukrain tillerinen birlikte devlet tili olğanı aqqında aytıla, amma aynı vaqıtta onıñ ögrenilmesi göñülli şekilde olmaq kerek, dep aytalar. Çoqusı vaqıt ana tili mecburiy, programmada olğan til degil de, fakultativ şekilde, derslerden soñ ögretile… Tataristan tecribesinden misaller ketirilip, anda ana tilini sıqlaştırmağa istegenlerinde, cemaatçılııq nasıl etip köterilgeni aytılğan edi. Mına meraqlı misal. Tataristanda 28 biñ çuvaş yaşay, ve olarnıñ ana tilini 90 dane mektepte ögrene ve ögreteler. Amma, aynı zamanda Qırımda 280 – 320 biñ qırımtatarı bar, lâkin qırımtatar mektepleri tek 14 dane. Çıqışta bulunğan er kes, bu vaziyetni özlerimiz çezmek kerekmiz, dep qayd ettiler.
Öz adımdan, er kezge belli olğan şeyni aytmağa isteyim. Eger de er bir ayle ana tili ğayesini özüne siñdirip, evlerinden ballarınen ana tilinde laqırdı etse, tilimiz inkişaf eter. Onıñ içün bütün şartlarımız bar. Ballarımızğa ana tilini ögrenmek içün, yahşı bir qullanma bar, bu da «Armançıq» mecmuasıdır. Bu mecmuada ballar içün mahsus usul qullanılıp, ana tili ögretile. Tek ana – babalarnıñ istegi olsun. Ondan da başqa ana – babalar özleri de ana tilini bu mecmuadan ögrene bileler. Belli cemaat erbabı Beyye İlyasova, biz ayrı bir zamanda yaşağanımıznı qayd etti. Kimge medeniyeti, edebiyatı, tili, tarihi qıymetli olsa, o insan men öz halqıma ne yaptım, dep tüşünip baqmaq kerek. Ve bu şeyder episi göñülli olaraq yapılmaq kerek, ve soñ öz areketlerimizge mukâfat beklemek kerekmeymiz. Allah er kezge lâyığını berer!
Tedbirniñ ekinjdi qısmı Elmira Çerkezovanıñ kitap prezintatsiyasına bağışlanğan edi. Müellif, kitap yazma ğayesi aqqında aytıp berdi. Daa genç zamanlarında Elmira hanum, bizim ressamlar, sanat erbapları ve mimarcılar aqqında malümat toplağanını aytıp berdi. Daa Özbekistanda olğayenda ressamlar ile körüşüvlerge barğanını aytıp berdi. Bu işniñ neticesi olaraq, qırımtatar ressamlarına bağışlanğan kiçik broşüra derc etilgen edi. Nevbetteki icadiy adım olaraq, Elmira hanım, «Coyulğan ayenklikniñ qıdıruv» kitabını yazdı. Ve niayet, sanat aveskârları ögünde Elmira hanımnıñ nevbetteki kitabı peyda oldı. Bu kitap üstünde yedi yıl devamında çalışıldı, dep ayta Elmira hanım. Müellif kitap çıqarılmasında yardım etken insanlarnıñ episine teşekkürler bildirdi. Ressam Kâzim Eminov, tarihçi Çervonnaya, professor D. P. Ursunen olğan subetleri aqqında yahşı sözngen hatırladı. İstidatlı Zuleyha Bekirovanen yapqan mektüpleşmesini de, pek sıcaq hatırladı. Çıqışta bulunğan er kes, müellifniñ işine balaban qıymet kesti.
Biz bellesek, er bir sanatsever öz kitaphanesine bu kitapnı elde etmege bahtlı olur edi.
Müellifniñ tüşünceleri muarririyet fikirinen doğru kelmey bile
İçtimaiy ağlarda Facebook, Vkontakte, Odnoklassniki saifelerimizge, bunen beraber, Telegramda kanalımızğa qoşulıñız ve eñ aktual ve meraqlı malümatlardan haberdar oluñız.
