Halqlarnıñ öz muqadderatlarını tain etme uquq subyektı

28.11.201711:12

Halqnıñ öz muqadderatını tain etme meselesini ögrengende, bizim ögümizde bu aqnıñ uquq subyektınen bağlı sual peyda oladır. Bu aqqa kim mensüp olmaq kerek: halq, millet, milliy azlıq, ya da bütünley devlet? Birden qayd etmek kerek ki, halqara – uquqiy diskurste «millet» sözüniñ eki manası bardır, yani bu em bir de bir etnik toplantı ve ekincim manası da bir devlettir, (meselâ «Birleşik Milletler Teşkilâtı», mınad «milleteler» sözü altında devlet, nazarda tutuladır).

Milletleriñ öz muqadderatını tain etme manasınnı tar añlamınıñ tarafdarları, bu aqnıñ subyekti olaraq bir devletniñ sakinlerini közde tutadır. Yani olar, bu fikirlerinen halq yerine bütün devletni qoyadırlar. Böyleliknen, rus müellifi G. B. Staruşenko, «Separatizimsiz — öz muqadderatını tain etme» adlı maqalesinde «… öz muqadderatını tain etme aqqı bu yerlerde yaşağan millet ve halqlarnıñ episine aittir… «Eger beli bir topraqta bir millet yaşay olsa, tek o zaman o milletniñ öz muqadderatını tain etme aqqı» aqqında aytmağa mümkün olur edi».

Amma, böyle mantıq öz muqadderatını tain etme printsiplerini yoq etedir ve belli bir tarihiy misallerge qarşı keledir. Biz bellesek, öz muqadderatını tain etme uquq subyekti olaraq, «tasavur etilgen toplulıq» halqı olmaq kerektir. İçtimaiyatçılarnıñ aytqanlarına koyer, böyle «tasavur etken toplulıqnıñ» azaları intellektual ve emotsional şekildeozlerini bu toplulıqtan birleştireler. Yani, başqa sözlernen aytacaq olsaq, özüni millet olaraq muqadderatını tain etme aqqı devletke degil de, şu toplulıqqa ya da cemaatqa aittır. Halq olaraq belli bir etnik, ya da milliy azlıq ve, ya da etnik gruppalarınıñ episi çıqa bile (misal – «AQŞ millet»).

Halqlarnıñ öz muqadderatını tain etme printsipleri ve mefküre

Halqlarnıñ öz muqadderatlarını tain etme aqları aqqında laqırdı eter ekenmiz, bu aqqa siyasiy ve mefküre aspektleri tesir etedir. Yani belli bir halqara uquqı olğan milliy meslek, imperialistik , ya da imperialistik olmağan devletlerniñ tesiri altında bulunmasınen bağlıdır. Keçmişte özleri müstemleke imperiya olğan devletleri, ya da öz topraqlarında belli bir areketlerni «separatist» kibi belli etken devletler, milletleriñ öz muqadderatını tain etme aqlarına qarşı çıqarlar. Böyleliknen, meselâ, Frenkistan, keçmişte müstemlekeleri olğan devlet olaraq ve bu devletniñ problemli Körsikası olğanı içün, halqlarnıñ öz muqadderatını tain etme aqlarını tanımay.

Mında belli frenk konstitutsionalisti Fransua Lüşernı hatırlay bilemiz. O, qayd etken edi: «… belli bir kollektiv frenk halqınıñ bir qısmı olğanına qadar, o öz muqadderatını tain etmege aqqı yoq».

Lüşer mında, «halq» aqqında aytmay, «kollektiv» aqqında ayta , belki de o «halq» sözüni telâfuz etmege qorqa. Lüşer yazğanı kibi: «Mında «halq» sözüniñ qullanması ne qadar telükeli olğanını añlaymız. Asılında konstitutsiya printsipi olğan «territorial birdemligi» ibapresini talil etip,  bu printsip halqlarnı öz muqadderatını tain etme aqlarını inkâr ete.

 Frenkistannıñ uquq ilimine qarşı olaraq, Lehistan uquqı halqlarnıñ öz muqadderatını tain etme aqlarını tanıy. Bu da, er alda, Lehistannıñ keçmişinen bağlıdır. Çünki bu devletniñ keçmişinde imperialistik tarihı yoq, ve bu devlet özü çoq vaqıt devamında öz muqadderatını tain etmek üzerinde küreş alıp barğandır. Çoqusı leh halqara – uquqçıları (L. Antanoviç, L. Dembinskiy, Ya. Tıranovski, M. Perkovski), «Öz muqadderatını tain etme aqqı er millette olmaq kerek. Öz muqadderatını tain etme aqqınıñ printsiplerinden biri – bu setsessiyağa olğan aqlarıdır. Yani, ayrı devlet, ya da başqa devletke qoşulma niyetinen, serbest şekilde bir devaletten ayırılma aqqıdır», dep qayd eteler.

Aleksandr Merejko, uquq ilimleriniñ doktorı, professor

İçtimaiy ağlarda FacebookVkontakteOdnoklassniki saifelerimizge, bunen beraber, Telegramda kanalımızğa qoşulıñız ve eñ aktual ve meraqlı malümatlardan haberdar oluñız.

Müellifniñ tüşüncesi, muarririyet fikirinen doğru kelmey bile

Фото аватара

Автор: Редакция Avdet

Редакция AVDET