Ayşe Akiyeva bir nesirci olaraq

07.05.202012:01

2019 senesi müellifdeşlikte neşir etilgen «Eyilikler olsun» cıyıntığında Ayşe Akiyevanıñ nesir eserleri yer alğan. Tercimelerni esapqa almasaq, mında sekiz ikâye taqdim etile. Olar sırasında «Yañı nesil ocası» ve «Yaralı yürek dermanı» ikâyeleri em kompozitsiya, em köntseptsiya, em problematika taraflarından pişkin ve originaldir. Aynı zamanda, fikirimizce, bulardan evel yerleştirilgen eserlerde biraz qalem acizligi duyula. Biraz konkretçe dalacaq olsaq, meselâ, «Ana quçağı» ikâyesi güzel bir levha-ekspozitsiyadan başlana – qaraman «ecdatlarınıñ mekânı» olğan Gurzufına sevinip toyalmay. Ve bu arada Meryem «fultosınen bütün Gurzufqa belli olğan» qomşusı Ümiyege musafirlikke kire. İşte, canım-közüm, taze öşekler, balalarınıñ evlenmek vaqtı kelgeni kibi laflar… Eser devamında vaqialar tez-tez deñişip turıp, soñuna taba halqnı sürgünlikke oğratuv müiti tasvirlene. Bir-eki original epizod (yelniñ quvetleşmesi, sürülecek halq bir meydanda zoraki toplaşqanda, Ebazerniñ ımpıs-tımpıs barıp, ulağını «yolluq» soyıp kelmesi) eserniñ qıymetini arttıra, oquyıcını kerginlikke ata. Amma bu sırada şu eser içün saylanıp alınğan janr qalıpları uymağanını seçemiz. Albuki, keniş vaqıt materialı alınıp, o povest derecesine de yetkizilmey qala, ikâye qalıpları da oña tarlıq ete. Şunıñ içün olsa kerek, eser içindeki bazı parçalar arasında suniylik duyula. Aytayıq, Ümiyeniñ Emirasanğa barması, soñkisiniñ apansızdan cenkke ketmesi kibi momentler, zan etsek, quvamına yetkizilmegen. Buña beñzegen momentler «Mecburiy üriyet» ve «Ruyakârlıq örümçegi» ikâyelerinde sezile, ta o derece ki, bazıda müellifniñ ne demege istegeni añlaşılmay qala. Ebet, ösüv basamaqlarıdır… Bu ceetten Ayşe hanımnıñ «Bizge tüş olıp körüngen ömür» ikâyesi uyğunca yasalğan. Eser müim meselege bağışlana – kompyuter qarşısında oturmaqnı özüne adet etken Ayder anasınıñ sözüne kirmey. Aynı zamanda bu oğlannıñ «başında, canında sanki dersiñ eki bam-başqa insan küreşe, ep özara davalaşa. Birincisi – alçaq göñülli, samimiy Ayderçik ve terbiyeden marum olğan sert yürekli Ayder». Anasınıñ nevbetteki tevsiyesine o, «Ana! Oldı ya! Men endi ufaq bala degilim, istesem barıp yatarım, istesem sabağace oturırım. Seniñ ne işiñ bar? Maña erişmeseñ, raat olmaycaqsıñ, ğaliba» sözlerini aytıp, anasını qaytarıp taşlay. Künlerden bir kün «sabalıqnı bile aşamayıp, vokzalğa çapqan» Ayder qaytqan soñ bütün köy halqı «zavallı Alimeni» cıymağa keteyatqanını körip qala. Başta onıñ qaysı Alime olğanını añlamayıp, aslında bu qadın onıñ anası ekenini bilip qalğan soñ oğlannıñ «ayaqlarınıñ pamuq kibi olması» eserde yahşı tasvirlene. Ayder «endiden soñ anasını körip olamaycağına, yanına barıp, bütün yapqan areketleri içün afu sorap olamaycağına» yanıqlay. Bu yerde ikâye novella tüsüni ala, çünki yüz bergen al yalıñız tüşündeki al eken. Demek, tabiatındaki terslikni yeñmek içün qaraman böyle «darbeden» keçmeli edi.

Bu eserinde edibe bugünki balalarnıñ ruhiyetini açıp köstermege tırışa. Şu, tar ikâye formatında bile şeciye meselesi ne qadar zayıflağanı, amma halqımızdan olğan er bir insannıñ yüreginde milliy nabıznıñ urıp turğanı özüni episi bir kösterecegi urğulana. Fikirimizce, müellif bala ruhiyetini güzel açıp olğan. Böyle tecribeni «Yaralı yürek dermanı» ikâyesinde de körebilirmiz…

Ket-kete A. Akiyevanıñ qalem ustalığı artıp barayatqanını yuqarıda qayd etip keçtik ki, buña, meselâ, «Yañı nesil ocası» ikâyesi misaldir. Mında «tentek» talebelerinen iç til tapışıp olamağan Safiye Refatovnanıñ yerine işke universitetni yaqında bitirgen yaş İslâm oca alına. O, balalarnı meraqlandırmaq içün ders ketişatında biri-birinden meraqlı usullar qullana. Balalar da yahşı tarafqa deñişip başlağanlarını atta mektep müdiri ve ocalar künlep başlaylar. Müdirniñ odasına tazirlenmek içün davet etilgen bu oca, qabaatnıñ büyük fayızı ocalarnıñ özünde olğanını, özü ise talebelerni bazı bir ocalar kibi iç bir vaqıt aşalamaycağını, olarğa kibbar munasebet qurmaycağını nezaketli şekilde bildirip, derske azırlanmaq manaçığınen toplaşuvnı terk etip kete…

İkâyeniñ serlevası pek keliştirilgen. İçindeki vaqialar biri-birini adım-adım aça, personajlarnıñ tabiatları ise janr çerçivesinde toluca berile. İkâyeniñ finalında, añlaşılğanına köre, artıq şeerniñ ileri litseyinde çalışmaqta olğan İslâm oca «hucur kiyingen ve renkli skeytini olduqça tez aydağan alda» kelip, açıq avada ders keçire. Qasabadan kelgen ocalar İslâm Bekiroviçniñ ders keçirüv ustalığından ayrette qalalar. Bu al, işte, onıñ işten boşatılmasında rol oynağanlar içün bir ahlâq cezasına çevrile.

İkâye müellifiniñ ustalığı şunda ki, kimersi evelki eserlerinde olması kibi o, oquyıcısını ögütlep oturmay… Yeter ki, eserniñ kompozitsiyası doğru tizilsin, neticesini oquyıcınıñ özü çıqarır.

Bugünki edebiyatımız çerçivesnde, fikirimizce, A. Akiyeva yañı, zemane nabızına uyacaq bir qaramannı tasvirlemege tırışa. Albuki, müellif kendi eseri içün doğru bediiy şekil, hususan kelişikli portret ve tabiiy dialog incelikleri tapabilgen.

İşte, körüngeni kibi, Ayşe Akiyeva kendi eserlerinde köterilgen meselelerge milliy problematika közünen baqa. Ananeviy mevzular olğan sürgünlik, ocanıñ emiyeti, ana-baba ve bala munasebetleri kibi meselelerge muracaat etse de, edibe yañı qaramanlarnı qıdırğanı körüne. Bu tecribe ileride devam etilse, Ayşe hanımnıñ mahsulında daa meraqlı obrazlar körünecegine işançımız bar.

Şevket Yunus

Фото аватара

Автор: Редакция Avdet

Редакция AVDET