2009 senesi Avropa parlamenti 23 avgust kününi Almaniya ve Sovet Birliginiñ arasında imzalanğan Ücüm etmemezlik añlaşmanıñ 70 yıllığı künü ve ayrıca Ekinci cian cenki arfesinde tesir saalarına qıtanı bölgen Gizli qoşma protokol imzalanmasınıñ – stalinizm ve natsizm qurbanları Avropa hatıra künü dep, ilân etti.
Bu eki ideologiya, on millionlarca insannıñ şiddetli ölüminden aynı derecede mesülietli tanınğandır.
Er eki zalım rejimniñ qurbanları arasında tamır qırım halqı da bar edi. Daa cenkten evel stalin diktatorlığı aman-aman bütün ziyalılarnı repressiya etip, qırımtatarlarnıñ eñ faal, oqumışlı qısmına tüzeltilmez bir darbe endirdi.
XVIII asırnıñ soñundaki işğal ve ilerideki kolonizatsiya siyaseti neticesinde az sayılı halq zümresine kirgen qırımlılar içün bu kibi ğayıplar milliy bir felâketke çevrildi.
Sovet-alman cenki sırasında qırımtatarlar eki kere tamamen yoq olma telükesinen qarşılaştı.
Yarımadanı elge keçirgen ve 1941 yılnıñ küz ortasından başlap işğal rejimini qurğan Alman silâlı quvetleri, yerastı ve partizan qarşılığınıñ bastırılması esnasında, adiy insanlarğa, bu cümleden qırımtatar halqına acımasız bir ceza bere ediler.
Bu areketlerniñ kulminatsiyası, 1943 senesiniñ noyabr-dekabr aylarında 130 dağ ve eteklerindeki Qırım köyleriniñ yaqılması oldı. Bu köy sakinleriniñ öz evlerinden sürgün etilmesi ekseriyette, 90 köyde ise – tamamen qırımtatar, meselâ Ulu-Sala sakinleriniñ onlarca tiriley olaraq yaqıldı. Bu qadar büyük bir cinaiy tedbir maalliy topraqlarında yapılma noqta-i nazardan körünmegen şeyni işğalciler, sakinlerniñ partizanlarğa yardım etkenlerinen sebeplendire edi.
Qırım azat etilgen soñra aynı halq qabaatlandı, bu sefer stalin yolbaşçılığınen, akis şeyde – natsistlernen işbirligi içinde olmaqnen, yani Qırım evlerini ve köylerini yaqqan, qamaçav yapqan, ateş etken ve mecburiy işler içün tutıp esir etken kişilernen.
18 mayıs künü qırımtatar ve diger – bütünley 15, qısmen 40-tan ziyade Sovet birligi halqlarınıñ zorbalıqnen sürgün etilmesi Stalin ve çevresiniñ soyqırım ve insanlıqqa qarşı cinayetten başqa bir şekilde hasiyetlendirilmegen eñ qanlı areketlerinden biridir.
Diger repressiyağa oğratılğan halqlardan farqlı, zalımnıñ ölüminden soñra bile, qırımtatarlar Vatanına qaytma aqqından marum qaldı. Qırımğa qaytmaq içün milliy areket aktivistleri kütleviy tutıp qapatmalar, makemeler, para cezaları, bayağı apis-lager müddetlerinen devamlı taqip oluna edi.
SSCB-niñ dağılması halqnıñ Qırımğa kütleviy olaraq qaytmasını rağbetlendirdi. Faqat er taraflı reabilitatsiya meselereri, mülkiyet ve hususan milliy mustaqillik aqqınen beraber öyle de çezilmedi. Qırımtatarlar alâ da stalinizm cinayetleriniñ qorqunç neticelerini yaşamağa devam ete.
Soñ yıllarda halqlararası uquqqa ayqırı olaraq yerine ketirilgen devlet-topraq deñişmeleri bu neticelerini daa da fenalaştırdı. Til, tasil, qırımtatarlarnıñ tarihiy keçmişiniñ resmiy yoramasına etnik ayrılıq, diniy esasında taqip etilmeler, vatandaş serbestliklerniñ müim sınırlamaları (fikir ifade etüv, toplaşmalar ve birleşmeler, ve digerlerniñ serbestlikleri), milliy öz-özüni idare etüv faaliyetiniñ yasaqlanması qoşuldı ve bu tabiy olaraq stalinizm ideologiyası ve tecribesinden uzaqlaştırmay, aksine olarğa tekrar yaqınlaştıra.
Biz, qırımtatar halqınıñ VI Qurultay delegatları ve milliy areket aktivistleriniñ gruppası, AŞPA (Avropa şura parlament assambleyası) ve XX asırnıñ totalitar rejimlerniñ Avropa demokratik teşkilâtları tarafından bir-biri artından kelgen natsizm-stalinizm takbihini desteklep, qırımtatar halqınıñ şimdiki vaziyeti normal olaraq sayılmaz dep, beyan etemiz.
Avropa demokratik küçlerini, stalinizm cinayetleriniñ qırımtatar halqına qarşı aqibetlerini ve tabiy kollektiv siyasiy aqlarınıñ yañıdan qurulmasındaki manialarnı saqlama ıntıluvı aqqında laf yürsetilgende, narazılıq sesini küçlendirmege çağıramız.
Aqmescit, 23 avgust 2020 s.
Nariman Celâl – Qırımtatar halqınıñ VI Qurultay delegatı
Bekir Mamut – Qırımtatar halqınıñ VI Qurultay delegatı
Şevket Kaybulla – Qırımtatar halqınıñ VI Qurultay delegatı
Emine Avamileva – Qırımtatar halqınıñ VI Qurultay delegatı
İbraim Çegertma – Qırımtatar halqınıñ VI Qurultay delegatı
Lemmar Yunusov – Qırımtatar halqınıñ VI Qurultay delegatı
Mustafa Mauşev – Qırımtatar halqınıñ VI Qurultay delegatı
Edem Dudakov – Qırımtatar halqınıñ VI Qurultay delegatı
Cedvel açıq, beyanatnı istegen er kes imzala bile.
