Muzıka ve siyaset. Bestekâr Asan Refatov

27.11.202019:31

Soñ vaqıtlarda, qırımtatar bestekârı Asan Refatovnıñ etrafında büyük bir eyecan bar. 20 yıldan berli onıñ biografiyasınen oğraşam, eserlerini araştıram ve ayatında, icadında bir çoq şey belgisiz, añlaşılmaz olğanını ayta bilem. 1937 senesi NKVD organları tarafından bestekârnıñ apis etilgeni soñ, taqdiri ve icadı uzun yıllar boyunca yasaq bir mevzu olaraq qaldı ve atta soñ zamanlarda arhiviniñ yerini tapmaq mümkün degil.

Asan Refatov 1902 yılı Bağçasarayda bir oca ve muzıka aşığı olğan Mamut Refatov ailesinde doğdı. A. Refatovnıñ Baku konservatoriyasınıñ kompozitsiya sınıfını bitirgeni bellidir. Onıñ tarafından bir çoq muzıkal eser yazıldı. Bazı müellifler operalar, simfonik orkestrı için bir süit, bir çoq sana edebiy eserlerine muzıka ve başqaları aqqında yazalar, amma ne yazıq ki, bugün bütün bularnı teşkermek mümkün degil, çünki bu malümatlarnı tasdıqlağan kerçek nota materialı yoq.

Asan Refatovnıñ yalıñız bir bestekâr degil, aynı zamanda bir folklor toplayıcısı olğanı bellidir. 1932 senesi, içinde 300 qadar türkü türleri ve çalğı aletli halq avalarnıñ adlarını bulundırğan «Qırımtatar yırları» cıyıntığını (cemi 1500 nusha, metin latin elifbesinen yazılğan) çıqardı. Bu yıl bu cıyıntığınıñ dünya yüz körmesi 60 yılını toldura.

O vaqıtları «Qırımtatar yırları» cıyıntığınıñ kiriş maqalleni Yaqup Azizov yazdı ve böylece müellifniñ şahsiyeti, baqışları ve siyasiy psihologiyası açıq-aydın körünmektedir. Ve tamam bu, asla hatırlanmağan maqalle aqqında mevzumız devam etecak. Onıñ bazı qısımlarını taqdim etecegim:

Muzıka sanatı alanında, marksist-lenin usulı üzerinde işlep çıqarılğan ilmiy malzemelerniñ aman-aman yoq olması, asıl edebiyatta muzıkanıñ inkişaf meselelerniñ nisbeten yetersiz işlep çıqarılması, diger taraftan, toplayıcınıñ mesele çezüvinde, ilmiy tasnif ve içtimaiy siyasiy talil olmadan, yır ve avalarnıñ mehanik toplanmasında ifade etilgen fefqulâde üstün-üstün yanaşması, – bütün bular işniñ kiriş maqalesini teşkil etmege pek qıyınlaştıra…». «Bizimce, işniñ muvafaqiyetsizliginiñ esas sebebi tertipçiniñ reberlik yapqan usuldır. Bu işniñ temelsizligini belgilemek ve marksist-lenin araştırma usulı elementleriniñ tamamen olmamasını tayinlemek içün bir köz taşlamağa bile yeterlidir…».

«Marksist-lenin usuliyetiniņ izdeşi, iqtisadiy temellerden başlap, er angi bir mefküreviy üstqurumnı talil ete. Çünki içtimaiy ayatnıñ bütün adise sebepleri istisal küç ve istisal munasebetlerniñ derece ve hususiyetinde gizlenmektedir… Ve içtimaiy quruluş alanında, ve hususan onıñ eñ müim mefküreviy cebesinde – medeniy qurulış alanında, er kim bu yekâne doğru usuldan taypınsa, o, tam muvafaqiyetsizlikke evelden makümdir, çünki başqa, kerçekten ilmiy usul tabiatta yoq…».

«Muzıkanıñ deñişmegen milliy hususiyetinde, yalınız sanatta sınıf kureşini qabul etmegen insanlar, sanatqa emiyetli hususiyetni qoşıp yazğan mefküreciler israr ete bile. Muzıkanıñ milly hususiyetlerniñ deñişçenlik sebebinen, em şekil, em mündericesi sotsiyalizm qurulışı esasında milletlerara bir hususiyetni qabul etmege kerek olğanını belgilemek içün bir peyğamber olmağa kerek degil».

«… Muzıka, ilk baqışta, az ya da çoq öz başına inkişaf ete ve bu devirde, marksist-lenin usullarına saip olmağan tetqiqatçığa muzıka ve semereli quvet arasındaki munasebetni körmek o qadar qolay degildir».

Bugün, Y. Azizovnıñ kiriş maqalesinden berilgen parçalarnı tenqit etmege kerek olmağanını tüşünem.

Bu çirkin tüşüncelerniñ ifade etilmesinden 60 yıl keçti, amma şimdige qadar iç kimse, iç bir vaqıt ve iç bir yerde olarğa qarşı öz fikirlerini söylemedi. Bu maqale aqqında er kes indemedi, albuki, menim fikrimce, istidatlı bestekârımız Asan Refatovnıñ facialı taqdiri onıñ mündericesine pek bağlı edi. Bu arada, Azizov özü de cayratqan şeytaniy, canavar mefküreden pek zarar kördi. O, aynı 1937 yılı, qurbanı – Asan Refatovnen birlikte repressiyağa oğradı.

Manyak-kommunistniñ bu marksist-lenin ğaye zeerinen zeerlengen istidatsız, manasız satırlarını oquğanda, insanlarnı ustaca aqmaq sürüsüne çevirgen ve aynı zamanda istidatlı insanğa yer bermegen bu insaniyetsiz sistemanıñ niayet ölgenini raatlıqnen añlayım.

Ve kene de bugün özüme bu sualni berem: siyaset, muzıka, mefküre – aenklimi?

Bestekâr Fevzi ALİYEV, 1992

Фото аватара

Автор: Редакция Avdet

Редакция AVDET