Seithalil qartbaba gazetanı elinde tutıp, başında biylegen türlü oy-tüşüncelerni tertipke ketirmek isteginen iç de aşıqmadan, elindeki tayaçığınen yerge tayana-tayana, arada-bir öz başına somurdanaraq evine ketmekte. Seksen yaşını toldurğan qartbabanıñ uzun ömür yolu, keçmişteki ağır yıllar közü ögünde nasıldır filmniñ levhaları kibi birer-birer canlanalar. Ortalıqta yüz bergen vaqialar yüregini sıqa, soñsız qayğılar bağrını yaqa. Artıq iç bir şey – küneşniñ saçqan altın nurları da, baarde açılğan taze güller de yüregine teselli beralmay. Birden Seithalil qartbaba elindeki gazetağa baqıp, onı daa da qattı sıqtı – endi evine de kelip çıqtı.
– Niayet, keldiñmi, baba? Men belledim yolda ketkende yıqılıp qaldıñ, – dep mırıldandı oğlu babasını bosağada körip. – Ya bu ne? Kene seniñ tatar gazetalarıñmı? Olğan aqçanı boşuna masraf etesiñ…
Seithalil qartbaba oğlunıñ ğafil közlerine baqıp, eyecanlanğan alda:
– Bugün cuma, namaznı qaldırmaq olmay. Bilesiñ de, kerek olsa, eki degil, on kilometr qadar cayav keterim, Allahnıñ istegi olsa, yolda qalmaq bir şey degil, amma camige ille barmaq er bir musulmannıñ boyun-borcudır. Bu gazeta ise… – qart adam ağır köküs keçirdi… – Bu gazeta tilimizni saqlap qaldı, onıñ qadrini oquğan adam bilir.
Mediyevlerniñ qorantası Qırımğa 2000 senesi qaytıp keldi. Bundan evel Özbekistanda yaşağan qorantanıñ evi de, qazançları da büyük edi. Qorantada vatanperverlik bar – amma episinde degil. Tek Seithalil qartbaba ve onıñ ömür arqadaşı Nazmiye apte fikir ve tüşüncelerde ep Qırım davasınen yaşaylar. Olarnıñ oğlu Cafer ise Qırımğa köçmekten ne qadar baş tartsa da, babası öz sözünde o qadar da daa qattı tura edi. Niayet, Cafer Qırımda ana-babasından ayrı yaşaycağına emin olğan soñ, biraz yımşadı, ahır soñu köçmege de razı oldı.
Yüce Rabbimiz minnetdar olmağan qullarını sevmey deyler. Qırımda Cafer ana-babasına, istegenleri kibi, dedelerden qalma eski köy evçigini satın aldı. Özü ise ailesinen paytahtta yerleşti. Böyle etip bir-eki yıl sürdi. Amma, baş yazısını köz körer – yarımadada yahşı başlağan biznesi ket-kete tolusınen battı. Ve o ana-babasınıñ yanına qaytmağa mecbur oldı.
Nazmiye qartana er vaqıt olğanı kibi aqayına oñaytlı oturmağa yardım etip, içmege de bir bardaq suv ketirdi.
– Gazetada ne yazalar şu? – dep soradı o yavaştan.
– Daa bilmeyim, – cevaplandı Seithalil ağa, – kene Ukraina – Rusiye, Rusiye – Qırım munasebetleri aqqında olsa kerek.
– E, şimdi haberlerde kene Qırımnıñ Rusiyege qoşulacağını ayttılar. Şundan soñ ne olacaq alımız?
– Ne vaqıt o memleketten yahşılıq kördik de, şimdi körecekmiz…
– Eñ esası Vatandamız, dedelerimizniñ toprağında, bizge birev bir şey dese de, aqiqat bizim tarafımızda.
– Siziñ aqiqatıñız kimsege kerekmey, – dep kestirdi odağa kirgen Cafer, – Rusiye askerleri Qırımda yüre, ortalıqnı basıp aldılar. Demek yahşı bir şey olmaycaq. Soñki vaqialar biz kimsege kerek olmağanımıznı kösterdi. Mından ketmek kerek, vesselâm.
Bir qaç aynıñ içinde ilk kere Seithalil qartbaba öz oğlunıñ sözlerine dayanamadı. Elindeki bardaqnı şap etip masa üstüne qoydı.
– Sus, ağzıñnı qapat! – dedi o ve odasına ketti.
– Aytma öyle, oğlum. Biz mından qayda ketecekmiz? Bu bizim toprağımız, – ağlap başladı Nazmiye qartana.
– Bu topraq tek sözde siziñ toprağıñız. Kerçekni aytacaq olsaq, onı qırımtatarlarğa kimse bağışlamadı ve bağışlamaycaq! Pek qıymetlidir bu yer. Siziñ aytqan urf-adetler, ananeler kimsege kerekmey. Yaşlarğa baqıñız. Olar bu aqta tüşüneler dep belleysizmi? Endi er kes özüni qurtarmaq peşinde.
– Amma, oğlum…
– Referendumdan soñ, bese-belli, Qırım Rusiyege qoşulır, demek mından ketecekmiz!
Bütün gece Seithalil qartbaba köz yumıp olamadı. Onıñ aqlına çeşit türlü fikirler, de Caferniñ ineli sözleri, de sevimli deñizi kele edi. Qayğı ise büyük qasırğa kibi yürekni qaplap, onı daa küçlüce sıqa edi.
Bir qaç künden soñ referendum neticeleri bütün dünyağa ilân etildi. Qırım başqa qolğa tüşti. İş işten keçti, Allahnıñ imtianı, lâçare…
Mediyevlerniñ evinde iç kimse laf etmege istemey edi. Qartlar biri-birine baqıp, oğlu çıqaracaq ükümini mına-mına eşitmege azırlana ediler. Bir kün Nazmiye qartana tikiş işlerinen oğraşqanda, özüni yaramay duydı, yüzü aq kesildi. Kelinleri Safiye sessiz-soluqsız odadan çıqıp, onıñ er kün içtigi ilâclarını ketirdi. Qartiy yavaş-yavaş özüne keldi.
Ekinci künü Seithalil qartbaba oğlunıñ yolğa ciddiy azırlanğanını körip, oña: «Bunı yapma, oğlum, meni tamırlarımdan ayırma, buña dayanamam», – degen kibi baqtı. Şu daqqası Allahqa yalvarıp, ellerini köterdi: «Yarabbim, bizni bu belâlardan qorçala…» – dedi. Cafer bunı abaylap, özüni qolaysız duyıp, birine telefon açacaq kibi tez-tez odadan çıqtı.
– Qartbaba, ya ne içün bitam ağlay, siziñ de keyfiñiz yoq? Er yerde Qırım Rusiyege qoşuldı deyler? Ne içün böyle ola? – dep soradı on yaşındaki Aziz.
– Şimdi men saña ruhen küçlü, adaletli, iç bir şeyden qorqmağan qırımtatar halqımız aqqında ikâye eterim, – dep köşede turğan patifonğa yaqınlaştı Seithalil qartbaba. Eski halq avalarınıñ plastinkasını qoyıp, torunını tizlerine oturttı ve Qırım hanlığı, cesür qaramanlarımız, erbaplarmız, cenk, sürgünlik, avdet, milliy areket aqqında birer-birer ğurur ve efkârnen aytmağa başladı.
Ertesi künü Cafer evge kelip, acımasız haberni ilân etti. Qarar alındı. Aile er şeyni bıraqıp, sevimli Vatannı terk etmeli. Qırımnen yıllarca bağlağan qaviy yipni bir kereden üzüp atmaq kerek.
– Beklemege olmay, çünki yollar qapatıla. Yarın ne olacağı belli degil, – dedi Cafer.
Seithalil qartbaba pencerege baqtı. Közüne dedesinden qalğan eski dut teregi ilişti. O, yerinden sıçrap tayaçığınen sallamağa başladı:
– Olmaz! Men mından ketmeycegim! Halqımnıñ başına kelgeni iç bir aqılğa sığmaz, iç bir kitapta yazılmaz! Ecdatlarnıñ şanı içün, olarnıñ adı içün men mında qalacağım. Bu yerlerniñ bekçisi olacağım! Bu yarımadada soñki qırımtatar olıp qalsam bile, ketmem! Bilem, sen Qırımnı iç bir vaqıt sevmegen ediñ, onıñ qıymetini bilemediñ. Bunda men qabaatlım… Yazıq, yüregiñe Vatan sevgisini aşlap olamadım. Amma nasıl olsa, ne olsa da, bu menim Vatanım! – Qart adam tayağına qaviyce tayandı. – Sen bizni qaldır. Biz saña artqaç yük olamız. Epimiz bunı bilemiz. Özüñni qıynama. Bar, daa yahşı ayat yolunı tap. Men ise öz yolumnı çoqtan taptım. Mekânım mında. Mında soñki nefesimni almaq isteyim. Bu bosağamdan soñki adımnı atmaq isteyim… bu çeşmeden soñki suv yutumını içmek isteyim… – qartbaba daa bir şey aytacaq edi, amma şu daqqa onıñ yüregine sanki pıçaq uruldı. Ellerini köküsine basıp: «Allahım», – dep tınıq sesnen ah çekip, yerge serildi.
Ava bulutlı künden episi Seithalil qartbabanıñ yatağı yanında toplaşıp, ekimni diqqatnen diñley edi.
– Sizge şimdi qasevetlenmege olmay, qartbaba, – yavaştan dedi ekim. İnfarkt… pek çoq küçüñizni aldı. Şimdi tek raatlıq kerek, çoqça yatmaq kerek… Qart ne deycegini bilmey, başını divarğa çevirdi.
Caferniñ yüzüne de qara bulutlar tüşti. Köçmek meselesi bir qaç aftağa çetke çekilip, planlarını boza edi. Amma olacağa çare olmaz.
Safiye saba erte qartlarnı qavege çağırdı, amma olardan ses-soluq kelmedi. Caferniñ açuvı çıqtı. Aqlına babası kene forsalana, inatlıq ete degen fikir keldi. Birden qartlarnıñ odasına aşıqtı. Qapını qaqtı, amma kene cevap kelmedi. Cafer qapını iterek açtı ve içeri kirdi. Anda ise Seithalil qartbaba Nazmiye qartananıñ yanında oturıp, sessizce accı közyaşlar töke edi. Tañda ihtiyar qadınnıñ yüregi uruvdan toqtadı…
Mediyevlerniñ başına daa bir müsibet tüşti.
Bir qaç künden ava inanılmaz derecede hoş edi. Quşçıqlar çivildeşmekte, ükümran baar özüni qıraliçe kibi duya. Etrafqa öz şavlelerini saça, yeşillike yeşillik, güzellikke güzellik bağışlamaqta. Tereklerniñ bürleri de yañı mevsimni selâmlamağa azırlana. Amma ava ne qadar tırışsa da, bu baar Qırım içün, eñ-evelâ qırımtatarlar içün iç te hoş degil edi. Yañı akimiyet ve ayatnen razı olmağan qorantalar öz evlerini taşlap, yañı yerde özüne mesken qıdırmağa kete ediler. Bazıları qaytmaq ümütlerinen, bazıları ise artıq ümüt bağlamadan yolğa çıqalar.
Merhumeniñ yedisi keçken soñ Mediyevler eviniñ ögünde yük maşinalar toqtaldı. Eşyalar acele-acele cıyıla, maşinalarğa yüklene. Vatanda soñki daqqalar. Vatannen vedalaşuv anleri. Seithalil qartbaba ömür arqadaşı ölgen soñ, ümütten kesildi, sanki soñki tayançını coyğan. Onıñ da canı dersiñ bir yerlerge uçıp ketti. Doğmuş evinden ebediy ayırıla. O, teren köküs keçirip, tuvğan azbarnı kene aylanıp çıqmağa istedi.
– Bağışla meni, – dedi niayet Seithalil qartbaba evine baqıp, – endi ne qalıp, ne de seni qurtarıp olam. Men sözümde turalmadım. Bilem. Amma men qırıldım, biñ parçalarğa bölündim, bu parçalar yerge tüşip yoq oldı.
Qarşıdaki ev er şeyni añlağan kibi tenha tura edi. Divarlarına tüşken kölgeler dersiñ olarnı közyaşlardan saqlay edi. «Men bilem, evim, biz olmağanda horluq çektiñ, amma er şeyge qatlandıñ, bizni beklediñ. Soñra kene biz içün öz qapılarıñnı ğururnen açtıñ. Biz ise kene ketemiz – qayda yol tutamız… maña epsi bir. Canım mında qala. Ümüt etem bir kün cesedim bu topraqta kömülir…
– Qartbaba, qartbaba, – tez-tez çapıp kelgen kiçkene Aziz qartnıñ fikirlerni kesti, – seni babam çağıra, biz ketmek kerekmiz.
Seithalil torunını quçaqladı ve kene ökür-ökür ağlamağa başladı.
– Qartbaba, – yavaştan fısıldadı torunı, – sen ağlama, menim bir planım bar. Men balaban olsam, mında qaytırım. Evimizge de köz-qulaq olurım. Tek sen şimdi babama bunı aytma, men başta ösmek kerekim.
Aziz cesaret ve eminliknen tolu qaverenki közlerini Seithalil qartbabasına tikledi, qulağına yaqınlaşıp: «Biz adımıznı saqlamasaq, onı kim saqlar?!» – dep qartbabasınıñ qolunı tuttı.
Maşinalar yolğa çıqtı. Ortalıq ise eñ samimiy, eñ sıcaq ve aenkli bala ümüdi ve işançınen toldı.
Sevil KARAŞAYEVA
