Er bir yırnıñ peyda oluvına, bilhassa, turmuş vaqiaları, içtimaiy adiseler sebep ola. Tarihiy yırlarımızdan «Seit oğlu Seydamet», «Alim», «Port-Artur», «Aqyar», «Şompol» ve sairelerniñ dünya yüzü körmesine nasıl müthiş vaqialar sebep olğanını er kes bile ve olar nesillerden nesillerge keçerek, baqiy halqımıznıñ añında, hatırasında, qalbinde saqlanıp qalacaq. Amma öyle türküler bar ki, onıñ ne yerde, ne zaman ve nasıl yaratılğanını biz temelinden bilmeymiz. Seçip alğan mevzumız da tamam buña bağışlana. Keliñiz, «Emine keter bazara» yırınıñ başta metinini qayd eteyik.
| Emine keter bazara Anter almağa. Emine anter alamadı, Oğradı qazağa. Aqyardan çıqqan parovoz Kelip tayandı. Emineniñ anterisi Al qanğa boyaldı. Emineniñ baş taşı Qıblağa qarşı. Üstündeki taş-toprağı – Anasınıñ közyaşı. |
Madem ki, bu yırnıñ astında bir qırımtatar qorantasınıñ faciası tasvirlene. Men çoq yıllardan berli bu yırnıñ angi köyde, ne zaman doğğanını bilmek niyetinde tanış ve tanış olmağan ihtiyar qartlarımızğa, qartiylerimizge muracaat ettim, lâkin maqsadıma nail olamadım, amma ümüt qandilim sönmedi.
8 mart – qadın-qızlar bayramında köyümizde (Bazarçıq – Poçtovoye) yaşağan eñ nuraniy – 92 baarniñ gül-bağçalarında asralğan güllerniñ qoqusını vucudına siñirgen ürmetli Safiye apte Kasseniñ elini almağa bardım ve ondan da «Emine…»niñ acınıqlı taqdirini sorayım dedim, ne bermegen Alla, belki…
– Bilesiñmi, Qadır oca, sen meraqlanğan o yırnıñ tarihı 1928 senesi Kuybışev rayonınıñ terkibine kirgen Mahuldür köyüniñ Yuqarı maallesinde sadır oldı. Men o devirde 7-8 yaşlarında qızçıq edim. Qomşu qızçıqları – aqranlarım Zeynep, Münever, Saydenen «Evçik», «Beş taş» oyunlarını oynağanımız aqlımda. Yırnıñ qaramanı Emine adlı qız aqqında bilgenlerimni saña aytayım…
Emineniñ anası Mahuldür köyüniñ Yuqarı maallesinde yaşay edi. Adı Fazile. Bu qadınnıñ eki oğlu ve üç qızı bar edi. Qocası hastalanıp ölgen. Büyük oğlunıñ adı Seitveli, Seitveliniñ qardaşı – Seitarif. Tonğuç qızı – Fadme. O, evli-barqlı olıp, üç evlâtnıñ anası edi. Fadmeniñ qocası – Nafe, qaynanasınıñ adı Zemine edi. Endi Fazile tatanıñ ekinci qızı Emineniñ boyu yetişe. Bu yosmanı Mahuldür köyünden Erecep adlı yigit can-yürekten seve. Çoqqa barmay eki yaşnı nişanlaylar. Toy künü de çezile. Eki tarafta da büyük azırlıq kete. Dügüne eki kün qalğanda Fazile apte küçük oğlu Seitnafeni yanına çağıra: «Tez, mögedekli arabanı yolğa azırla. Aqmescit şeerine barıñız. Bazardan 3 çuval boğday, tükânlardan savut-saba, toyluq bahşışlar alıñız. Özüñnen beraber Fadmeni, Emineni de alıp ket. Olar şeer tükânlarından ne alacaqlarını bile», – dep tenbiley. Seitarif anasınıñ ricasını yerine ketire. Arabağa Fadmenen Emineni oturtıp, Aqmescitke keteler, alacaq şeylerini ala da, aman menzilge aşıqalar. Sürenge kelgende demiröl keçitinden arabanı aydap keçecek maalde, paqıl kibi, arabacı – Seitarif de, Fadme de, Emine de – üçü de birden yuquğa dala. Araba ise demirölnıñ ortasında toqtap qala. Arttan ise Aqyar-Aqmescit poyezdi düdügini çala-çala kele. Atlarnıñ telbevleri elinde olğan Seitarif de, Fadmenen Emine de yorulğanlarından közlerini açamaylar. Poyezd art taraftan büyük surat ile kelip, mögedekli arabanı qaqqanda, Seitarif atnen beraber demirölnıñ çetine atılıp kete, Fadmenen Emine ise poyezdniñ köpçekleri astında qalalar. Olarnıñ kevdeleri parça-parça ola. Seitarifniñ ise ayaqları tobuqlarından qırılıp, hastahanege tüşe. Bazardan alınğan üç çuval boğday demirölğa sepile, savutlar qırıla, toyğa dep alınğan bütün şeyler harap ola. Merhametli qomşular şaşmalağanlarından tökülgen boğdaynı çuvallarğa toldurıp, Fazile apteniñ evine alıp keleler, azbarğa kombayn ketirtip, boğdaynı temizleteler. Amma Fazile apteniñ fiğanı bütün Mahuldür köyüne eşitile. «Ah, balam, men nasıl dayanayım, nasıl dayanayım!» Qomşu qadınlar da oña qoşulıp, ökür-ökür ağladılar.
Fadmeniñ üç balası öksüz qaldı. Emineniñ toyu ise matemge çevirildi.
Vaqıt er şeyni çilterden keçirip, yerine ketire. Bu faciadan soñ aradan tamam bir yıl vaqıt keçe, şeitlerniñ duası yapıla. Soñra, adet üzre, olacaq kiyev Erecep rahmetli Emineniñ qız qardaşı Asiyege evlene. Olardan eki oğul dünyağa kele. «Emine keter bazara» yırı da, işte, bu facianıñ tasviridir.
Qadır Veli
