Zemaneviy edebiyatımız – söz bulamığımı, yoqsa ümüt kervanı?

22.07.202112:59

Edebiyat – ayatnıñ küzgüsidir. Çeşit devirlerge ait şair ve yazıcılar halqınıñ turmuş yaşayışını, milliy çizgi ve felsefesini, siyasiy iqtisadiy alını kendi eserlerinde aks ettiler. Er bir büyük yazıcı öz halqı ve zamanına dair meselelerge toquna. Uzaq tarihiy keçmişke muracaat etkende bile, o, yazıcı episi bir öz deviri içün aktual suallerge cevap bermege tırışa.

İkâye, roman, poema, povest – edebiyat sevdaları içün bu sözler yabancı degiller. Oquycını celp etmek içün aktual mevzu ve müelifniñ ğayesi, yani pozitsiyasi olması zarurdır. Edebiy eserniñ talapları çoqtır, lâkin temeli ayattan alınğan vaqialarnı, ya da yazıcınıñ fikirlerini tasviriy obrazlıq vastasınen oquycıda canlı teesuratnı peyda ettirmekten ibarettir. Müellif eserdeki qaramanlar yardımı ile ayatiy mevamını köstergeni sebebinden, şu cümlede baş qaramanlarnıñ emiyeti üstündir, dersin, eserniñ içine sinip kete, bu aqıqıy, siyrek rastkelgen ustalıq. Personajlarnıñ tekrarlanmazlığı, portretniñ tışqı ve içki dünyasınıñ aenkligini yaratmaqnı da er kim köterip olamaz.

Qırımtatarlar ve olarnıñ ecdatları edebiyatnen yan-yanaşa adımladılar, şekillendiler ve inkişaf etkenler. Orhon-Yenisey yadikârlıqları (VII-VIII as.) edebiyat numunelerimizniñ ilkisidir. Onıñ peşinden kelgen Altın Ordu deviri (XII-XIII asırlarda başlanğan ve Qırım Hanlığı devirine qadar üküm sürgen) dünyaca belli ve şerifli Abdül Mecit, Ahmet Hoca Essaray, Seyfi Saray kibi qalem ustalarını bağışladı. Edebiyatımız qadimiy olğanını isbatı budır. Ket-kete edebiyatımız şekillendi ve an-aneviy üslübden ğayrı başqa milletlerniñ edebiyat unsurlarını qabul etmemekten qatiyen turmadı. Böyleliyenen, orta asırlarda tasavvufiy (mistiçeskaya) edebiyatnıñ numuneleri peyda oldılar.

Asırlar devamında, XX asırnı da şu yerde qoşmamız lâzim, klassik müelifler ve klassik eserler dairesi şekillendi. Zemaneviy edebiyatımız aqqında ise, farqlı fikir-tüşüncelernen rastkelemiz. «Ya, o, edebiyat, barmı asılında?» degenleri de bar. Elbette ki, bar, lâkin «ne alda?» bu endi diger sual. Bediy eserni ögrengen edebiyatşınaslıq ilimniñ ayırılmaz qısmı edebiy tenqidtir. Tenqit bediy eserge qıymet kese, yazıcığa eserniñ kâmil ve aciz taraflarını köstere ve, belki de, olarnıñ doğrultumasını kerekligini bildire, oquycığa eserini añlamağa yardım ete. Tenqidçilerden eñ talapkâr – oquycıdır. Nazm eser, nesir eser olsun oquycı söz bulamığına aldanmaz, istidatnı aveskârlıqtan ayıra bilir.

2010 senesi aman-aman soñuna keldi, bu yıl devamında bediy edebiyatımıznıñ fondı, çoqqa olmasa bile, lâkin arttı. Şair, yazıcılarnıñ üyken nesilinen bir sırada inkişaf etken yaş icatkârlarnıñ qaleminden çıqqan muvafaqiyetli eserler oquycılarnıñ diqqatını celp eteler. Ayrı neşirler üzerinde toqtatılıp üstün talil etmege areket ettim. Alyana Osmanovanıñ «Alev sönmey yürekte» 65-saifelik şiirler cıyıntığındaki eserlerde yar sevgisi mevzusı üküm süre. Dört-beş dörtlükten ibaret olğan lirik şirlerinde, müellif kendi şahsiy duyğu-qasevetni qolay, er keske belli ifadeler vastasınen aks ete. Bir-qaç şiirni oquğan soñ kitapqa meraq söne. Bu senege ait edebiyatımızda Leniyar Selimovanıñ muarrirliginden çıqqan «Ümüt kervanı» adlı genç qalemlerniñ almanahnıñ peyda olmasınen belgilendi. İstidatlı, yaş şair ve yazıcılar cıyıntıqnıñ meydanğa kelmesine sebepçi oldılar, olarnıñ teşebbüsi ile almanah dünya yüzüni kördi. Cıyıntıqta şiirler, ikânler, esse, tercemeler öz yerini taptılar, müeliflerniñ icadları farqlı, lâkin olarnıñ episi canlı tasvirlerni qullanuv, teserli eserler yazmaq yolunda kendi ğayretini numaiş eteler. Şu sırada nesircilikke meyil bergenlerniñ bediy üslüb ve mevzularnıñ çeşitligi edebiyatımız azar-azar, lâkin ilerile, inkişaf etkenini isbatlay. Çeşit yıllarda yazılğan «Ümüt kervanı» almanahına kirsetilgen eserler yaş nesilniñ qasevetlerini, duyğularınıñ aksıdır, aqıllarında qaysı mevzu-ğayeler qaynaşa eken, sualge cevaptır. Tecrübeli qalem ustaları ise gençlerniñ icadını köz etip keleler ve teklif, tenqidten çette qalmaylar. Asılında öyle de olmalı, bediy edebiyat serbestlikni qabul etalmay, edebiyatnıñ qalıpları ve qaideler tış yazılğan eser ve onıñ müelifi yüksek ğalebelerge nail olamaz, ebet aqıqıy söz ustalığı, istidat er kesniñ başına kelmey.

Şübesiz, edebiyatımıznıñ kelecegi gençlerimiznen bağlı, olarnıñ arasında Bekir Çoban-zadeler, Amdi Geraybaylar, Eşref Şemi-zadeler, Yusuf Bolatlar, Şamil Alâdinler çıqarlarmı aceba? — zaman kösterir. Bizler ise olarnıñ icadını köz etip, qıymet kesecekmiz.

Фото аватара

Автор: Редакция Avdet

Редакция AVDET