«Mekteplerde ögretme müddeti qısqartıla, fenler eksile, felsefe, tarih, tiller lâğu etilgendir. İngliz tiline ve imlâğa daa az vaqıt ayırıla, ve, niayet, bu fenlerden tamamınen vazgeçildi» («Fahrenheitke 451», Ray Bradbury, 1953).
«İşimiz bitkende, siz kibi insanlarğa tilni tekrardan ögrenmege kerek olacaq. Siz, esas işimiz – yañı sözlerni uydurmaq olğanını tüşünesiñiz, ğaliba. İç olmadı. Er kün onlarca, yüzlerce sözlerni yoq etemiz. Mümkün olsa, tilden tek iskelet qaldıramız. Sözlerni yoq etmege – güzeldir». («1984», George Orwell, 1949).
Antiutopiyalarda ana tiliniñ taqdirini tasvir etken büyük fantastikacılar aqlımı? Yazıq ki, olıp keçkenlerge baqılsa, o vaqıt kerçekten indemegen iznimiz ile qırımtatar tilinden yalıñız bir iskelet qaldıramız.
Siz, canım, sadedil oquyucı, ana tilinde tasil bölüginde sizniñ ve balalarıñıznıñ aqlarınıñ kütleviy bir şekilde bozulmasından bezmediñizmi?
Rusiye Federatsiyasınıñ esas qanunı tarafından belgilengen ve bozulmalarını, balalarımıznı mektepte hor köreceklerinden, alçaq baa qoyacaqlarından qorqqanımız içün sessizce qabul etkenimiz insannıñ esas serbestlikleri nasıl bir qaba ve umumiy bir şekilde horlanmaqta?
Ya bu datsız ve sinhron aenkdeş «Balañız USE-nı (Yekâne Devlet İmtianını) tapşırıp olamaz» ya da «Qırımtatar tilini bilgen himiya ocalarımız yoq» kibi ibareler duyğularıñıznı aqaretlemeymi? Bala qorçalamasına yönelgen ana-baba instinkti de işlemedimi?
Müdir ögünde, bala ana tilinde oqusın, dep bildirilgen istek – küfürağızlıq ya da cinayet degil, devlet tarafından garantiya etilgen, qanuniy, ana-babalarnıñ esas qanun aqqıdır. Devlet, öz nevbetinde, mektepte ana tiliniñ ögrenmesi içün federal ve yerli bücetten para ayıra. Ayrıca hatırlatayım, federal büceti bizim siznen birlikte göñülli bergi ve başqa ödeşmelerimiz sayesinde şekillene, aynı zamanda o müdirniñ aylığı da bizim bergilerimizden ödenile.
Bu sebepten, er angi bir mektep bir müdir tarafından idare etilgen belediye bücet umumtasil müessisedir, tam üküm ve davasız itibarı olğan Tañrı yağlanğan kinazlıqqa oşağan bir şey degildir.
Müdir, vazifedar şahıs olaraq, ana-babarnıñ arizalarına köre oqutma esnasını ana tilinde, qırımtatar tilinde teşkil etmege mecburdır. Ana-babalarnıñ ise, qırımtatar tilinde oqutmanı yalvara-yalvara istemege degil, talap etmege aqqı bar. Bu sebepten «Mektepni keçindirgen bergilerni ödeyim» ifadesi vicdansız müdirge qarşı tam yerinde olacaq ve idarecige para berilmesi ve kadr temin etilmesiniñ eksikliginen manipulâtsiya etmege imkân bermeycek.
Soñ vaqıtlarda müdir ve ana-baba dostane subetlerinde ana tiliniñ «ögrenme»si ve ana tilinde «ögretme» arasındaki farq yañlış añlaşılmaqta, ana-babalarnı sıq-sıq fakultativ derslerine meyil eteler.
Mektepte bütün derslerniñ ana tilinde ögrenilmesi – bütün mektep deslerniñ ana tilinde ögretilmesidir. Qorqulacaq iç bir şey yoq, çünki bu kibi ögretme türünden mektep programması deñişmey. Esas derslerge ayırılğan bütün saatlar, aynı zamanda rus tiline, saqlanıp qalmaqta. Ana tilindeki ögretme ekitilli olaraq yapıla, yani bala ana tiline «tam dalma» müitinde degildir ve oca tarafından qırımtatarca aytılğan ibare aman rusçağa tercime etile.
Ögrenme – «qırımtatar tili» ve «qırımtatar edebiyatı» kibi mecburiy fenlerniñ kirsetilmesidir. Amma mında öz incelikleri bar, bütün sınıf qırımtatar tiliniñ bir fen olaraq ögrenilmesi içün ariza bermek kerek.
Pek sıq müdirler ana-babalarnı fakultativ oqutma şekline meyil eteler.
Fakultativ dersleri – talebelerniñ oquv derslerindeki ihtiyaclarına, isteklerine, qabiliyetlerine ve meyillerine, ayrıca da ögrenme faaliyetiniñ faalleşmesine köre bilgilerniñ kenişletme, terenleşme ve tüzetmesine yönelgen, dersten tış oquv dersleriniñ teşkil etme şeklidir. Fakultativ dersleri balağa ders boyunca bilgilerini ve beceriklerini tamamlamağa, terenleştirmege yardım ete. Dersler 17 saattan az ve 34 saattan çoq olmamalı. Fakultativ derslerine ayırılğan saatlar, talebeniñ oquv yüküniñ maksimal kölemine kire. Fakultativ dersleriniñ devamlılığı 45 daqqadan ziyade olmamalı. Fakultativ dersleriniñ ögrenme gruppalarına talebeler isteklerine köre qayd etileler. Fakultativ dersleri, müdir tarafından tasdıqlanğan mahsus cedvelni esapqa alıp areket etile ve derslerden tış, derslerden soñ keçirile. Talebelerniñ raatlanması içün mecburiy dersler ile fakultativ dersleri arasında eñ az 40 daqqa teneffüs berilmeli. Fakultativ dersler baalanmay.
Neticede, bala, 6-7 dersni oqup, evge barıp, 40 daqqa içinde aşap ve raatlanğan soñ mektepke ana tili ve edebiyatı derslerini ögrenmek içün qaytmağa kerek. Qışta, erte qaranlıq tüşkende nasıl olacaq? Çoq saatlı esas yük ve fakultativ dersten soñ ertesi kün içün ev vazifeleri nasıl yapılmalı? Balada fakultativ derslerniñ mecburiy degil añlamı şekillene, çünki baalar yetiştirme jurnalına ve kündelikke kirsetilmey, yılnıñ soñunda yekün baa esaplanmay, ders qaçırma içün ana-baba mektepke çağırılmay.
Rusiye Federatsiyasınıñ esas qanunı, «Rusiye Federatsiyasındaki tasil aqqında» ve «Rusiye Federatsiyasındaki halqlarnıñ tilleri aqqında» federal qanunları, 21.04.2014 № 268 «Ermeni, bulğar, yunan, qırımtatar ve alman halqlarnıñ reabilitatsiya çareleri ve yañıdan tiklenmesi ve inkişaf etmesi içün devlet destegi aqqında» Rusiye Federatsiyası Prezidentiniñ fermanına köre Rusiye Federatsiyası bütün halqlarğa ana tiliniñ saqlanmasını, ögretilmesi içün şartlarnıñ yaratılmasını, ögreilmesini ve inkişaf etmesini garantiya ete. Fakultativ derslerini ise daa yahşı diger mecburiy mektep dersleriniñ teren ögrenilmesi, imtianlarğa azırlanılması içün qullanmaqtır.
«Tilimniñ sıñırları, dünyamnıñ sıñırları demektir» (Ludwig Wittgenstein). Tuvğan qırımtatar tilimizniñ sıñırlarını turmuş çerçevelerine qadar tarlatmañız.
Lenura YENGULATOVA
