Tarih içinde qırımtatarlar çeşit yazı şekillerni qullandı: 1928 senesine qadar arap, 1928-den 1938 senesine qadar latin ve ondan soñra alâ daa işletilmekte olğan kiril yazısıdır. Belli olğanı kibi, bu deñişüvler Rusiye halqlarını sovetleştirüv ve assimilâtsiya etüv siyasetiniñ talabı ile yapılğan edi. Bugün qırımtatar tiliniñ inkişaf ceryanını ve bu tilde tasil sistemasını optimal derecege ketirmek maqsadı ile grafikanıñ deñişüvini yapmağa niyetlenile.
1992 senesiniñ aprelinde Aqmescit şeerinde latin grafikasına keçüv meselelerine bağışlanğan halqara ilmiy konferentsiya ötkerilgen edi. Aynı şu yılnıñ sentâbr ayında yañı elifbe işlenip, qabul etildi. 1997 senesi resmen tasdıq etildi. Bugün alâ daa kiril yazısı qullanılmaqta, amma qırımtatar kütleviy haber vastaları faal surette yañı latin urufatını işletip başladılar. Qırımtatar yazısınıñ latinleştirilmesi – müsbet ve menfiy tarafları olğan ğayet mürekkep bir meseledir [2, s. 5].
Latin yazısına keçmeniñ kerekligini er kes añlay, amma bazılar bunı sabırsızlıqnen bekleseler, digerleri ise bundan qorqa ve ürke. Qorqularnıñ bir ifadesi: «Halqımız şay da ana tilimizni bilmey. Latin yazısı ise yap-yañı bir şey, onı ögrenmek artqaç emek talap eter. Halq latin ve kiril-rus elifbeleri arasında şaşmalap, bilgilerini de unutır, tilce daa da cailleşir, yoqsullaşır», – şeklindedir. Amma halqnıñ til bilmesiniñ sebepleri başqadır, elifbe ve yazı ile bağlı degildir. «Eki elifbe arasında şaşmalamız» – qorqusı da esassızdır. İngliz, Fransız, Alman ve başqa Avropa tillerini ögrengende daa iç kimse şaşmalap oturıp qalmadı. Bir insan: «Bu şey maña kerek» dep tanısa, latin yazısı bir yanda qalsın, Çin-Yapon iyerogliflerini bile menimsep alır. Eñ müimi istek ve tırışqanlıqtır. Latin elifbesi ise Qırımtatar tiliniñ davuşlar taqımını tam doğru yañsıta, sözlerni doğru yazmağa ve oqumağa imkânlar bere. Elifbeden beklenilgen de, zaten şudır.
Qorqulardan daa biri: «Latin elifbesini kirsetip, bizni türkleştirmek istenile». Birinciden Latin elifbesini bizge kimse zorlap kirsetmege istemey, «zaman talabı» işte budır. Ekinciden – bizni kim türkleştirecek ola? Kim «barğan» yerine «varmış», «keleyata» yerine de «geliyor» demege mecbur ete, yani tilimizniñ grammatikasına kim toquna? İç kimse!
Latin yazısınıñ milletimiz içün faydalı ceetleri ise şunlardır: oqumaq ve yazmaq pek qolaylı; latin yazısı global bir tilge akim olmaq imkânını yarata, pek çoq toplulıq latin elifbesini öz medeniyetine köre tefsir etken ve deñişmeler yapqan olsa da temelinde bir çoq arifniñ aynı oması yañı bir til ögrenmege qolaylaştıra; Qırımda çıqqan gazeta ve mecmualarnı tış ülkelerde yaşağan yurtdaşlarımız da alıp oqup bileler; tilimiz ve dinimiznen birlikte elimizdeki kitaplarımız da başqa milletlerden farqlı olıp, yaşlarımızğa özlerini olardan farqlı bir millet dep tanımaqta psihologik faktor olacaq [1, s. 2-3].
Edebiyat
- Günsel : Eki aylıq edebiy-ilmiy-içtimaiy dergi. – 1999. – İyül-Avgust.
- Qırımtatar tiliniñ imlâ ve punktuatsiya qaideleri. (Leyha) / İlmiy muar. A. M. Emirova – Aqmescit. : QCM (Qırım Cumhuriyet Müessisesi) “Neşir “Krımnavçpedderjvıdav”, 2012. – 92 s.
