Rusiye siyasetinde ve onıñ ideologik maqsatları aleminde Qırım ve Qırım meselesi müim ve ciddiy bir yerni almaqta. Bu müimlikni, hususan, topraqqa nisbeten közetmektemiz.
Qırım, Rusiye ideologiyasında, ilk nevbette, zemaneviy, daa keniş, daa quvetleştirilgen maneviy bağ olmağa başlay. Nasıldır canlandırıcı bir menba. Universal tarihiy bir başlanğıç. Tek mesele – qırımtatar halqı, keçmişinen, çoqtan şekillengen zihniyet ve medeniyetinen bu soñ yılları ortağa çıqqan bağ ideologiyağa bir türlü kelişmey.
Qırımtatar meselesiniñ emiyetine kelgende
Bunı yapqanlar, öyle degil kibi körüniş yapalar. Ebet, demografiya ölçüsinde qırımtatar halqı – kiçik bir gruppa, amma ideologik ölçüde onı iç bir şekilde keçip olamazsıñ. Meseleni ise çezmek kerek. Amma nasıl? Öz tarihına nasıl yazılmalı?
Intılmalar oldı ve devam ete. Şimdilik, yañı akimiyetniñ, qırımtatar meselesini, iradesini bastırmaq içün çağırtqan «asfalt yuvaqı» usulınen çezme ıntılmalarını közetmektemiz. Qırımda, qırımlılarnıñ (qırımtatarlarnıñ) muhalifleri regional faktorğa esaslanğan emiş yañı bir toplulıqnıñ temsil etilmesine ıntılalar. Böyle de taraflarından nasıldır regional kimlikniñ bar olması tesbit etile. Amma bu «toplulıq»ta üstün olmaq arzusı ve aynı zamanda qıymetli prioritetlerniñ qıymetlendirme ve saylamasında zıddiyetlerni kelişüvsiz, yani añlaşmalarsız çıqarma isteksizligi, Qırımnıñ kelecegini qırımlılarnıñ tam iştirakınen leyhalandırmağa izin bermey.
Buna esaslanıp, bu vaziyetteki pozitsiyamız fikrimce, nevbetteki tezisten ibaret olmalı: «Başqa bir etnik gruppanıñ iradesini bastırıp, adil bir cemiyet qurulmaz».
Rusiye ilmiy qullanılmasına Qırımda «eki esas etnik medeniyetli (etnik) gruppa: rus ve qırımtatar» degen fikir kirsetile. Biz ise üç esas etnik medeniyetli gruppanı (plüs ukrainler) baqıp çıqmız. Kelecekte Qırımnıñ siyasiy qurulışı kontekstinde yañı formulalar peyda ola bile. Er şey halqara siyasiy vaziyetke bağlı olacaq.
Fikrimce, Ukrainada ciddiy añlaşmalarda resmiyleştirilgen bazarlıqlar yaqında başlar. Bu esnasnıñ tahminiy neticesi böyle ola bilir:
1. «… bu vaziyette Rusiye içün, Rusiyeniñ, Qırımğa aqqını tanıması kârlı olacaq, evelki kibi, de fakto, bunı resmiy olaraq sert bir şekilde yapmadan». Bu, meselâ Turla boyu, Türkiye Cumhuriyetinde, Şimaliy Qıbrızda, Afrika Somalilend devletinde ve diger. yapılğanı kibi.
2. RF Ukrainanı Ğarpqa «teslim eter», qaysı öz nevbetinde, «… Qırımnı resmen ukrain meselesinen bağlı büyük añlaşma çerçevesinde tanıy».
3. Belki de, Aqyar şeeri ayrı ve esas emiyet olaraq ögge çıqacaq başqa bir variant peyda olar.
Daa keniş baqılsa, Qırım 2014-ünci yıldan soñ bir obyekt olaraq, «global cenkniñ lokal elementi» olıp, şubesiz, halqara siyasetiniñ kün tertibindedir.
Qırımtatar halqına kelgende, fikrimce, halqara «Qırım platforması» sayesinde halqara siyasetniñ subyekti olaraq belgilenmesi içün bir şans peyda ola bilir.
Tek şey, Qırım tüyüminiñ çezme strategiyasınen bağlı prioritetlerni doğru ve ardı-sıra bir şekilde qoymaq kerek. İddiamız aqiqiy ve uquqiy aqqında, yani qırımtatar halqınıñ ana vatanında içtimaiy-siyasiy, iqtisadiy ve başqa esnaslar idaresinde garantiyalı iştirakını, milliy medeniyetiniñ saqlap alma usulı ve etnik kimlikniñ saqlap alma garantiyası olaraq baqılmalı.
Qırım Cumhuriyeti devlet qurulışınıñ ayrı bir şekli olaraq, qırımtatar halqınıñ esas qanun-añlaşmalı printsipler üzerinde qurulğan eñ büyük etnik toplulıqlarnen devamlı bir birlikni temsil ete bile edi. Bütün bu toplulıqlar uquqiy ve belli bir siyasiy mustaqillikke saiptir.
Munasebetler, regionnı konfederativ başlanğıçlarda inkişaf etmek içün añlaşma printsipleri ve kelişmeler temeli üzerinde qurula. Qırımtatar halqı ve Qırımnıñ rus tilli halqı arasındaki munasebetlerni «qızdırmağa» ıntılmalar evelden de bar edi.
«Muhaliflerniñ» «tatar-slavân» qarşı olmasını resmiyleştirme ıntılmalarını hatırlayıq. Vazife, islâmnı kütken qırımtatar halqını terrorist olaraq köstermege edi. Siyasiy yardımını, halqara teşkilâtlarını ve dünyanıñ küçlü devletlerini tarafsızlaştırıp ondan suvutmaq ve halqara cemaatnıñ ahlaqiy duyğudaşlıqtan «qorçalamaq».
Enver UZUNCI
