Avdet, Aliye Kence-Aliniñ «Beşik» serlevalı romanınıñ derc etmesini yekünley. Yazıcı Avdetke bergen intervyusında, roman yazma ğayesine nasıl kelgenini, «Altın beşik» serlevasında aks ettirgen manasını, ne içün bütün qırımtatarları, romanınıñ baş qaramanı Celilge oşamasını arzu erkenini, eserinde nasıl ve ne mananen simvol ve obrazlarnı qullanğanını aytıp berdi.
- «Beşik» serlevalı eseriñiz ne aqqında? Onıñ müelliflik janrı nasıl?
- Eserim aqqında tüşüngende, oña çetten baqacaq olam ve ister – istemez yüzümde tebessüm peyda ola. Menim içün bu roman macera bir deñev, men onı qolay yazdım. Baş qaramanlar, sanki özleri peyda oldılar ve öz ayatlarınen yaşap başladılar, maña, olarnıñ ayatlarını tek yazıp almaq qaldı. Men eserime roman janırını berdim, amma oña daa fantastik roman demege mümkün.
- Eser yazmaq ğayesi nasıl keldi? Bu esernen ne aytmağa istediñiz?
- Roman yazma ğayesi, Altın beşik aqqındaki subetler ve tüşünceler neticesinde kelgen edi. Men meselȃ, bu artefakt kerçektende mevcut olğanında içte şubelenmeyim. Ne aytmağa istedim? Men bellesem esasını: bizim halqımıznı Altın beşik, ya da Vatanımıznıñ tuhu, ya da üce küçler – nasıl isteseñiz öyle de ayta bilesiñiz. Ve daa – mücize ve masalğa inanmaq kerek, olar ille de aqiqatqa çevirilirler.
- Sizniñ romanıñız nasıl asırlarnı qaplap ala?
- Tarih, men bellesem, tekrarlana ve doğru şekilde degil de, paralel şekilde yaşay. Bütün keçken asırlar, bizim ecdatlarımız, bütüm nesilimiz – bu bizmiz, bizim aqlımız, qanımız, Qırım ile bağımız. Onıñ içün roman qaramanları, böyle yengil etip, de keçmişke, de kelecekke keçeler. Keçmişte olar, halqımızğa emiyetli olğan vaqıtta – sonki han Şahin Girey zamanında bulunalar.
- Siz eseriñizde bir sıra problemalarını köteresiñiz bu: halqañıznı keçmişte ve kelecekteki yeri, tarihiy hatırası, keçmişke munasebetlerini, onı unutılmasını, ana tilini, iman ve dinni saqlanmasını, fedakȃrlıq ve da çoqtan – çoq meselelerini seslendiresiñiz. Siz içün (eseriñizde) nasıl bir mesele birinci yerde tura, siz onı çezip oldıñızmı?
- Bu problemalar aqqında aytmaq bile kerekmey, olar qırımtatarlar aqqında laqırdı başlasa özleri köterile. Meni aytmağa istegen şeyim, ğayem başqa edi. Men, bizim tarihimizde milletimizge ve Vatanımızğa zarar ketirgen hatalar çoq olğanını kösteremege istedim. Ve bu zararlardan soñ, bizim hata yapmağa aqqımız bar ekenmi dep soromağa istedim. 200 – 300 yıldan soñ, şimdiki hatalarımız nege ketire bilecegini tüşünip baqmamıznı istedim. Elbette, çoq birileri maña, er şey bizim elimizden kelmey, başqa insanlarğa bağlılıqlarımız bar, demeleri mümkün. Amma bizler lȃqayd qalamaymız, tilimiz, dinimiz, medeniyetimiz yoq olıp ketmelerine razı olmaq kerekmizmi? Men er bir qırımtatarı, meni romanımda olğanı kibi Celil olıp, öz halqını ve Vatanını qurtarmasını isteyim.
- Siz nasıl tüşünesiñiz, zemaneviy qırımtatarı Celil olması mümkünmi?
- Elbette! Amma şimdiki vaqıtta başlarımız, aqıllarımız biraz bunalıq. Lȃkin, bizler doğma Celilmiz, bu işke bizim küçümiz yete. Atta keçmişimizde Şahin Giraylar kibi, hata etkenler bar, amma olar hayallar içindeler, hayallar bir vaqıt kelir bozulılar.
- Sizniñ romanıñızda, bir baş qaraman daa, bu Nazmiye. O qadın Qırım devletiniñ ükümdarı ola. Siz nasıl tüşünesiñiz, bizim vaqtımızda, halqımız işçnde, öyle qadın – liderler bar ekenmi?
- Bizim qadınlarımız, aylelerimizde, er vaqıt ayrı bir yer alğanlar, olar çeşit qıyınlıqlarnı keçip, öz adetlerimizni ve degerliklerimizni saqlap qalmağa tırışqanlar. Sürgünlik vaqtını alsaq, açlıq, suvsızlıq çekip, itibarlı nesil östürgenler. Avdet olunğan soñ, palatkalarda yaşağanlar, açıq ocaqlarda aşlar pişirselerde, buzlu suvlarda çamaşır yuvsalarda, er vaqıt aqay ve ballarına tayanç olğanlar.
Ve men bellesem, milletimiz içinde böyle qadınlar bar, amma adlarını aytıp oturmayım. Belkide, kelecekte, Qırım devletine qadın yolbaşçılıq eter.
- Eseriñizde «Altın beşik» serlevasına ne mana berdiñiz?
- Menim içün Altın beşik bu, em qadimiy abide, em toprağımız, em de, degerliklerimizniñ umumidir.
- Sizniñ eseriñizde çoq simvollar bardır, bu em Altın beşik, em qalpaq, fes, qara saçlar, kilim, qave, çiberek, dağlar, qayalar, olar romanıñızğa milliy kalorit kirsetedir. Ya olarnıñ felsefiy manaları nedir?
- Olarnıñ manası bizge yaqınlığı ve tuvğanlığıdır. Men buña pek quvqnam. Bu asırlar ara bağı, kerçeklerniñ paralelligidir.
- Siz nasıl tüşünesiñiz, bizim vatandaşlar Altın beşikniñ küçüne inana ekenlermi?
- Bir şeyge inanmaq içün, o şey aqqında bilmek kerek. Bizde er kesAltın beşik aqqında bile ekenmi? Edebiyatımıznı, tarihimizni, medeniyetimizni bile ekenlermi? Bilgi almaq kerek, bu birinci yerde. İnanç ise, olmaq kerek, ve evvelȃ özüñe ve öz küçleriñe. Sizge mensüp olğan şeyni köteriñ, qırımtatarları kim olğanını bütün dünya körsün.
- Roman boyunca uydurma ve kerçekni birleştiresiñiz, nasıl beceresiñiz?
- Menim içün romanımnı yazmaq bir macera oldı. Men bir şeyni mahsus uydurıp oturmadım! Er şey mensiz olıp keçken kibi edi. Qaramanlar özleri istegenleri kibi davrandılar, ayat yaşadılar, men sadece çetten baqıp oturğan kibi özümni is ettim, sanki bir film baqqan kibi oldım. Siz meni hucur bellemeñ, amma belkide men kerçekten de hucurdırım. Lȃkin er şey aynı böyle oldı.
- Eserniñ soñunda, baş qaraman Celil, öz vaqtına qaytıp kelip, Vatanını temiz, kerçek, zengin ve çeçeklengen köre. Siz nasıl tüşünesiñiz, biz böyle yapıp olur ekenmizmi? «Altın beşik»ni qaytarmaq içün ne yapmaq kerek?
- Elbette, eserde er şey yapıp olamız, bu qolay. Amma kerçekte bu bayağı qıyın. Men deñişmeler nasıl keçirmek kerek olğanını bilem, Qırımnı nasıl etip gülletmege, zenginleştirmege kerek, bilem, amma şimdi bu aqqında laqırdı etmege daa azır degilim. Romanımda er şey bar, bütün cevaplar. Men bellesem oquycılar er şeyni biler ve oquğanda añlar.
Beşikni qaytarmaq kerekmey, o er vaqıt mında edi, bizge tek oña işanmaq kerek.
- Romanıñızda çoqusı şeyler, din ve Allahqa inanç vastasınen çezile. Siz nasıl tüşünesiñiz, belki aynı bu bizge Altın beşikni qaytarmağa keder etedir?
- Allahqa dua etmek – bu pek balaban küçtür. O vaqıt bütün qıyın suallerge cevaplar, kederlerge sakinlik kele. Bu kerçekke işanıñ ve tek o zaman Altın beşik peyda olur ve er keske körünir.
- Siz pek ciddiy yazıcısıñız ve oquycılar, sizniñ birinci kitapıñıznı bekleyler. Ne vaqıt bastıracaqsıñız?
- Bazıda eliñe dülber ve yıltıravuq kitapnı alasıñ, açasıñ, amma içi boş ve meraqsız çıqa, men böyle istemeyim. Eger güzel ve lȃyıq eser yazğandayın olsam, elbette bastırmağa tırışırım. Lȃkin bu da ücüz iş degil. Er şeyin öz vaqıtı bar ve er şey yahşı olacağına men inanam!
