«Maşna» ya «araba», «telefon etmek» ya «telefon açmaq»? – doğru laf eteyik

29.04.201718:55

Bugünki künde yaşlarımıznıñ vatanperverlik ruhu arta, tilimizge de merağı peyda ola. Amma bazı vaqıtları, fikirlerimizni rusçadan tercime etip, çoq kalka sözlerini, ibarelerini aytamız. Seyran oca Useinov bazı tevsiyelernen paylaştı.

  1. Qırımğa kelgen soñ yaşlarımız kelişsin-kelişmesin, «farqlı» sözüni qullanalar. «Различающийся, имеющий отличие, разницу» deycek olsaq, o kelişe. Amma «разный» deycek olsaq, özümizniñ canım-canım «türlü-türlü», «çeşit-çeşit» kibi sözlerimiz bar.
  2. «Qullanmaq» yerine «işletmek» sözüni qullanalar. Biz «işletemiz» desek, birini işletkenimizni, oña iş yaptırğanımıznı añlatamız. Amma predmetlerni ise biz qullanamız ya da olardan faydalanamız. Onıñ içün «fesilgenni aşqa işletemiz» demek yañlış, aşqa qoyamız demektir.
  3. Biz türk tilini, rus bilgeni kibi bilsek, zarar etmemiz. Lâkin öz tilimizniñ temizligini unutmamaq kerekmiz. Ne acet, «stakanğa» «bardaq» demege («bardaq» bizde «кувшин» manasıdna qullanıla, maşnağa «araba» demege (araba bizde «телега, бричка» manasında qullanıla). Maşna sözü tilimizge çoqtan kirip qaldı ve bu sözden başqa sözler de yapıldı. Meselâ, ayaqmaşna, qıymamaşna, tikişmaşna ve ilâhre.
  4. Tilimizde -mı, -mi sual affiksleri bar. Olarnı red etip: Menda anda bardın?, Mümkün ya da yoq? – deyler. Bu hata yañlış.
  5. Kerekli kereksiz «ki» bağlaycısını qullanalar, meselâ, «Davet etmege ister edik ki. Dostlar, ne aytmaq ister edik ki. Elbetteki» – kibi yañlışlar yapalar.
  6. Ale bugün gülge çeçek, elge qol. Yardım etmek yerine yardım köstermek, yardım bermek, yardım ketirmek deyler. «Telefon etmek» yerine «telefon açmaq, çañ qaqmaq» deyler.
  7. On yaşında (ya da on yaşına kelgen) artist demeyip, on yaşlı artist deyler. Ya da men yigirmi yaşta edim deyler. Bu yañlış.
  8. Yañlış yapılğan tercimelerge de rast kelemiz, meselâ «Я пришел за вами» cümlesini «Men siziñ artıñızdan keldim», dep tercime eteler.
  9. «Bey» sözü de yerli-yersiz qullanıla. Özüñden büyük adamğa «bey» demege olmay. Evel-ezelden berli bizge özünden büyükke «ağa», ya da «efendi» deyler. Meselâ, «Remzi ağa», «Nasredin efendi» ve ilâhre.
  10. Kelecek zaman fiillerniñ eki şekli bar: olacaq (будет обязательно) ve olur (будет возможно). Kerekli yerine kerekli şekilni qullansaq doğru olur. Onıñ Oña baqqanda «inanam, bu tevsiye sizge faydalı olacaq» – deyler.
  11. «Uçqa qadar sayam, Cankoyğa ketem. Men cevaplanmaycam» kibi yañlışlar da çoq.
  12. Televideniyede çıqışta bulunğan kimer hadimler pek çoq parazit sözlerni qullana. Kimerleri fikrini uzundan-uzun etip ayta. Kelişmegen şaqalar yapa. Eki adam olıp çıqsalar biri-biriniñ yañlışlarını ayta. Böyle şeylerge yol bermemek kerek.
  13. Sayğılı yaş dostlarım! «Культура крымскотатарской речи» kitabını oquñız, çoq şey daa bilersiñiz.

Seyran USEİNOV

Avdetniñ evel bildirgenine köre, «Medeniy Qırım» taqımı qırımtatar tili luğatınen bağlı yapqan işi içün nadir (eski) luğatlar ya da kitaplarnı, bunen beraber, nadir şiveler ve sözler taşıyıcılarını qıdıra.

İçtimaiy ağlarda Facebook, Vkontakte, Odnoklassniki saifelerimizge, bunen beraber, Telegramda kanalımızğa qoşulıñız ve eñ aktual ve meraqlı malümatlardan haberdar oluñız.

Фото аватара

Автор: Редакция Avdet

Редакция AVDET